Mijn dagboek. Dagboek 1. 1907-1911

25 Maart

Het was een vreemde avond, Het venster van de kamer waar de lamp als een goud-steen lichtte, stond open op de zwarte stilte van den lente-nacht. Christine en ik zaten zwijgend over elkaar aan de tafel onder het gulden schijnsel. Een boek lag open. Uit een glazen vaas troste een hoge tak mimosa. De zwarte wereld ademde als een wezen. Het was martelend stil. Het werd ondraaglijk, het kon zo niet duren, er moest iets gebeuren, iets dat de zware stilte brak, iets groots, iets geweldigs, iets vernietigends desnoods. Mijn hart bonsde als een stormklok, mijn gedachten joegen lijk wilde vogels door onheilspellenden nacht, geruchtloos, op duistere wieken. Haar die ik liefheb, die ik liefheb als het licht mijner ogen, zag ik over mij; haar blonde haren stonden als een helm boven het voorhoofd; de ogen, groot en vol dromen, staarden voor zich heen. Dachten zij niet aan hetzelfde?

- ‘Liefste’, begon ik opeens te praten met zachte maar doordringende stem; de woorden welke ik gebruikt heb, waren zeker wel andere, doch de zin van het gesprokene, dien vreemden avond, is zodanig als ik nu saam te vatten tracht; - ‘Zie, liefste, hier zitten wij, twee povere mensen, verloren in deze kleine vierkante ruimte. De lamp staat tussen ons. Ik zie onze handen bloot onder het licht. De gewoonste voorwerpen, welke ik sinds jaren niet meer zag, de meest alledaagse beelden, zij doen mij aan met verbijstering. Zie deze bloemen; is het niet onbegrijpelijk, hun schone bloei? Zoals zij daar roerloos hangen in den

[p. 35]

gouden schijn? Wij leven. Ik kan den afgrond van dat woord niet peilen. Ik zie de mensheid. Er zijn mensen, die zoeken, de gepijnigden, en de innerlijk gemartelden. Er zijn er die als dolende gekken gillen naar den nacht. En de botte kudde hoont hen. Ik zie de wanhopigen, die niets meer begrijpen; ik zie hén die tot de grens doordringen van het weten en dan op hun knieën neervallen en gebeden stamelen naar ik weet niet welken God. Het is verbijsterend. Er zijn geesten die rillen en als idioot worden van angst in de bevriezende eenzaamheid van het heelal. Kinderen worden geboren, mensen sterven elk ogenblik. Wezens zie ik met stille ogen welke diepten hebben als de Stille Oceaan. Er zijn steden, en de zon gaat iederen avond onder over de wereld. Ik weet de liefde en het leven en den haat en alle hartstochten. De duisternis omgeeft ons aan alle kanten. Wat moet het beduiden dat wij elkander gevonden hebben? Is onze ontmoeting toevallig? Kan dat? Dat is niet mogelijk, Christine...’ Zij hief haar gelaat naar mij. Haar ogen - ik kan haar nooit aanzien zonder te denken aan het ogenblik toen ik haar voor de eerste maal zag en mijn hart onmiddellijk haar als het ware herkende en de onverklaarbare zekerheid vond dat zij het was, en geen andere, zij Christine, die bij mij behoorde, mij bestemd was sinds altijd en voor immer; - haar ogen waren dien avond donker van een bangen ernst. - ‘Is 't niet wonderbaar? Ik kende je niet, jij wist evenmin mijn bestaan; ik was je niets noch gij mij. Tot wij elkander ontmoetten. O verrukking! - Maar denk eens aan de even grote mogelijkheid, dat de duistere wegen van onze levens waarlangs wij doolden, niet op één punt waren saamgekomen. Een zeer kleine gebeurtenis, een geringste hapering, het tijdsverschil van een minuut had voor altijd ons van elkaar verwijderd kunnen houden. Die gedachte jaagt mij angst aan. Ik heb het gevoel of het noodwendig was dat ik je vond, jij die nu bent het kloppen van mijn hart. Wij moesten elkander vinden, wij werden geleid, - door een blind toeval?’

Ik stond op en ging naar het open venster. Ik wist ons denken zeer hoog gespannen, rillende van ernst. Gedachten

[p. 36]

schoten naar de uiterste grenzen. Zwijgend keek ik een wijle in den zwarten nacht en dan naar boven, naar de sterren.

