Mijn dagboek. Dagboek 1. 1907-1911

[p. 107]

13 April

Des avonds laat. - Moeder is dood. Zij is van middag gestorven om half twee. Wij waren er allen, haar kinderen, wij vieren, mijn drie zusters en ik. Des morgens te Rh., toen wij gereed stonden om naar het station te gaan, werd een telegram gebracht van vader: Het einde nadert. - Wij besloten dat Christine bij de kleine kinderen zou blijven en wij de tram naar Oostvoorne zouden nemen. De tocht verliep in bange spanning, wij keken door den onverschilligen dag naar de dingen en de mensen die niets wisten van ons leed. Zij lag op het bed, rustig, de ogen open, en langzaam ademend. Herkende zij ons? Heeft zij de vier mensen die haar kinderen zijn, bij haar geknield zien liggen? Heeft zij onze zachte woorden van innige liefde gehoord en ons dringend smeken om nog één maal haar blik naar ons te richten? Heeft zij onze warme handen gevoeld om haar koude bleke handen, en onze lippen die haar koude voorhoofd kusten? - Voordat in den ochtend de stille doodsstrijd van het lichaam aanving heeft ze vijf kussen op de hand van vader gedrukt, vijf afscheidskussen, één voor hem, en één voor elk van ons. De jaren zijn van mij afgevallen, ik ben weer een knaap die naar zijn moeder verlangt en die nu zo bitter alleen is, nadat zij is heengegaan. Ik ben geschokt tot in het diepst van mijn wezen, er wordt iets heerlijks van mij afgescheurd. Iemand zien sterven, het is altijd aangrijpend, maar iemand die je lief is, iemand die één is met al je jeugdherinneringen, iemand die je als het licht der dagen dierbaar is en zonder wien ge het leven niet denken kunt, te zien sterven, het is bijna niet te dragen, het is te groot, te zwaar. O, ik heb het raadsel in het aangezicht geschouwd, het is verschrikkelijk duister. Het lichaam ademde langzaam, met telkens langere tussenpozen. Grote tranen gleden traag uit de open ogen langs de wangen. Een stervende weent... Waarom? Wat gebeurt er toch in het onzichtbare? Waarom is de ziel bedroefd? O, ik voel zo hevig dat niet alles wat gebeurt, wij zien met onze licha-

[p. 108]

melijke ogen. Wij staan in de schemering, en vlak vóór ons, en naar alle zijden donkert de nacht. En juist in dien nacht gebeurt het wezenlijke. - Ik ben voortdurend bij moeder gebleven, ik beschouwde met brandende ogen haar gelaat dat onbeweeglijk van trekken was, waar niets gebeurde. Alleen die grote, die verschrikkelijke doodstranen. Het was mij of ik gebogen stond boven een duizelingwekkende diepte, en ik vermocht niets te onderscheiden. De dood is een onmetelijk grote gebeurtenis en moet toch iets wonderbaar eenvoudigs zijn. - Het ademen was onmerkbaar geworden, met hevigheid keek ik haar aan, het verheven ogenblik naderde, naderde... En plotseling was het of een hand, de hand van den Dood, over het gelaat streek; die sloot de ogen, en het gezicht werd doodsbleek, de trekken ontspanden zich als vielen zij in den slaap; het hoofd zonk dieper in het kussen, zwaar geworden... Toen was alles onbeweeglijk, en doodstil... Mijn door tranen benevelde blik zocht de zuster die aan de andere zijde van het bed de gebeden der stervenden bad, en zij wenkte mij, en ik begreep dat het geëindigd was. Wij waren allen bij haar; wij vouwden haar handen te zamen op de borst, wij kusten het steen-koude, blanke voorhoofd, wij stonden weer recht. Ik kon mijn ogen niet verzaden aan den aanblik van de dode. Kalm, met de trekken in volkomen vrede, lag het gelaat open naar boven. Ik wilde de beeltenis van dit zuivere gezicht in mij prenten, voor altijd. Ik bleef haar aankijken. En wonderlijk, het deed mij wel, het gaf mij vrede, het gaf mij een vastheid, een steunpunt in den chaos van het leven, dit schone dode gelaat. Ik was heerlijk kalm; wilde smart noch luid wenen kon ik mij begrijpen. Daar lag het lichaam onbeweeglijk, levenloos, zonder ziel; in de woning was het laatste licht gedoofd, de nacht vulde het nu ganselijk. Maar wat was er gebeurd?... Waar is zij nu, dit wezen, dat mijn moeder was, dat mijn trouwe geestelijke vriendin geweest is?... Ik heb de woorden gezegd die mij in herinnering kwamen, ik moest eraan denken: Requiem aeternam dona ei, Domine, en ik herhaalde ze driemaal. - O, ik weet nu dat de ziel

[p. 109]

bestaat, op welke wijze kan ik niet zeggen, kan ik mij niet voorstellen, vermag ik niet te begrijpen, maar de ziel is onsterfelijk, is eeuwig, is goddelijk. Ik voel het. Het kan niet anders. Het mysterie bestaat. Maar hoe jammerlijk tasten wij rond in de duisternis!

