Mijn dagboek. Dagboek 1. 1907-1911

30 September

De kunst der middeleeuwen beroert het diepste op onmiddellijke wijze: het mysterie van het leven en van de eeuwigheid. Zij was om iets anders; zij draagt in zich de diepe gedachte waaruit de Kerk is voortgekomen. Is het niet haar eigenlijk doel, ons immer van God te verhalen op schoonste wijze? In de gulden schemering van haar dromen de goddelijke gedaanten tot een ons altijd bijblijvend beeld te brengen?

Heden heb ik langen tijd de grote wandschildering van Simone Martini in de Sala delle Balestre van het Palazzo pubblico bekeken: Onze Lieve Vrouw met het Kind op haar schoot, omgeven door vele heiligen; twee knielende engelen bieden haar offeranden aan welke als

[p. 72]

het ware de beden der mensen symboliseren. Zij zit ten troon, de Koningin, en het Kind houdt zij op als een heerlijkheid. De verering van de Moeder van Jezus, Advocata nostra, zoals zij genoemd wordt in het Salve Regina. Thuis op onze kamer, heb ik toen voor het eerst met nauwlettende aandacht de Litanieën gelezen, luidop, voor Christine en onzen jongen; ik zag ieder der aanroepende namen vorm krijgen, ik zag al haar gedaanten, al haar eigenschappen, het werd als een stoet van geheimenisvolle wonderheden. Ik zag haar als Zuivere Moeder, ik zag haar als Machtige Maagd, ik zag haar als Spiegel der Gerechtigheid en de Oorzaak onzer vreugde; ik zag haar als Geestelijke Vaas, ik zag haar als Mystieke Roos, als Ivoren Toren, als Goudene Woning, als Morgenster, als Troosteresse der bedroefden, als Koningin der Hemelingen... Ik kon de zware pracht dier woorden bijna niet meer dragen, zij overstelpten mij, mijn ogen waren blind van tranen. - Met deze schoonste namen roepen de Christenen biddende háár aan, die de zuivere moeder van Gods zoon is. Doch plotseling voelde ik een angst, bijna stortte het paleis mijner vreugde ineen. Was mijn ontroering niet zo groot om de loutere uitwendige schoonheid? Liet ik mij niet verblinden door den blinkenden glans van een poëem? Die schoonste woorden bergen immers geen werkelijkheid, maar zijn het kostelijk gewaad van een wel heerlijken maar leugenachtigen droom, van een schijnbeeld? Dat prachtige kleed hetwelk de Litanieën rond Maria hangen, het is een tover, het is een begoocheling, een broos vlies vol wondere stralende beelden welke bij de eerste beroering van ons koel en kritisch verstand in het ijle zich oplossen. Het is een kunstenaarsdroom welke zeer zeker op verheven wijze - en is het Katholicisme, het ganse Christendom dat niet? - het verlangen tot vorm en woorden brengt, van eenvoudige zielen die niet weten en met gretigheid en geestdrift sprookjes en werkelijkheid verwarren en dooreenmengen, uit angst, want den moed missend, de bittere verschrikking van een leven dat geen zin heeft, te aanvaarden. Mijn God,

[p. 73]

ik wil niet verder analyseren, ik wil mijn ontroering en mijn vreugde niet aan stukken scheuren. Bovendien, waarom zou ik mij niet tevreden stellen met een schoon beeld, al doet mij de lege leugen pijn? Doch ik verlang meer, ik wil verder dringen, mijn ziel is niet voldaan met den schijn hoe glansrijk deze ook zij. Mijn geest heeft honger naar de waarheid, naar iets dat ik geen naam kan geven, doch dat hem volkomen verzadigen kan. Zou God dat vermogen, God die volgens den katechismus, alle volmaaktheden in oneindige mate bezit? Die de oneindig volmaakte Geest is? - Ik weet het niet, ik weet het niet. Ik kan geen antwoord geven op deze bange vragen. God, - wat is God eigenlijk voor mij? Een woord, een leeg woord, een voze klank die niet de geringste werkelijkheid dekt. Het is de uitdrukking van het verlangen der mensheid door de eeuwen heen, naar de hoogte, naar een toppunt. God bestaat slechts in de verbeelding van dromers en zeer eenvoudigen van geest; hij is door de verbeelding geschapen, en dus een schim, een onbestaand schaduwbeeld. Maar o vreemdheid, vanwaar ontvingen wij het verlangen naar het opperste, dat mateloze heimwee? Waarom bezielt ons dat sublieme verlangen? Wie of wat heeft in onzen geest die eeuwige vragen gelegd en de drift naar een antwoord? Wanneer het heelal niets anders is dan redeloze materie, vanwaar komt ons dan het bewuste denken en de geestelijke jacht naar een vredegevende oplossing? Aan welke onbekende werelden hebben de zielen deel? - Het duizelt mij. Ik loop weer, wanhopig, in den cirkel mijner gedachten, elk vast gevoel, elke zekerheid is te loor.

De eeuwige wisseling van het éne uiterste naar het andere, dat is het martelende van mijn geestestoestand. Op één ogenblik heb ik de onwankelbare zekerheid in mij, weet ik onomstotelijk, dat God, op welke wijze dan ook, in den onmetelijken afgrond der werelden, in een andere wereld, bestaat; - ik voel het immers met zoet geweld wanneer ik schrei om de schoonheid van de dromen der kunst, wanneer de ontroering om den avond

[p. 74]

die dolend ommegaat als een treurend wezen door de olijftuinen in de dalen, mij te machtig wordt, - cypressen en een kroonpijn, roerloos en diep-zwart tekenen hun hoge gestalten af tegen den laten brand van den westerhemel, een zachte wind doet het loof der bomen ritselen; - ik voel het als ik Christine in haar ogen kijk; bij het zien van den sterrenhemel, van een bloem, van gans het leven. - Op een ander uur is alles mij ontvallen, ben ik bot, voel ik mij zwaar als een steen, ben ik een onverschillig dier gelijk voor hetwelk de wijde horizonnen nimmer bestaan hebben. Dit eeuwig verscheurd-zijn is verschrikkelijk.