In dépôt

Woensdag 17 november

Gisteravond verhoging van de inenting tegen typhus. Vroeg naar bed, half negen. Ziezo, dacht ik, maar eens een stukje lezen, zo lekker onder de wol. Zo lekker is dat nu weer niet, want ik lig onder een luchtkoker, waardoor de wind royaal naar binnen stuift als hem dat belieft. Maar ik houd dat bed, omdat het vlak onder een goede elektrische ballon staat, die een zee van licht verspreidt. Wat doet men niet al voor goed licht in een barak, waar de duisternis meestal tiert. Ik dacht dus: een stukje lezen. Ik heb een gek boekje van Jules Romains op de kop getikt, te leen gekregen van een vriendin: ‘Les Copains’, een fijne zotternij: een stelletje dichters, die hun rancune botvieren tegen een paar provinciestadjes, die op de kaart hun misnoegen hebben opgewekt. Kostelijk van taal en stijl. Een stikvolle barak: onder me de kwetterende Turken, die zonder ophouden discuteren. Denk ik: daar lees ik wel doorheen. Gaat: om het uur een lepel, maar ik kom vooruit, ik kan de gedachte bijhouden. In de hoek achter de Administratietafel begint plotseling een vrouw te lachen. Lachen is niet het goede woord: te gillachen, met lange uithalen. Een jonge kerel maakt haar het hof, op zijn manier, een beetje grof, en zij antwoordt op haar manier, een beetje luidruchtig, maar wel zo dat de hele omgeving het merkt. Iedereen is beleefd, welwillend, niemand zegt wat. Hoeft ook niet: de meesten zitten te babbelen, of niets te doen, wat geen grote concentratie vereist, vrouwen zitten te breien. De gillachende vrouw gaat dus rustig, ritmisch door met het uiten van haar sympathieën voor de charmeur. Het lezen wordt er niet gemakkelijker op: ik moet de zinnen twee, drie keer overlezen, halverwege opnieuw beginnen. Ik ben ook geprikkeld: ik heb verhoging, ben overgevoelig. Links achter mij begint een rijtje kinderen te stoeien, kreten uit te stoten, als van jonge Bosjesmannetjes, rauw, ongearticuleerd. Ik tracht verder te lezen, zonder iets te zeggen. Wat kan men daaraan doen? Wat kan men aan dat alles doen. De Turken hebben toch het recht om te discuteren. Een jonge vrouw, die een minnaar op bezoek krijgt, heeft toch het recht om haar gekittelde gemoed te luchten in gillachen; ze kan nu eenmaal niet anders.

[p. 205]

Kinderen zijn kinderen en moeten hun overmaat van energie op een of andere wijze kwijt - al is het ook wel een beetje laat op de avond. Moet ik maar geen verhoging hebben. Zij kunnen toch niet helpen, dat ik nu juist iets gezelligs lezen wil, dat ook nog moeilijk is bovendien. Het is hier ook geen sociëteit. Nee, een sociëteit is het hier niet bepaald. Wat is dat? Een cirkelzaag? Ik rijs overeind en buig mij naar het voeteneind voorover: de kleine chimpansee laat een machientje langs een metalen koord glijden, op en neer, op en neer, zzz, zzz, zzz, zzz. Compleet het geluid van een cirkelzaag in actie. Net een miniatuurtreintje, een kabeltreintje in de bergen. Het wordt me te machtig! ‘Och, meneer, kunt u dat niet ergens anders doen? Dat is toch een beetje te veel van het goede.’ ‘Pardon, mijnheer’, antwoordt de chimpansee met kleine, venijnige oogjes, ‘ik slijp scheermesjes. Ik heb dat apparaatje van een vriend voor vijf minuten te leen gekregen.’ ‘Ja, maar dat hoeft hier toch niet. Het is hier toch geen fabriek.’ ‘Nou, maar ik ga er rustig meer door, hoor!’ Zo'n stinkend chimpanseetje! Ik denk: niets aan te doen. Komt nog maar meer herrie van. De Turken kwetteren nog altijd, de vrouw plaatst haar gillachen nog geregeld, de kinderen juichen van dartelheid. Dat bespeurt men pas goed, als men rustig lezen wil. Ik duik weer in ‘Les Copains’, waar mijn helden, die heerlijke zotten, juist bezig zijn op een fietstocht kroegjes aan te doen en dronken te worden. Als een Fransman dronken wordt, zegt hij juist zulke aardige dingen. Als hij nuchter is, trouwens ook. Hij is altijd wel een beetje dronken. Zonde, dat die verdomde cirkelzaag elk woord aan stukjes zaagt. Zonde, het is zulke kostelijke waanzin, net goed voor hier. Voor overal trouwens! Totnogtoe waren het nog slechts de zinnen geweest, die geradbraakt werden, nu de woorden. ‘Menier, is het noe eijndelijk oit met die lawaai?’ Hè? Waarachtig, de plaatsvervangend barakleidster is erbij. ‘Dat kan toch wirklijk niemant oithouden.’ Zo denk ik er ook over, denk ik. De chimpansee kijkt minachtend naar de barakleidster: ‘Is u nog niet weg?’ De barakleidster: ‘Het is unverschämt! U moesjt u sjamen!’ De chimpansee: ‘Zeker door mijn buurman opgestookt!’ De barakleidster: ‘Vindt u ook niet, menier Swaap, dat die lawaai niet te verdragen iest.’ Swaap antwoordt lakoniek: ‘Och, als gistermorgen hout is gezaagd toen iedereen nog lag te slapen, waarom zou men dan nu niet scheermesjes slijpen?’ Swaap valt tegen. Ik meende dat Swaap een fatsoenlijk gezicht had en in staat was redelijk te denken en verstandig te reageren; maar bij nadere beschouwing heeft hij helemaal geen fatsoenlijk gezicht: een indifferent masker, hard, koud, cynisch. De barakleidster: ‘U moesjt u sjamen; dat was voor de mensjen die op transport gingen. Die moesjten toch warmte hebben! Oe iest een egoisjt!’ Het is een heel relletje geworden: alle buren in de nabijheid zijn diep

