Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en de eerste helft der zeventiende eeuw

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar Universiteitsbibliotheek Leiden, sign.: 2570 D 6

 

algemene opmerkingen

Dit bestand geeft, met een aantal hierna te noemen aanpassingen, een diplomatische weergave van Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en de eerste helft der zeventiende eeuw van P.J. Meertens uit 1943.

 

REDACTIONELE INGREPEN:

De eindnoten waarmee in het origineel elk hoofdstuk, onder het kopje ‘Aantekeningen’, afsluit, zijn teruggevoerd naar de plaats in de tekst waar ze een annotatie bij vormen. De pagina's waar in het origineel deze aantekeningen te vinden zijn, zijn in de elektronische versie vervallen.

 

p. 18: aanhalingsteken aangebracht: onverwinnelycke ruïne’.

p. 34: ‘Aan Battus, door Eramus’ → ‘Aan Battus, door Erasmus’

Hoofdstuk II, noot 119: aanhalingsteken toegevoegd: ‘De cerebri morbis...

Hoofdstuk II, noot 158: aanhalingsteken toegevoegd: ...stuck vande wildernissen’

p. 74: aanhalingsteken weggehaald: de hand te houden’. → De hand te houden.

p. 102: aanhalingsteken toegevoegd: des menschen levens’.

Hoofdstuk III, noot 261: aanhalingsteken toegevoegd: (anagram: ‘Om spellen misiond...

p. 157: nootnummer 15 toegevoegd, na : ...Valerius de schoolmeester hetzelfde lot ondergaan.

Hoofdstuk IV, noot 15:, ‘den afvalligen van Gods wooord’ → ‘den afvalligen van Gods woord’

p. 165: aanhalingsteken toegevoegd: ...verlockende tot afgoderye’ (1611).

Hoofdstuk IV, noot 162: aanhalingsteken toegevoegd: ...den eersten Cleermaker gheweest’ (Den spieghel...

Hoofdstuk V, noot 78: aanhalingsteken toegevoegd: ...een sedich hart verjeught.’

p. 284: aanhalingsteken toegevoegd: 1598-1604’ (1606);

p. 310: ‘...met het uitgaven van dit boekje...’ → ‘...met het uitgeven van dit boekje...’

p. 316: nootnummer 565 toegevoegd, behorend bij ‘Strande’

p. 329: aanhalingsteken toegevoegd: ...catholicae S. Jacobi Apostoli’

Hoofdstuk V, noot 703: aanhalingsteken toegevoegd: ...ecclesiae prodesse valemus.'

Hoofdstuk V, noot 722: ‘(Archief Z.G.d.W,.’ → ‘(Archief Z.G.d.W.,’

p. 355: aanhalingsteken toegevoegd: ... werck ter hande stellen’

p. 366: aanhalingsteken toegevoegd: ...de Commentarius medicus... → ...de ‘Commentarius medicus...

Hoofdstuk VI, noot 56: ‘(1565-1629;’ → ‘(1565-1629);’

p. 424: aanhalingsteken toegevoegd: ...die met de resolutiën':

p. 479: Bij lemma Aldegonde: ‘405.’ → ‘405’

Na p. 496: kop ‘[Illustraties]’ toegevoegd

 

Bij de omzetting van het oorspronkelijke tekstverwerkingsbestand naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. II, 208) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina ongenummerd (p. I)]

Letterkundig Leven in Zeeland in de Zestiende en de Eerste Helft der Zeventiende Eeuw

door

P.J. Meertens

Verhandelingen der Nederlandsche Akademie van Wetenschappen, Afdeeling Letterkunde

Nieuwe Reeks, Deel XLVIII, Nº. l

1943

N.V. Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij Amsterdam

 

[pagina ongenummerd (p. III)]

Inhoud

 

WOORD VOORAF, 1 - 2.

