In dépôt

Zondag 21 augustus

Gisteren zes gevallen van diphteritis geconstateerd. De commandant heeft van het concertprogram ‘Bei mir bist du schön’ doen schrappen. Hij vond het tenslotte niet geoorloofd. Zou hij door zijn vrienden zijn aangevallen wegens zijn slechte smaak? Aardig, dat hij de Joden zo tegen henzelf in bescherming neemt. Vanmiddag een bezoek gebracht aan de s-barak met vijfhonderdvijftig mannen en vrouwen. Allen een band met een grote rode s om de arm. Barak als alle andere barakken, maar oneindig meer rommel. Mannen en vrouwen krioelen tussen de smalle straatjes in de lengte en in de breedte tussen de hoogopgestapelde bedden als van een oosterse stad. Op de balken en tegen de zoldering aan spijkers een eindeloos gevariëerde kleurige draperie van garderobes als rekwisieten op een toneelzolder; daarbuiten aan het prikkeldraad en tussen het prikkeldraad een reusachtig bont zeil en vlaggen van wasgoed. Zigeuners tussen hun vodden. Iedereen weet, dat zijn of haar lot bezegeld is: Polen. De jongeren zijn luchthartig, de ouderen beklemd. Langs het prikkeldraad staan mannen en vrouwen bij honderden te wachten om tot de barak te worden toegelaten. Bij plukjes van vijftig passeren zij de groene man van de Ordnungsdienst. Het is vandaag de laatste dag van bezoek voor dinsdag, als het transport gaat. Iedereen is van dezelfde gedachte vervuld: vandaag zie ik mijn vriend, mijn vriendin misschien voor het laatst, morgennacht moet ik misschien pakken om mijn man, mijn vrouw, mijn verloofde in de ballingschap te volgen. Iedereen in de barak weet, dat er aan deze ballingschap geen ontkomen is. Bij het ontmoeten, bij het afscheid leest men dezelfde gedachte in elkaars ogen: het lot heeft beslist. Terwijl wij staan te wachten, passeert een jeugdig paartje, dat terugkomt van bezoek aan de s-barak, aan de andere kant het roestig prikkeldraad. Blijft staan: ‘Dag Jaap, dag Jet, komen jullie vanavond bridgen?’ ‘Ik kan vanmiddag niet, maar Jaap wel.’ ‘Niks leuk

[p. 134]

alleen met drie vrouwen.’ ‘Alsof je voor een vrouw meer of minder bang bent.’ ‘God Ans, da's waar ook, wij moeten vanavond ook bridgen bij Sam en Lien.’ Het jeugdig echtpaar schuift verder. Terwijl de s-mannen vervuld zijn van de komende dinsdag, terwijl ook hun vrienden of familieleden daarvan vervuld zijn, wordt er vanavond gebridged. Vroeger werd ook op zondagavond gebridged, waarom nu niet? In de barak ontmoeting met een dame, schilderes, fin de siècle. ‘Denkt u, dat ik er uit kom? Ik ben van Engelse ouders.’ ‘Hebt u papieren? Hebt u het de Antragstelle laten weten?’ ‘Ja. Papieren van mijn vader en moeder heb ik. Maar mijn scheidingspapieren nog niet.’ ‘Moet u zien dat u die krijgt. U kunt misschien vastgehouden worden tot uw papieren er zijn.’ ‘Men heeft mij beloofd, mij voorlopig hier te houden. Denkt u dat ik daarop aan kan?’ ‘Ik denk het wel. Als men u dat belooft, dan doet men dat ook.’ ‘Ik schrijf voor alle zekerheid toch nog maar een briefje om er aan te herinneren.’ ‘Kunt u doen. Uw kansen staan niet slecht, geloof ik. Ik moet nu weg. Kan maar een kwartiertje hier zijn en moet nog iemand anders zien.’ ‘Jammer, ik had nog een paar dingen te vragen.’ ‘Kunt u dan straks doen, buiten aan het prikkeldraad.’ ‘Zal niet kunnen. Ik verwacht de beeldhouwer Zo-en-zo, die mij zal uittekenen.’ ‘Wat het zwaarst is, moet het zwaarst wegen. Tot ziens.’ IJdelheid in de strafgevangenis ondanks het komend transport. Het wemelt van vliegen. Bij duizenden vliegen ze door de barak. Bij tienduizenden zitten zij 's avonds tegen de zoldering der barakken, zoals sprinkhanen bij tienduizenden op een graanveld zitten. Opgejaagd vormen zij wolken. 's Nachts slaapt men met een zakdoek over het gezicht. Bij honderden zitten zij op de bedden, op de handdoeken. Het wemelt nog meer van vliegen dan van mensen. Tentoonstelling van speelgoed, vervaardigd door schoolkinderen en bestemd voor industriële doeleinden, naar men zegt voor Duitsland. Zeer waarschijnlijk. Kort geleden heeft het door de Joden geleide fotografisch atelier hier voor Duitsland bestemde foto's van Hitler vervaardigd. In Duitsland bestond daarvoor niet voldoende gelegenheid meer sedert het sluiten van zoveel voor de oorlogsindustrie onnodige zaken. Houtsnijwerk: paarden, olifanten, ezels. Goed werk. De kinderen hebben vandaag hun werk toegezongen. De Obersturmführer heeft vanmorgen de opening met zijn tegenwoordigheid opgeluisterd, omgeven door zijn gevolg en de Joodse dienstleiders. Eerst hebben de kinderen een Duits liedje gezongen, dat de Ostu en zijn gevolg hartelijk hebben toegejuicht, daarna Hebreeuwse liederen, die zij wel hebben willen aanhoren, maar niet hebben toegejuicht. Zover gaan ze nog niet. 's Middags hebben de kinderen voor de Joodse kampbewoners Hebreeuwse liedjes gezongen met als slot het ‘Hatikwah’. Zionistische levenskracht in dienst van Duitse behoeften, met een tikje ijdelheid. De Ostu is trots op ‘zijn’

[p. 135]

Joodse kinderen, die zo knap en vlijtig zijn! Voor de Joden, die bij het aardappelenrooien te werk zijn gesteld, had de Obersturmführer gistermiddag een verrassing; zij mochten, ten getale van enkele honderden, zich buiten het kamp begeven, naar Hooghalen, Beilen, Rolde, om daar bramen te plukken, vrij van politietoezicht. Gistermiddag voetbalmatch op het appèlterrein. In dezelfde tijd hardlopen van de boksploeg met orde-oefeningen op een veld aan de rand van het kamp. De trein voor het transport is binnen: zevenentwintig wagens. De wagens zien er ouder en verweerder uit dan de vorige keer; van het leed en het verdriet, dat zij hebben doorstaan. Een groep schoolkinderen, die naar de heide trok en dit elke dag zingend placht te doen, ging de trein zwijgend voorbij op aansporing van een der kinderen, dat uitbarstte: ‘Jongens, daar heb je die pesttrein weer. Niet zingen, hoor!’