[p. 206]

geïnteresseerd in het geval van de cirkelzaag; zij hebben zich eromheen verzameld en verkneuteren zich. Ze zijn allemaal kleine duiveltjes geworden, die het vuurtje aanblazen. ‘Kisj! Kisj! Kisj! Vooruit!’ De chimpansee heeft zijn cirkelzaag weer aangezet: zzz, zzz, zzz, zzz. Hij hanteert het apparaatje al minstens tien minuten, dus al vijf minuten langer dan hij mocht. Ik ben belangstellend toeschouwer: hoe loopt dat af? Een toeschouwer tot Swaap: ‘Hebt u gemeenschapsgevoel. Van een dokter zoals u mocht men dat toch verwachten!’ De dokter haalt zijn schouders op: ‘Je m'en fiche.’ Da's waar ook: hij is maar een tandarts, die aan boren gewend < is >. De plaatsvervangend barakleidster heeft de zaalleider erbij gesleept. Lakoniek slentert hij naderbij, blijft voor de cirkelzaag staan. Hij kijkt de chimpansee meewarig aan, tikt met de vinger tegen zijn voorhoofd en voegt hem toe: ‘Ik geloof u is een beetje mesjogge. Tussen haakjes: dat ben ik ook een beetje; hier geworden.’ Daverend gelach, ‘U houdt op met die flauwe kul. Doe dat maar in het waslokaal.’ De chimpansee blaast van kwaadheid. De cirkelzaag heeft het verloren; ze zwijgt.

Ziezo, denk ik, kan ik tenminste lezen. De gillachende vrouw heeft haar sympathieën uitgelachen. De kinderen zijn wat bedaard. De barak loopt vol: het gaat legen tienen; de mannen stromen binnen, luidruchtig. Een algemeen gezoem ontstaat, waarin het gekwetter van de Turken verdrinkt. Overal kleine gesprekken, debatjes over de oorlog, of Zjitomir werkelijk gevallen is, of de Russen al aan de Poolse grens staan. Mijn leeslust is bekoeld. Ik trek mij onder de dekens terug, ingepakt in het wol, baskenmuts op, beveiligd tegen de gevaren van de luchtkoker. Ik redeneer tegen mijzelf: jong, wees verstandig en probeer maar niet weer lawaai te sussen. Het enige wat je bereikt is: nog meer lawaai! Pandemonium. Torentje van Babel. Mijn vrolijke, levenswijze Copains fluisteren mij toe: doe zoals wij en drink een goed glas wijn, dan zie je de wereld door een fijn waas. En als je geen wijn hebt, denk dan maar dat je ze hebt gedronken.

Gisteravond feest in het Heidelager, voor ss en marechaussée. Vergoeding voor het feit dat zij niet met verlof naar huis kunnen wegens de quarantaine. Dat althans heeft de commandant in zijn toespraak verklaard. Geen heildronk op Hitler. Wel hing diens portret aan de wand. De marechaussées hebben van hun hart geen moordkuil gemaakt.

De een tegen de ander (wijzend op het portret): ‘Peer, hij hangt al.’

De een tegen de ander (wijzend op ruinen-dennetjes op de tafels): ‘Peer, de bloemetjes staan er al.’ De marechausseés hebben de gehele avond de leiding gehad met hun lijflied: ‘Oue taaie, joepie, joepie hé!’

Zij hebben zich bezig gehouden met kaarten. Om tien uur is de commandant, naar men zegt van verveling, weggegaan.