 

I. INLEIDING, 3 - 23.

Begrenzing van het onderwerp naar plaats en tijd, 3 - 4. - De Zeeuwen, 4 - 5. - Historisch-economische ontwikkeling, 5 - 8. - Middelburg, 8 - 13. - Vlissingen, 13 - 14. - Vere, 14 - 15. - Zieriksee, 15. - Brouwershaven. 15 - 16. - Goes, Reimerswaal, Tolen, 16. - Sint-Filipsland en Noordbeveland, 16 - 17. - Zeeuws-Vlaanderen, 17. - Economische toestand omstreeks het begin der zeventiende eeuw, 17 - 19. - De sociale structuur van Zeeland, 19 - 23.

AANTEKENINGEN, 24 - 26.

 

II. WETENSCHAPPELIJK EN LETTERKUNDIG LEVEN ONDER INVLOED VAN HET HUMANISME, 27 - 56.

Wetenschappelijk leven in de kloosters, 27 - 29. - Het Humanisme, Invloed van Erasmus, Middelburg als centrum van Humanisme, 29 - 30. - Maximiliaen van Bourgondië, abt van Middelburg, 30. - Gerardus Geldenhauer, 30 - 31. - Joannes Becar Borsalus, 31. -Hadrianus Cordatus, 32. - Augustinus Vincentius Caminadus, 32 - 33. - Simon van Wissekerke, Joannes Valladolid, 33. - Jacobus Valladolid, 33 - 34. - Sandenburg als centrum van Humanisme, 34. - Jacobus Battus, 34 - 35. - Adolf van Bourgondië, 35 - 36. -Petrus Zutpenius, Reinier Snoy, 36. - Hubertus Barlandus, 36 - 37. - Jan Gossaert van Mabuse, 37. - Maximiliaen van Bourgondië, heer van Vere, 37 - 38. - Zieriksee als centrum van Humanisme, Franciscus Zandicus, Wilhelmus Sagarus, Andere Zierikseese geleerden,38. - Jason Pratensis, Lieven Anthonisz. Blocxs, 39. - Levinus Lemnius, 39 - 40. - Jacob Suys, 40. - Invloed van Hadrianus Barlandus, 40 - 41. - Zeeuwse Humanisten buiten Zeeland, 41.

NEO-LATIJNSE DICHTERS, 42 - 46.

De neo-latijnse poëzie. Janus Secundus, 42. - Jason Pratensis, Nicolaus de Conflita, 43. - Bartholomaeus Caversinus, 43 - 44. - Jacobus Eyndius, 44 - 45. - Zeventiende-eeuwse dichters, 45. - Petrus Stratenus, 45 - 46.

BOEKDRUKKUNST, 46 - 47.

Pieter Werrecoren, 46 - 47. - Zeeuwse drukkers-uitgevers in de vreemde, 47.

HET ONDERWIJS VóóR DE REFORMATIE, 47 - 50.

Toestand van het onderwijs, 47 - 48. - Nicolaes van Broekhoven, 48 - 49. - Levinus Linius, Wilhelmus Sagarus, Nicolaes van de Put, Schooldrama's, 49. - Zeeuwse studenten, 49 - 50.

HISTORIOGRAFIE, 51 - 53.

Melis Stoke, Cornelis Battus, 51. - Gerardus Geldenhauer, 51 - 52. - Hadrianus Barlandus, Levinus Lemnius, 52. - Jan Janssen Reygersberch, 52 - 53. - Amandus van Zieriksee, 53.

 

[p. IV]

SCHILDERKUNST 53 - 54.

Jan Gossaert van Mabuse, 53. - Marinus Claesz. van Reymerswael (Marinus de Zeeuw), 53 - 54. - Gijsbrecht Thomasz, Hubert Goltzius, Zeeuwse schilders in de vreemde, 54.

BOUWKUNST, 54 - 55.

Vlaams-Brabantse invloeden, 54 - 55. - De Keldermansen, 55.

MUZIEK, 55 - 56.

