In dépôt

Dinsdag 24 augustus

Eindelijk weer een grote, aangrijpende film. Gisteravond, na het visite-uur al, klonterden de mannetjes en de vrouwtjes tussen en op de hoeken der barakken samen als na een grote ramp; na een dubbele moord en zelfmoord, of een inbraak bij klaarlichte dag in de buurt. Het was niet ná, maar voor de ramp: het transport van bijna uitsluitend zieke ouden-van-dagen en s-gevallen. Gistermiddag was, na het opstellen van de voorlopige lijsten, in grote trekken bekend geworden, wat de film te zien zou geven. Hartroerende afscheidsbezoeken in het ziekenhuis, afscheid van vrienden van de s-mannen en -vrouwen bij het prikkeldraad van de s-barak. De film had een spannend voorspel: drie veroordeelden tot het transport hebben gisteravond gepoogd zich daaraan door ontvluchting te onttrekken, drie s-mannen, twee uit de s-barak, een uit het ziekenhuis. Die uit het ziekenhuis had in Den Haag een Antrag voor Barneveld lopen, maar de Duitse autoriteiten gelastten zijn onverwijlde deportatie. Hij had teveel in zijn eigen zaak geroerd. Als speurhonden werden od-mannen in hun groene uniformen en met politiestokken - een soort tafelpoten - op de vluchtelingen losgelaten. Zij gingen alle barakken binnen, die zij doorzochten. In de grote barakken posteerden zij zich aan de ingang van de mannenbarak: alle mannen, tweehonderd, driehonderd, vierhonderd, passeerden stuk voor stuk, onder vertoon van hun Lagerkaart en werden de vrouwenzaal ingeloodst. Daarna doorzoeking van de mannenbarak tezamen met het personeel van de Verwaltung. Tegelijk onder leiding van de marechaussée inspectie van alle hoeken en gaten van het kampterrein. Een der ontvluchten werd tegen half twaalf ontdekt in de zg. Quarantainetent. Door het kamp ging onmiddellijk het waarschuwingssignaal ‘od, od’, en van alle kanten kwamen od-ers aangesneld, die gezamenlijk een klopjacht hielden op de s-man, die zich uit de voeten trachtte te maken. Hij werd gegrepen

[p. 136]

en in de gevangenis opgesloten. Een tweede vluchteling werd in Beilen aangehouden. De derde is tot nog toe voortvluchtig. De emotie in het kamp over het transport kreeg een bizonder accent: de Obersturmführer wees, buiten en behalve het aantal s-gevallen, dat op transport was gesteld, nog vijftig Joden aan, die als straf wegens de ontvluchtingspoging mee moesten, gedeeltelijk uit de s-barak, gedeeltelijk uit het ziekenhuis. Het afgrijzen van het transport werd dientengevolge overheerst door verontwaardiging tegen hen, die de straf van vijftig s-ers hadden uitgelokt. Merkwaardig genoeg niet tegen de commandant, die willekeurig vijftig man op straftransport had gezet voor iets, waaraan zij part noch deel hadden. Ook niet tegen de od-ers, Joden, die als wilde honden achter Joden waren aangegaan en hen niet de kans hadden gelaten om de vlucht te nemen. Zover is hier de geestelijke ontaarding van velen gevorderd, dat zij hun veronwaardiging niet afreageren op de beul en zijn knechten, maar op degenen, die pogen zich aan hun handen te onttrekken. Al zijn deze pogingen soms ook kinderlijk onhandig. Een gevangene behoudt het recht op de vlucht, ook al dreigt de beul met represailles op hen, die niet vluchten: zij weten, dat zij op zekere dag op transport gaan, maar zijn niet geneigd of bij machte zich daartegen te verzetten; zij gaan slechts eerder. Desondanks is het waar, dat nu uit het ziekenhuis s-mannen op straftransport zijn gegaan, die al maanden- en maandenlang onder hoge protectie stonden en die erop gerekend hadden, nog lang in het ziekenhuis te kunnen blijven of er de oorlog te kunnen uitzingen. Voor deze mannen is het plotselinge straftransport een harde slag. Iedereen voelde dat met hen mee. Het publiek gistte reeds van verontwaardiging, toen de eigenlijke film kwam. Het bekende procédé met enkele variaties. Voor de trein, op het perron of uit de wagons van een verveloze derde klas-coupé hangend, grüne Polizei, in olijfgroene uniform. Een sigaretje in de rode, ongevormde koppen van boerenpummels met varkensoogjes: volkomen onverschillig, afgestompt voor de entourage. Een enkele keer opflikkerende belangstelling voor een voorbijgaand knap Joods meisje of voor een Jood met een kop of met een fors of hoog postuur. Het meisje appelleert aan hun grove zinnelijke neigingen, die ook uitgaan naar de rokken van een Jodin; de Joden van postuur dwingen hun natuurlijk respect af. Onder hun ogen ageren de od-ers in hun mosgroene uniform, mannen met een geheel andere fysionomie, bruingebrande, zwartgelokte koppen vaak met klassieke tekening met brutale, brandende ogen. Twee werelden, die diametraal tegenover < elkaar > staan, niets van elkaar begrijpen, elkaar tastend opnemen. De od-ers doen handlangerswerk voor de grüne Polizei: zij dragen in onafgebroken stroom de draagbaren met gebroken, half-vergane mensen, die zij technisch-knap in de beestenwagen hijsen. Deze mensen waren in de ziekenbarak in