‘Wij mensen zijn absurde wezens. Ik weet den ondoordringbaren nacht rond ons, en ik wil zien. Waarom kunnen wij niet tevreden zijn met het tijdelijke, het begrensde, het eindige? Waarom zoekt mijn geest het oneindige, het eeuwige? Ik kan mij het einde niet denken, en de eindeloosheid, de eeuwigheid is als een bodemloze afgrond: een steen valt en deze zal nimmer, nimmer, nimmer een bodem bereiken. Ik kan mij daar geen voorstelling van maken. - Het is dwaas steeds in de diepten te willen dringen alsof gij daar in die duisternis de oplossing zoudt vinden. Het is tijd verknoeien. En toch, kan ik er iets aan doen, dat de vragen in mij opstormen, dat ik een antwoord zoek dat mij volkomen bevredigt? - Ik sta van verbijstering geslagen voor het schouwspel van dezen nacht vol sterren, boven de aarde. Hoeveel millioen mensen stonden evenzo met boordevol hart en roepende ziel, de ontelbare avonden der duizenden en duizenden jaren sinds die zonnen aan den nacht ontstoken werden! En niemand heeft de verlossende woorden gevonden. En het allerzotste is zeker dat er hoogstwaarschijnlijk geen raadselen bestaan, wij ons dus kwellen om niet-bestaande dingen! Heelal en mensheid zijn zinloze accidenten. Maar wij hebben het bewustzijn daarvan. Wij denken. Is het dan niet om krankzinnig te worden, de gedachte aan de eenzaamheid van den mens te midden der werelden? Bovendien zal de aarde, volgens een zeer aannemelijke hypothese, over enige duizenden of millioenen jaren, onbewoonbaar zijn en tenslotte vergaan. Dan zal het zijn of de mensheid nooit bestaan heeft, alles zal gestort zijn in de lege ruimte der vergetelheid. Niets draagt dan meer de herinnering in zich aan hetgeen die vreemde wezens, welke eenmaal op de aarde leefden en welke men mens noemde, volbrachten en leden; de symphonieën van Beethoven, de Bijbel, al het rusteloos zoeken, de som van alle tijden, de schoonste dromen der heiligen, Napoleon, Dante, de wanhoop, de liefde, de opeenvolging der wereld-

[p. 37]

rijken, Christus - dat al was volkomen en volkomen nodeloos, en heel deze komedie welke duizenden eeuwen duurde en waarbij niemand toeschouwer was, had even goed niet plaats hoeven te hebben. Is dat niet van een huiveringwekkende belachelijkheid? Of om te schreeuwen van angst en den dood in te vluchten?’ Ik praatte verder, bevangen door den smartelijken wellust alles te vernietigen. - ‘Een ogenblik, kort als de duur van een bliksemstraal, staan wij op de aarde, levend, met open ogen, met den wilden storm der wanhoop om onze onmacht in onze harten, gemarteld door alle verlangens en door alle dromen, het onmogelijke willende bereiken en vatten; wij ondervragen het verleden, wij lezen wat de mensen vóór ons hebben gedacht, wij kunnen het niet rijmen, wij ondervragen de aarde, den hemel, de sterren, de afgronden der ruimten en van onze eigen ziel, wij wenen van heimwee bij schoonheid, wij maken grote hartstochtelijke gebaren, en opeens liggen wij doodstil, is er niets meer, niets, niets, niets, zijn onze ogen voor eeuwig gesloten, waarmee wij naar de sterren opblikten welke zich ons werkelijk niet herinneren zullen! Christine...’

Bij het noemen van haar naam, wendde ik mij, en toen zag ik dat zij schreide.

Ik bleef een wijle haar aanzien, zachter zeide ik: ‘Christine...’ - Het was zó diep smartelijk, haar bijna geruchtloos wenen, er ging zo'n radeloze droefheid van haar uit, dat ik niet bij machte was te spreken, welke troostwoorden ook te vinden. Te geweldig woedde de wanhoop in mijn eigen geest. - ‘Ik kan het niet dragen’, snikte zij, - ‘ik kan het niet dragen. Ge hebt alles vernield. Maar het is niet mogelijk, het is niet waar wat ge zegt; het mag niet zo zijn...’

Ik heb niets om haar te geven, troosten kan ik haar immers niet, ik heb zelf niets als mijn vertwijfeling en mijn wereldangst. Wij moeten verder leven met bloedenden geest. Ik ben toen bij haar gaan zitten, heb haar hand tussen de mijne genomen, en langen tijd zaten wij in die houding, dicht tegen elkaar, in den stillen nacht, twee zéér eenzame mensen, alleen kracht vindend in elkaars liefde.