Henricus de Zelandia, Livinus van Middelburg, 55. - Jacobus Clemens non Papa, 55 - 56. - Ghisilinus Danckerts, 56.

AANTEKENINGEN, 57 - 70.

 

III. DE REDERIJKERS, 71 - 130.

Ontwikkeling der rederijkerskamers, 71. - Hun invloed en hun aandeel aan de Hervorming, 71 - 72. - Bestrijding door overheid en kerk, 72 - 75. - Rederijkersleven te Middelburg, Het ‘Bloemken Jesse’, 75 - 89. - ‘Den Boom der Schriftueren’, 77 - 79. - Adolphus van Lare, 80. - ‘De legende van den Geusen troubele’, 80 - 81. - Medewerking der kamer aan landjuwelen, 82. - Hendrik (van) Cannenburgh, 83 - 84. - Willem Wijnants, 84. -Samuel Bollaert 84 - 85. - Wedstrijd van 1680, ‘Nieuw-jaers-gift aen Mittels Reden-hof’, 86. - Arent Roggeveen, 87 - 88. - Pieter van Goetthem, 88 - 89. - Rederijkersleven te Vlissingen, De ‘Blaeu Acolye’ 89 - 97. - Jeronimus van der Voort, 90 - 93. -Landjuweel van 1641, 93 - 94. - ‘Vlissings Redens-lust-hof’, 94. - Vincent Mathijsz,94 - 95. - Joos Claerbout, 95 - 96. - Wedstrijd van 1672, ‘Ne'erlandts vallende oorsaeck’, 96 - 97. - Rederijkersleven te Vere, ‘Missus Scholieren’ en ‘Sint Anna's Kinderen’, 97 - 104. - Adriaen Valerius, 98 - 100. - Pieter H. Spoormaker, Johannes Tomijs Rompel, 100. - Matthijs van Eepen, 100 - 101. - Cornelis Hendricksz. Udemans, 101 - 104. - Rederijkers te Arne-muiden, 105 - 106, te Domburg, 106, te Goes,De ‘Nardusbloem’ en de ‘Edele Castanienbloem’, 107 - 111. - Pieter Lenaerts van der Goes, 109 - 111. - Rederijkers te Reimerswaal, 111 - 112, te Kapelle, 112 - 113, te's-Gravenpolder, 113 - 114, te Wemeldinge, 114, te 's-Heer-Arendskerke, 114 - 115, teHeinkenszand, 115, te Zieriksee, 115 - 116, te Brouwershaven, 116 - 117, te Haamstede,117 - 118, te Renesse, te Dreischor, 118, te Oosterland, 118 - 119, te Ouwerkerk, teNieuwerkerk, Job Gommersz, 119 - 120. - Rederijkers te Tolen, te Sint-Maartensdijk, 120, te Oud-Vosmeer, 120 - 121, te Sint-Annaland, te Poortvliet, 121, te Scherpenisse, 121 - 122. - Jasper Bernaerds, 122. - Rederijkers in Zeeuws-Vlaanderen, 122 - 129, te Hulst, 122 - 124, te Zaamslag, 124, te Aksel, 124 - 128. - Jacob de Hont en Anthonis Stalin, 125 - 126. - Aksel op het Gentse landjuweel, 126 - 128. - Rederijkers te Sluis, 128 - 129, teHengsdijk, 129. - Algemene beschouwingen, 129 - 130.

AANTEKENINGEN, 131 - 154.

 

IV. GODSDIENSTIG LEVEN NA DE REFORMATIE, 155 - 197.

Reformatorische stromingen, 155 - 156. - Het Anabaptisme en Mennonisme, 156 - 157. -Het Calvinisme, 157 - 161. - Immigratie der Zuidnederlanders, 161 - 162. - Marnix' verblijf in Zeeland, 162 - 163. - De Rooms-Katholieken, Anti-papisme, 163 - 165. -Bestrijding van de Mennonieten, Jacobus Kimedoncius, 166 - 167. - Johannes Seu, Johannes Tay, Herman Faukeel, 167.

