In dépôt

Maandag 7 februari

Vandaag begint de zestiende maand van mijn verblijf in het kamp. Ik heb er meer dan genoeg van, méér dan. De mens hoede zich voor hovaardij en beoordele zijn medemensen met zachtheid en lankmoedigheid, maar ik ben hard op weg een mensenhater te worden. Het kwam mij als zonde voor, dat aan anderen te bekennen, of als gebrek aan mensenliefde, maar toen ik dezer dagen in een onbewaakt ogenblik een hoogst fatsoenlijk man van mijn gevoelens getuigde, antwoordde hij gretig: ‘Ook ik, mijnheer, word hier mensenhater. En ik ben het nooit geweest.’ Hij had er blijkbaar op gewacht, het eens te kunnen uitspreken. Net als ik. Er zijn er meer, die hier mensenhaters worden, of het al geworden zijn. De massa bijeen, in slechte omstandigheden vooral, is het meest afstotelijke, meest afzichtelijke, dat denkbaar is. Het is een schandalisering van het leven, dat door de chaotische, zedeloze driften van twintig, honderd, duizend mensen, in een kleine ruimte samengepakt, gaat tegenstaan. Het platte egoïsme zoekt zijn weg en gaat in kleine en grote dingen zijn weg zonder consideratie, zonder hoffelijkheid. De strijd bij de kachel is een dagelijks terugkerende demonstratie van de grofheid en de botheid van de massa, die om het minste of geringste haar hartstochten de vrije teugel laat en met graagte degene zou fileren, die anders leeft dan zij. Het leven begint 's morgens vroeg met het gebral van de zaalleiders en gaat de gehele dag zo door via de banale monden van allerlei kleine leidertjes, die nooit iets betekend hebben en zich hier, in schelden en in geniepigheidjes, uitleven, vlak naast elkaar. De mens zal echter niet hovaardig zijn en zijn

[p. 273]

medemensen niet slechter beoordelen dan hij zichzelf beoordeelt. Maar toch haat ik de massa, die slechts toegangelijk is voor demagogie en kleine middelen en die als kleine kinderen reageert.

Ik ben opnieuw gedegradeerd. Nadat ik mijn positie als opzichter verloren had, was ik aangesteld als koffie- en theehaler. Vrijdag hagelde het en de stenen priemden als naalden in mijn gezicht, toen ik de lege gamellen terugbracht. Ik zocht een poosje beschutting in de Centrale Keuken, waar ik door de dienstdoende Duitser werd toegebruld met: ‘Sie haben hier nichts zu suchen. H'raus! Sind Sie noch nicht weg. Was gucken Sie herum!’ Etcetera. Ik bleef rustig staan, tezamen met mijn metgezel. Toevallig stapt mijn chef, de beroemde Brauner, met zijn dure jekker en zijn pooierspet, de keuken binnen. ‘Wat doet u hier?’ De keukenpiet brult: ‘Das Zeug steht hier schon eine Stunde!’ Ik zeg: ‘Vijf minuten.’ Brauner: ‘Ik zal u weer op de belt aan het werk zetten!’ Ik denk: Stik, rotzak! Vanmorgen de ontknoping. De vrouwelijke zaalchef komt mij op mijn nuchtere maag meedelen: ‘Van Dienstbereich xii komt bericht, dat u geen koffie meer mag halen.’ Ik denk: Stik! Maar intussen ben ik mijn contact met de buitenwereld en de frisse lucht kwijt, benevens een grote mate van bewegingsvrijheid. Zo zijn de kereltjes hier: misbruik van macht, samenklitten van de Duitsers, bevelen zonder eerst te horen. Dergelijke kleinigheden verpesten de verhouding in de samenleving tussen de Nederlandse en de Duitse Joden. Over dergelijke kleine tegenslagen komen we heen; we lachen er maar om. Ik steek toch geen vin uit; boeken heb ik bij me; en er zijn nog altijd middelen om er uit te komen en in het kamp onder te duiken daar waar men zijn wil, of moet. Vanmorgen ben ik al naar de cantine geweest om een kersvers attest van de dokter voor groente voor contrasignering in te dienen, naar de keuken voor het organiseren van een peen, naar Schlesinger om te pleiten voor een vriend, die voor morgen op de transportlijst staat, naar de barak van mijn vriend om hem te zeggen dat hij veilig is. Ik ben tevreden en voldaan en lach om de kleine Brauner. Wij lachen allemaal om de kleine Brauner, om zijn grote jekker en zijn pooierspet.