In dépôt

Maandag 9 augustus

Gistermiddag ‘thee’ bij dr. Wachtel. Deze thee was bedoeld als camouflage voor een soort poging tot verzoening tussen Duitse en Nederlandse Joden. Het zit in de lucht: de Duitse Joden hebben opeens een geweldige behoefte aan verzoening. Zou dr. Wachtel de lucht gekregen < hebben > van mijn initiatief en dit een Nederlandse Jood misgunnen? Zo zijn ze wel. Er waren tien mensen aanwezig, vijf Duitsers, vijf Nederlanders. Van Duitse zijde waren behalve dr. Wachtel o.a. nog aanwezig: dr. Neuburger, dr. Emil Cohn, Weiss, Rosenberg, van Nederlandse zijde Willy Polak, mevr. Mendes da Costa, Barend Waterman, Philip Mechanicus. Dr. Wachtel hield een lange inleiding, waarin hij een verklaring trachtte te geven van de positie der Joden in het kamp en poogde aan te tonen, dat de houding der Nederlandse Joden tegenover de < Duitse > Joden ongerechtvaardigd was. De oude arrogantie: alsof de schuld alleen bij de Nederlandse Joden lag. Of kortzichtigheid. De zin van dr. Wachtels voordracht komt hierop neer: de Duitsers, die aanvankelijk als vluchtelingen in het kamp kwamen, zijn bedrogen in hun verwachtingen, daar zij in een stuk veengebied van de wereld werden afgesloten en hun bedoeling om verder te trekken zagen gedwarsboomd. Zij zijn door de Nederlandse Joden aan hun lot overgelaten. Aanvankelijk stond het kamp onder Nederlands bestuur. Toen in juli 1942 de Hollandse Joden kwamen, niet als vluchtelingen, maar als ballingen op weg naar Polen, kregen de Duitse Joden het bestuur in handen. Dat was de wens van de toenmalige commandant,

[p. 117]

die beter met de Duitse Joden kon opschieten: zij spraken zijn taal en hadden manieren met hem gemeen. Dat hier dus Duitse Joden de lakens uitdelen, was op initiatief van de Duitse commandanten. De klacht, dat de Duitsers de Nederlandse Joden naar Polen zonden en zelf hier bleven, hield geen steek. Bijna alle Duitsers, die nog in Duitsland waren gebleven, zijn, precies als de Nederlanders, naar Polen gezonden. De paar duizend Joden, die zich in dit kamp bevinden, spelen geen rol ten opzichte van het totaal. Aan de verhouding tussen de twee groepen Joden staat derhalve een misverstand in de weg, dat opgeheven moet worden om de animositeit, die tot uiting komt, op te heffen en daden van geweld te voorkomen. Het debat groepeerde zich om de uitgesproken wens, uit deze samenkomst in de barakken en elders de gedachte uit te dragen, dat het voor de toekomst der Joden niet wenselijk is, zich aan gewelddaden schuldig te maken. Opgemerkt werd, dat de animositeit niet alleen tussen Duitse en Nederlandse maar ook tussen Nederlandse en Nederlandse Joden bestond. De haat en de wrok zaten zeer diep. Zij waren voor een groot deel het gevolg van het optreden van de barakkenleiders, van het feit ook, dat zo goed als alle barakkenleiders Duitsers waren, die het Hollandse karakter niet kenden, ook de taal van de Hollanders niet spraken en niet verstaan werden. Gepleit werd voor vervanging van Duitse barakkenleiders door Hollandse. Ook werd gepleit voor een of andere commissie tot het beslechten van geschillen. Uit de discussie ontwikkelde zich de klacht, dat de positie der Duitse Joden na de oorlog geheel onzeker was. Men nam aan dat de Nederlandse Joden van de Nederlandse Christenen alle hulp en steun zouden ontvangen, die zij nodig hadden, maar bracht naar voren dat de Duitse Joden statenloos waren geworden en zich niet konden verheugen in de sympathie der Nederlandse Christenen. Duitsers, die de laatste tijd Amsterdam hadden bezocht, hadden kunnen constateren, dat de Christenen sterk tegen de Duitse Joden gekant waren, even sterk als de Nederlandse Joden. De Duitse Joden hadden in grote meerderheid geen lust meer naar Duitsland terug te keren, waar zij familie noch bezittingen meer hadden, terwijl de Nederlandse Joden nog altijd Nederlandse staatsburgers waren en bij Ariërs hun bezittingen konden terugvinden. De Duitse Joden hadden behoefte aan een zekere goodwill bij de Nederlandse Joden en daartoe dienden hun geschillen uit de weg te worden geruimd. Daartegen werd opgemerkt, dat de Duitsers wel wat laat tot dit inzicht waren gekomen, maar dat de Nederlandse Joden bereid waren, hun Duitse broeders te helpen en dat de kans op hulp goed stond nu het slechts enkete duizenden Duitse Joden betrof. Dr. Wachtel sloot de samenkomst met het uitspreken van de hoop, dat ieder ertoe zou

[p. 118]

meewerken, in eigen kring verzoening tussen Duitse en Nederlandse Joden tot stand te brengen. Hij stelde zijn woning gaarne ter beschikking ten behoeve van andere groepen ter bespreking van het vraagstuk. In de ziekenhuizen is een imperatief verbod aan s-gevallen uitgevaardigd om zonder uitdrukkelijke toestemming van dr. Spanier voor de barak te gaan wandelen. Wie het toch doet, wordt zonder pardon naar de s-barak teruggezonden. Sedert de laatste dagen gietregens. Het kamp is bij tijd en wijle een modderpoel, waar men doorheen waadt. Gisteren bijna een uur in striemende regen in queue voor het prikkeldraad gewacht om te worden toegelaten tot de s-barak. Sedert gisteren is een nieuwe regeling in zwang: tot dusver kon men slechts op een briefje van de od-kazerne familieleden in de s-barak bezoeken; thans mag men zonder briefje binnen tegen afgifte van zijn Lagerkarte aan de od-ers, die de barak bewaken, maar men kan blauwbekken tot men groen ziet. Met knotsen aan een riem staan de heren op post. Ik kon wegens een afspraak niet langer wachten. Toen ik wegging, kwam juist een stoet s-mannen de strafbarak uit tot het brengen van een bezoek aan hun familieleden in de ziekenbarakken. Zij waren omringd door een aantal od-ers. Als wilde beesten werden de s-mannen door het wachtende publiek aangegluurd. Niets meer van de vroegere magie: daar gaan onze hèlden. Het waren gewone ondergedokenen, die niet eerst de marteling van Amersfoort of Vught hadden ondergaan, maar gewoon van de Hollandse Schouwburg naar Westerbork waren gezonden. Ik ging dezelfde weg als de stoet. Een od-er baste mij aan: ‘Hoort u erbij.’ ‘Nee.’ ‘Maak dan dat u weg komt.’ ‘Een beetje kalm, makker.’ Handbeweging van kalmering. ‘Je kan er ook bij komen, hoor.’ ‘Een beetje kalm.’ ‘Pas maar op, anders ben je er zo bij!’ De stoet gaat verder en ik volg op enkele passen afstand. Leuke jongens, die od-ers. Ze worden in het kamp gehaat, en vervloekt tot in het gebeente. Gisteravond concert in de registratiezaal. Bijna alleen Duitse genodigden. Commandant aanwezig, met vijf dames uit zijn omgeving in zijn gevolg. Bleef rustig zitten, toen het concert afgelopen was. Verwachtte blijkbaar een toegiftje, dat niet kwam. Moest delicaat gewaarschuwd worden dat de vreugde voorbij was.