 

[p. V]

- Andere sekten: Voetwassers, Brownisten, Martinisten of Luthersen, 167 - 168, -Het Piëtisme, Invloed in Zeeland, 168 - 171. - De Teelincks, Cornelia Teelinck, 171. -Eewoud Teelinck, 171 - 172. - Willem Teelinck, 173 - 178. - Godefridus Cornelisz. Udemans, 178 - 181, - Andere Piëtisten, 181. - Josias van Houten, 181 - 182. -Maximiliaen Teelinck, 182 - 184. - Johannes Teelinck, 184 - 185. - Reformateurs, 185. -Adam Boreel, 186 - 187. - Bestrijding der Remonstranten, 187 - 188. - De Sabbatsstrijd,188 - 189. - Jacob Burs, 188. - Willem Apollonius, 188 - 189. - Gerson Bucerus, 189. -Zeeuwse Bijbelvertalers, Hermanus Faukelius, 189 - 190. - Joos van Laren, Carolus de Maets, 190. - De Grallenstrijd, 190 - 192. - Vaderlandsliefde der Zeeuwen, 192 - 194. - Cornelis Beukelaar, 193 - 194. - Johannes van Heyst, Martinus Bruynvisch, Oranjeverering der Zeeuwen, 194. - Het kulturele leven na de Reformatie, Invloed en betekenis van de predikantenstand, 195 - 197.

AANTEKENINGEN, 198 - 216.

 

V. LETTERKUNDIG LEVEN NA DE REFORMATIE, 217 - 370.

DE ‘ZEEUSCHE NACHTEGAEL’, 217 - 239.

Ontstaan van de bundel, Kulturele achterstand van Zeeland ten opzichte van Holland, 217 - 219. - Constantijn Huygens en Zeeland, 219 - 220. - Anna Roemers Visscher in Zeeland,220 - 221, - Naam en indeling van de bundel, 221 - 222. - Johanna Coomans, 222 - 225. -De Schotte's, 225. - Apollonius Schotte, 225 - 226. - Jacob Schotte, 226 - 228. - Simon van Beaumont, 228 - 230. - Jacob Cats, 230. - Adriaen Hoffer, 230 - 231. - Philibert van Borsselen, Adriaen Valerius, 231. - Johan de Brune, 231 - 232. - Jacob Luyt, 232 - 233. -Abraham van der Myl, 233. - Leonart Peutemans, 233 - 234. - Jacob Hobius, Nicolaes Antonisz. van der Deelen, 234. - Adriaen van de Venne, Johannes de Swaef, Pieter van Meldert, 235. - Pieter de Vos, 235 - 236. - Johannes Rogiers, 236 - 237. - Anonieme bijdragen, 237. - Algemene beschouwingen, 237 - 239.

HET ‘TAFEREEL VAN SINNE-MAL’, 239 - 242.

ADRIAEN VAN DE VENNE, 242 - 244.

Levensloop, 242. - Illustrator van Cats, 243. - Letterkundige arbeid, 243 - 244.

JACOB CATS, 244 - 299.

Afkomst en levensloop tot 1623, 244 - 250. - De Middelburgse vriendenkring, 250 - 252. -Cats als emblemata-dichter, 252 - 254. - ‘Sinn'- en minnebeelden’, 254 - 258. -‘Maechden-plicht’, 258 - 260. - ‘Harders-clachte’, 260 - 261. -‘Aenmerckinghe op de tegenwoordige steert-sterre’, 261 - 262. - ‘Self-stryt’,262 - 266. - ‘Tooneel van de mannelicke achtbaerheyt’, 266 - 267. -‘Houwelyck’, 267 - 281. - Het Zeeuwse element bij Cats, 281 - 283. - Zijn bronnen,283 - 285. - De vrouw bij Cats, 285 - 286. - Zijn geloofsleven, 286. - Strijd tussen geest en zinnen, 286 - 288. - Piëtistische trek in zijn werk, 288 - 289. - Verstechniek, 289 - 290. - Invloeden, 290 - 292. - De strekking van Cats' dichterschap, 292 - 294. - Cats als dichter, 295 - 299.