[p. 137]

inderhaast bij elkaar gescharrelde kleren geschoven terwijl een flinke jonge s-man - onder de tranen van patienten en broeders - zijn vrouw en zijn twee jeugdige kinderen, die achterbleven, stond te zegenen en zichzelf door een rabbijn liet zegenen, naast bejaarde Joden, die over zichzelf het sjeimets (het doodsgebed) uitspraken. Kinderen voor de ramen van de huisjes aan de Boulevard des Misères herhalen telkens weer: ‘alweer een zieke.’ Andere od-ers jagen het publiek van de Boulevard, dreigend of smekend. Tussen de draagbaren door groepjes s-ers, die zich ten getale van driehonderd over de trein verdelen, zonder de rode s op de arm, die van de brandmerkende armband ontbloot is. Alles geschiedde onder leiding van Pisk, het hoofd van de od, naar het uiterlijk een soort zuidelijke zeeschuimer, bonkig gezicht, dikke, pikzwarte wenkbrauwen boven koolzwarte, bliksemende ogen, pikzwarte borstel onder de neus. Een gezicht-in-houtskool. Dr. Spanier verschijnt in zijn lange, karakteristieke regenjas, handen op de rug, blijft hier en daar eens staan om een of ander kort te woord te staan, uiterlijk onbewogen. De wagons lopen vol, de transportabelen staan of zitten in de ingang van de beestenwagens de aankomst van de anderen gade te slaan. Tranen worden ternauwernood geplengd. Een enkele vrouw, die haar man niet op transport vergezelt en uitgeleide doet, bet haar ogen met haar zakdoek. Mannen rijden kruiwagens met bagage, met dozen met levensmiddelen. De leden der grüne Polizei blijven onbewogen hun sigaretje roken. De Obersturmführer verschijnt in uniform: de commandant der grünen, een dikke, vette volgevreten kerel, komt te voorschijn en salueert. Hij reikt hem de geleidebrief bij het transport over en maakt rechtsomkeert. Hij onderhoudt zich achtereenvolgens met de aanwezige Joden van de Registratie, met zijn bleke adjudant, Todtmann met zijn wipneus en zijn verschoten rijbroek. Zijn harde gezicht staat strak, er zit geen greintje gemoedsbeweging in. Als de trein vol is en nog slechts wacht op het sluiten van de deuren en het sein van vertrek, komt Schlesinger, in zwart wambuis en met de enkele rechtopstaande haren op zijn kaalgeschoren kop als heldenfiguur, als leeuwentemmer op. Als gevierd leeuwentemmer. Een paar handen hier en daar, een paar woorden met dezen en genen, geen voorstelling echter, maar ongekunstelde aansluiting bij de Obersturmführer, die hem met stroef gezicht ontvangt. Nog ontstemd over de ontvluchtingen. De lange, schrale Ostu maakt een ascetische indruk vergeleken bij de zwaargebouwde, weldoorvoede bevelvoerder der Joden. De wagens worden potdicht gesloten; de leden der grüne Polizei maken zich meester van de overgebleven papieren matrassen van de zieken en spreiden die uit op de harde banken hunner derde klasse-coupés: de vervelende reis duurt lang. De trein zet zich in beweging. Voor de langwerpige luchtgaten hoog in de wagens verschijnen koppen van Joden en Jodinnen op een rijtje,

[p. 138]

als in de poppenkast. Ze trekken voorbij als de bladzijden van een boekje van levende beelden. Naakte, wuivende armen met zwaaiende handen als zelfstandige levende organen steken uit de gaten, als van begraven mensen, die een laatste levensteken geven. Luguber. De zwijgende film is afgelopen. Geen stomp, geen stoot, geen onverkoren woord haast. Desondanks sinister, macaber. Het publiek gaat zijns weegs, sprakeloos, niet bij machte te realiseren, wat het heeft gezien. Een jongen maakt de opmerking: ‘De vorige commandant schopte de Joden naar Polen; deze lacht ze naar Polen.’

In de barakportieken is een gestencilde mededeling opgehangen, luidend:

sport im lager westerbork
Leichtathletik-Wettstreit.
Es wird beabsichtigt, am Sonntag, den 5. September 1943 Wettkämpfe in folgenden Sportarten zu veranstalten:

100 mtr. Lauf	4 × 100 metr. Stafettenlauf
200 mtr. Lauf	Hochsprung
800 mtr. Lauf	Weitsprung
1500 mtr. Lauf	Kugelstossen

Tauziehen
Einschreibungen bis Donnerstag 26. August 1943 jeden Abend von 20 - 21 beim Sekretariat, Kartoffelküche.

Aardige attentie op transportdag. In het kamp zegt men: waarom ook niet honderd meter buikloop. (Er heerst nog altijd buikloop op grote schaal.) Overigens is bekendgemaakt, dat heren en dames zich kunnen aanmelden voor de volgende takken van sport (alles in het Duits): voetbal, handbal, vuistbal, korfbal, boksen, jiu jitsu, gymnastiek, lichte athletiek, onder opgave van leeftijd en dienstwijk. Verder is voor de kinderen een speeltuin opengesteld: een paar wippen en een zandbak met zitplaatsen. Lief voor de kindertjes. Tenslotte vanavond concert. Een uitgelezen dag met louter verrassingen.