Mijn dagboek. Dagboek 1. 1907-1911

[p. 38]

17 April

Veertien dagen te Londen geweest bij een vriend die daar tijdelijk vertoeft. Welk ene verademing was het mij, na dat korte verblijf, die stad te verlaten! Toen ik weer, in den nacht, op de boot stond die mij terugvoerde naar het vasteland en naar de woning waar Christine mij wacht, had ik wel kunnen juichen van vreugde! Die stad is als een ziekte aan de aarde. Een vloek rust op haar. Nimmer heb ik mij zo eenzaam, zo wanhopig verlaten gevoeld als die dagen en nachten, temidden van deze waanzinnige opeenhoping van millioenen en millioenen mensen. Alles drukte mij neer, het licht, de huizen, de menigten, de straten, de musea waar toch zéér schone kunstwerken te bewonderen zijn; de rivier, de parken; ik had den indruk of ik in een verdoemd oord was. Ik begrijp niet waarom de hel van huizen, die woestijn van steen voortwoekert aan de aarde. Al mag, een zeer zeldzamen dag, de lucht niet mistig zijn en vuil besmoord, toch zijn uw ogen immer gedoemd, alleen de straten en het sombere jachtende gewoel der mensen en der wagens te zien. Hier bestaat geen koepelende hemel met grote licht-doordrenkte wolken, geen bloeiende vrede, geen vreugde, geen glorie. Deze stad is een marteling van den mens. In den aanvang van mijn verblijf, op een middag, toen wij door de City liepen, die sombere buurt van den geldhandel en de zaken, hoorde ik plotseling een roepen dat snel tot een hartstochtelijk schreeuwen steeg: Japanese loan! Japanese loan! - en uit alle deuren, uit alle zijstraten en hoeken en gaten zag ik in het zwart geklede heren, blootshoofd, te voorschijn komen, die het dadelijk op een lopen zetten; zij renden allen in dezelfde richting, blijkbaar naar dezelfde plek. De inschrijving voor een Japanse lening was geopend, er was dus geld te verdienen, en de gewoonlijk zo stijve deftige ‘gentlemen’ renden als losgelaten wilden naar hun prooi! En in diezelfde stad heb ik een bijeenkomst van een ‘Revival’ bijgewoond. Twee Amerikaanse zendelingen waren naar Londen gekomen om de mensen te bekeren en voor dat doel hadden zij de

[p. 39]

reusachtige Albert-hall gehuurd waar zij meermalen in de week des avonds voordrachten hielden en hun toehoorders opwekten tot berouw hunner zonden en hernieuwing van het godsdienstig leven. Ik ben daar ook geweest. Wij zaten op de bovenste rij van het immense circus, overzagen van onze plaats gans de hall. De zaal was stampvol, er waren meer dan vijftienduizend mensen. En deze menigte luisterde ademloos, met straffe aandacht, naar de preken van die twee heren. Wat zij beweerden, leek mij vrij onbeduidend, maar de aanblik dier doodstil luisterende menigte is mij onvergetelijk bijgebleven. O, het waren geen leven gevende woorden welke die mannetjes daar beneden uit de arena in het rond schreeuwden, maar de mensen schenen honger te hebben naar iets, die povere woorden schenen iets te geven. Tenslotte kondigde één der predikanten aan, dat al degenen die tot God wilden gaan, naar beneden moesten komen in de arena. En hij begon te roepen: Who will come to the Lord? - En de grote indrukwekkende stilte dier duizendtallige menigte brak na enigen tijd onder den luiden roep van een mens: I will! Onmiddellijk klonken van alle kanten dezelfde woorden: I will! I will! I will! - En terwijl degenen, die geantwoord hadden, langzaam de lange trappen neergingen naar de arena, riepen de zendelingen steeds met hun sterke stem: Who will come to the Lord? - hun armen heffend naar die duizenden waaruit nu zonder ophouden de roep weerklonk: I will! I will! I will! Wonderlijk volk. Als bijna nergens wordt ge getroffen door den ernst waarmee men over den godsdienst spreekt. En tegelijkertijd zijn zij de bedrevendste en hardnekkigste zakenmensen. God en de Mammon! Vreemde combinatie. En dan de schijnheiligheid. Die is weerzinwekkend. Mijn vriend vertelde mij een ongelofelijk staaltje daarvan, iets dat hem zelf overkomen is. Toen hij bij een deftige Engelse familie, die gedurende de zomermaanden een bekoorlijk landhuis bewoonde, logeerde, was, op een zondagmiddag, zijn gastheer op zijn kamer gekomen en had hem meegenomen naar zijn eigen vertrekken. Dáár opende de gentleman met

[p. 40]

geheimzinnig gebaar en onder snaakse knipoogjes naar mijn vriend, een verborgen kastje in den muur, en haalde tot grote verbazing van den toeschouwer twee glazen en een paar flessen te voorschijn, die voortreffelijke alkoholische dranken bevatten! En gulhartig bood hij mijn vriend een volgeschonken kelk aan, onder voorwaarde echter, dat hij niemand er over spreken zou. De gast beloofde het, lichtelijk verbaasd over deze zonderlinge wijze van handelen. - ‘Doch stel je voor, toen we weer een tijdje beneden waren, kwam de gastvrouw bij mij en fluisterde mij in het oor, of ik even met haar mede wilde gaan. Ik volgde haar, en hetzelfde had plaats! Ook zij had een geheim kastje met likeuren! En dienzelfden middag ben ik nog uitgenodigd geworden tot een dergelijk snoep-reisje door den zoon en daarna door de dochter des huizes!’

- Weinig sympathieke geestesgesteldheid. En het waren toch zeer goede, brave mensen. Maar ik heb dan toch liever lui, die er openlijk voor uitkomen en zelfs op den zondag zich in het openbaar bedrinken!

Des nachts op de boot. Het water is zwart buiten den uitschijn der varende lichten. Rustig en zeker gaat de boot naar de haven. De stille nachtelijke ruimte omgeeft mij, mijn ogen staren in de donkere verten. Ik voel hevig dat alles wat mij omringt, mysterie is. Het louter aanschouwen bevredigt mij niet meer, mijn ziel stikt in het zichtbare, ik wil haar daarboven uitstoten, maar ik weet geen weg. Het zijn niet de sterren noch de diepten der zee waarnaar zij verlangt. Dat al is te meten, is te klein. Ik voel haar in mij groter dan het grootste, door niets van wat mijn ogen zien, door niets van wat ik ken, te verzadigen. Snikkende ligt ze in mij van een niet te noemen heimwee.