SIMON VAN BEAUMONT, 299 - 306.

Levensloop, 299 - 301. - ‘Horae succisivae’, 301 - 306.

JOHAN DE BRUNE, DE OUDE, 306 - 315.

Levensloop, 306. - Theologisch-filologische werken, 306 - 307. - ‘Grond-[p. VI]steenen’,

 

307 - 308. - ‘Emblemata’, 308 - 310. - ‘Nieuwe wyn in oude le'erzacken’,310. - ‘Siel-gerechten’, 310 - 311. - ‘Bancket-werck’, 311 - 312. - De Brune naast Cats en Huygens, 312 - 315.

PHILIBERT VAN BORSSELEN, 315 - 326.

Levensloop, 315. - ‘Dianae lied’, 315 - 316. - ‘Strande’, 316 - 319. - ‘Den Binckhorst’, 319 - 322. - Contact met de kring van Van Mander, 323 - 324. - Invloed van Du Bartas, 324. - Van Borsselen als dichter, 324 - 326.

ADRIAEN HOFFER, 326 - 334.

Levensloop, 326 - 327. - Album amicorum, 327. - Vertalingen en kleinere werken, 327 - 330. - ‘Nederduytsche poëmata’, 330 - 333. - Hoffer als dichter, 333 - 334.

ABRAHAM VAN DER MYL, 334 - 340.

Levensloop, 334 - 335. - ‘Den slach van Lepanten’, 335 - 336. - Medewerking aan de ‘Nederduytschen Helicon’, 336 - 337. - ‘Lingua Belgica’, 337. - Van der Myl als filoloog, 337 - 338, en als theoloog, 338 - 340.

PETRUS HONDIUS, 341 - 354.

Levensloop, 341 - 342. - Hondius als kruidkundige, 342. - Album amicorum, 342 - 343. -‘Moufe-schans’, 343 - 354.

CORNELIS LIENS, 354 - 364.

Levensloop, 354 - 355. - ‘De kleyne werelt’, 355 - 360. - Marinisme, Gongorisme en Euphuïsme, 360 - 364.

ROCHUS HOFFER EN ZIJN VRIENDEN, 364 - 369.

Marcus Zuerius Boxhorn en zijn betrekkingen tot Zeeland, 364 - 365. - Rochus Hoffer,Levensloop en werk, 365 - 366. - Zijn vrienden: Kaspar van Kinschot, 366, Nicolaes Heinsius, 366 - 367, Johannes de Vliet, 367, Henrick Bruno, 367 - 368. - Herman Anthonisz. de Huybert, 368. - Rochus Mogge, 368 - 369. - Jacobus Baselius, 369.

MICHIEL VAN BAARLANT, 369 - 370.

Levensloop, 369. - ‘De uytmuntende Dorimena’, 369 - 370.

AANTEKENINGEN, 371 - 417.

 

VI. WETENSCHAP EN KUNST NA DE REFORMATIE, 418 - 455.

Opbloei van het kulturele leven in Zeeland na de Reformatie, 418.

BOEKDRUKKUNST EN UITGEVERIJ, 418 - 421.

Drukkers en uitgevers te Middelburg, 418 - 421. - Vlissingen, Zieriksee, Goes, Hulst, Sluis, Tolen en Vere, 421.

HET ONDERWIJS SINDS DE ZESTIENDE EEUW, 422 - 434.