Nu ligt het dode lichaam gelaten en eenzaam in de donkere kamer beneden in het huis; ik zit hier en waak. Het is een geurende zwarte lente-nacht, en ik hoor het hartstochtelijk fluiten der nachtegalen, in den tuin vlakbij, en uit de verte. Eenmaal zal ook ik zo doodstil liggen, mijn voeten onbeweeglijk, mijn handen stil, mijn gelaat als een stenen masker, open en naar omhoog gekeerd, met gesloten ogen. O, de dood is de énige zekerheid van het leven, het enig houvast. Alles is wonderbaar. Als nooit te voren voel ik dit. Ik leef, - ik leef; ik denk aan moeder, aan Christine, aan onzen jongen, aan vader en mijn zusters, aan onze vrienden, aan de mensheid. Ik zie van hier, van mijn plaats aan tafel, terwijl ik schrijf, met voor mij den lentenacht en de grote zwarte stilte, - ik zie de mensen en het leven, en ik zie het dode lichaam van mijn moeder, ik zie haar edel, eenzaam gelaat - en het duizelt mij, ik kan het niet rijmen, ik voel geen verband, geen éénheid. Het is mij niet mogelijk de raadselen te verwerpen en het leven te nemen als ware het gewoon en zonder mysterie. Hoe ben ik niet tot in mijn diepste wezen geschokt door den aanblik van de dode. Niet vooral om het verlies, maar om hetgeen gebeurde buiten mijn gezichtskring. Het heengaan van de ziel uit het lichaam...

Terwijl zuster Christina met een andere vrouw de dode kleedde, liepen wij in den tuin, door het zilveren licht. Een zachte blauwe hemel hing te schijnen boven de nog kale, maar gezwollen takken der grote bomen; de struiken droegen reeds den tooi van helgroene blaadjes. Het is lente. Wij gingen naast elkander, op en neer. Wij waren uit alle windstreken, op deze verloren plek tesaam gekomen, rond het sterven van onze moeder. Nu was door haar dood het verleden voor altijd gebroken, onher-

[p. 110]

roepelijk; en dit was de droefenis. Telkens kwamen wij bij ons rondgaan langs de vensters en de open deur die op de veranda uitkwamen van de kamer waar zij lag; telkens stonden wij een wijle stil, om te luisteren... - ‘Wij moeten veel, véél bloemen hebben’, zeide één van ons, - ‘wij hebben geen gebeden, wij hebben geen brandende kaarsen, geen kruisbeeld; wij staan met lege handen. En zij zal daar zo moederziel-alleen zijn, in die kille kamer’... - De anderen stemden daarmede in, en B., mijn tweede zuster, zou den volgenden dag naar Rotterdam gaan om bloemen, om een overdadige weelde van bloemen, de schoonste die zij krijgen kon, te bestellen.

Nadat M. en E. nog eenmaal met ons bij de dode waren geweest, die nu in een zuiver wit kleed - alleen haar handen en het gelaat die als uit ivoor gesneden schenen, waren bloot - onder het witte doodslaken lag, vertrokken zij naar Rh.; B. en ik bleven bij vader. Ik gaf een briefje mee voor Christine, van enkele woorden, en het verzoek, om morgen met den jongen naar hier te komen; ik heb zo nameloos behoefte aan haar bijzijn.

Nu is het diep in den nacht. Doodstil staat de woning rond mij, en in éne kamer, daar ligt de dode, de ogen toe onder de grote leden. Wat zien zij nu? Naar welke werelden is nu haar blik gekeerd? - Niemand, niemand kan mij zeggen waar zij is, hoe zij voortbestaat. Is zij nog hier, rond ons? Kan zij mij zien, of rust zij in onzegbare oorden, waarvan geen menselijke verbeelding zich een voorstelling maken kan? Ik voel een bizarre beklemming, het is mij of de nacht vol leven is, of alle voorwerpen een vreemd, diep leven gekregen hebben... Ik moet mij dwingen niet óm te kijken... Er groeit een bange spanning in mijn wezen... Ik zit hier, een arm verloren mens, wiens moeder stierf, en ik voel de grondeloze oneindigheid aan alle kanten om mij heen... Waar is God? Waar is de ziel mijner dode? - Zonderling, hoe ik elk gerucht hoor... Het suist door de gangen van het huis... Mijn geest is overspannen. Ik moet rusten.