Lager onderwijs, 422. - Schrijvers van schoolboeken, 423 - 424. - Louis Porquin, Jeronimus van der Voort, Pieter de Berd, 423. - Herman Faukeel, David Roelants, 424. -Johannes de Swaef, 424 - 426. - ‘De geestelycke queeckerye’, 425 - 426. - Samuel de Swaef, 427. - Abraham van Over-[p. VII]beeke,

 

427 - 428. - Latijnse scholen te Vlissingen, Arnemuiden, Zieriksee, Goes en Middelburg, 428 - 430. - Schooldrama's, 430. - Zeeuwse studenten buitenslands, 430 - 432. - De Illustre school te Middelburg, 432-434.

NATUURWETENSCHAPPEN, 435 - 441.

Wiskunde, 435 - 436. - Marten Wentsel, Johan Coutereels, Zacharias de Hoorebeke, 435. - Cornelis Eversdijck, 436. - Kosmografie, Philips Lansbergen, 436 - 437. - Arent Roggeveen, 437. - Cartografie, 438. - Natuurkunde, Isaac Beeckman, 438 - 439. - Jacobus Gruterus, 439. - Alchemie, Theobald van Hogelande, 439 - 440. - Biologie, Botanie, Willem Jasperse Parduyn, Matthias de l'Obel, Tobias Roels, Caspar Pelletier, 440. -Entomologie, Johannes Goedaert, 440 - 441. - Geneeskunde, Joachim Hubrechts van Bieselingen, 441.

RECHTSWETENSCHAP, 442.

Antonie de Jonge, Cornelis Cau, 442.

TAALWETENSCHAPPEN, 442 - 443.

Adriaen Willemsz, Lodewijk de Dieu, Johannes Boreel, 443.

HISTORIOGRAFIE, 443 - 447.

Marcus Zuerius Boxhorn, 443 - 444. - Jacobus Eyndius, 444 - 445. - Jean Françoys le Petit, Adriaen Valerius, 445. - Jacob van Grijpskerke, 445 - 446. - Andere kronieken, 446 - 447. - Historieschrijvers van Zeeland: Pieter Cornelis Bockenberg, Petrus Cunaeus, Matthaeus en Isaäc Vossius, Nicolaes Blanckaert, 447.

BEELDENDE KUNSTEN, 447 - 453.

Schilderkunst, 447 - 452. - Schilders te Middelburg: Adriaen van de Venne, François Venant, Daniël van den Queborne, Ambrosius Bosschaert, Balthasar van der Ast, Adriaen van Stalbempt, François Rijckhals, Philip Angel, Laurens Craen, Jochem Langnouwer, Karel Slabbaert, Hendrik Berckmans, Zacharias Blijhooft, Matheus Molanus, Johannes Goedaert, Daniël de Blieck, Hendrik van Schuylenburgh, 448 - 450. - Dirck van Deelen te Arnemuiden, 450. - Melchior Wijntgis, schilderijenverzamelaar, 450 - 451. - Kunsthandelaren: Jan Pietersz. van de Venne en Laurens Bernaerts, Adriaen Georgius Verdoel te Vlissingen, David Finson te Vere, 451. - Jacob van Loo te Sluis, 451 - 452. - Cornelis en Willem Eversdijck te Goes, Grafische kunsten: Joannes Barra, Johannes Sarragon, Johannes Looff, 452. - Bouwkunst: Vlaamse Renaissance-stijl, Utrechts-Amsterdamse richting, Zuidhollandse Renaissance-stijl. 452 - 453.

MUZIEK, 453 - 455.

Adriaen Valerius, 453 - 454. - Pieter Lenaerts van der Goes, Kerkorgels, 454. -Klokkenspelen, 454 - 455. - Klokkenisten, klokkengieters, 455.

AANTEKENINGEN, 456-474.

 

VII. SLOTBESCHOUWING, 475 - 478.

Karakteristiek van het letterkundig leven in Zeeland, 475 - 477. - De schilderkunst in Zeeland, 477 - 478. - De natuurwetenschappen in Zeeland, Zeelands betekenis voor het geloofsleven van ons volk, 478.