In dépôt

Vrijdag 6 augustus

Avondwandeling met een jonge, intelligente vrouw. Regenachtig weer. Aan de rand van het kamp gesprek over de reactie van de Joden op de samenleving hier. Eeuwig thema. Een jonge Jood komt op ons af, lange, schrale kerel. Met de vinger wijst hij naar de diepe gracht, die de Joden tegen hun eigen ontvluchtingsdrift aan weerszijden van het prikkeldraad hebben gegraven: ‘Lijkt dat niet op een massagraf?’ Wij kijken elkaar aan: wat bedoelt deze man met dit lugubere woord. Ik denk aan loopgraven, waar soldaten onder moordend artillerievuur als vliegen vallen. ‘Ja,’ zegt de man, ‘als het misgaat, gelooft u dan niet dat de Duitsers hier de Joden en masse in zullen werpen? Ze laten ons deze grachten toch niet voor niets graven.’ Ik moet lachen: dat lijkt me wel wat fantastisch. In mijn onderbewustzijn leeft de sensatie: ze zijn er boeven genoeg voor. De man zegt: ‘Katyn. Dat hebben de Duitsers toch zeker gedaan. Dat kunnen zij om vijf minuten voor twaalf hier ook doen. Een paar machinegeweren en het is gebeurd.’ Wij geloven het niet: Katyn is vast het werk der bolsjewisten; hoe weten de Duitsers dat het vijf minuten voor twaalven is, en dan hebben ze wel wat anders te doen. We blikken gezamenlijk in de diepe schacht in het zand, waarin de schoppen nog steken, in gelid overeind staan. Hij is er geschikt voor, en de boeven deinzen voor niets terug. ‘Maak u maar niet ongerust’, zeg ik tot de man, ‘het zal zo'n vaart wel niet lopen.’ De man gaat weg. ‘Tekenend voor de stemming en de angst onder de Joden.’ De boeven zijn er toe in staat. Het giet. Wij staan tegen een barak onder een luifel na te praten. Een raam gaat open, een mannekop komt naar buiten: ‘Komt u toch binnen!’ Een kampvriend had onze stemmen herkend. Met modderschoenen klauteren we door het venster naar binnen. Wij zitten opeens midden tussen de gedoopten, de geschmadden. Vallen in een gezelschap met een balalaika. Kennismaking: ‘Is u de man van de heetwaterkraan?’ ‘Ja.’ ‘Is u de juffrouw van de Joodse Raad?’ ‘Ja.’ ‘Is u Rus?’ ‘Ja.’ Mijn metgezellin, dochter van een Russische moeder, voelt haar Russisch bloed sidderen, barst in het Russisch uit: ‘Goworietje-lie woei paroeskie?’ Als kwetterende mussen zitten twee

[p. 113]

jonge mensen Russisch te parlevinken. ‘Och, speelt u een Russisch liedje voor me?’ Een Russisch liedje op de balalaika. Twee, drie, vier Russische liedies. Tussen de hoge bedden met hun zwervende vodden. Sfeer van een transmigrantenboot op de Wolga. Stjenka Raza. Een tweede Rus begint met schorre, verrookte stem te zingen. De balalaika ondersteunt hem. Het ene liedje volgt op het andere. Heerlijke, melodieuze, kinderlijke liedies, ritme, vaart. Kring van belangstellenden. Stem uit een bovenbed: nog een Rus. Wonderlijke combinatie: Jodenkamp, barak met gedoopte Joden, Russische kolonie, visite van rasechte Nederlandse Joden, spontane verbroedering. Man met de balalaika tot jonge vrouw: ‘Ik ken u al van vroeger: u hebt in Amsterdam op straat eens in het Russisch mijn dochtertje aangesproken, toen ik met haar liep te praten.’ Vertederd nemen we afscheid. Gelukkig dat er nog iets anders in de wereld is dan oorlog, dan nationaal-socialisten, dan pakketjes, dan vermoeidheid. Goed gestemd zoeken wij onze barak op, alsof er iets groots in ons leven is gebeurd. Gisteren is men begonnen de s-mannen in barak 67 kaal te scheren. Ze krijgen gevangeniskleding. Eergisteren is hier een gewonde Ariër binnengebracht en in het ziekenhuis opgenomen. Naar verluidt heeft hij een moordaanslag gepleegd op de burgemeester van Beilen, een nsb-er. Gefluisterd wordt dat de binnengebrachte een man van Vrij Nederland is. Hij wordt verpleegd door hoofdbroeders en heeft totnogtoe enkele malen bezoek gehad van de Obersturmführer. Ook van de recherche, die hem enige malen heeft verhoord. De Obersturmführer ging de recherche de eerste keer voor op de fiets, in poloshirt, met blote armen, als wegwijzer. Arm links, arm rechts. Groot vertoon in het kamp. Vandaag bezoek van een hoge Piet, de secretaris van Rauter, ene Harster. Sterren met gouden balken. De gewone nerveuze vertoning: wij moesten onze bedden behoorlijk opmaken, voor halfacht de deur uit wegens een extra schoonmaakbeurt voor de barak, geen middagdutjes, de zieken moeten op hun pyama een vastgenaaide ster dragen. Waarom het er zo keurig moet uitzien in een barak van Joden, die bij de nationaal-socialisten bekend staan als onordelijke Zigeuners, is niet duidelijk. Het ziet er anders helemaal niet keurig uit; een leek ziet dat met één oogopslag. Op de wegen patrouilleren dubbelposten van od-ers en Not-Bereitschafters, de eersten in groene, de laatsten in blauwe overalls, om er op toe te zien, dat Joden niet blijven staan praten. Het kamp moet de indruk maken van een bijenkorf, waar - potdorie! - gewerkt wordt. Zo ‘uzt’ de Obersturmführer zijn Vorgesetzte, die inspectie houdt. Bokswedstrijd van jonge Joden bijgewoond in de zaal, waar overdag een paar honderd vrouwen dicht opeengepakt met benepen gezichten aardappels zitten < te > jassen. Ergens in een hoek lag tussen latwerk een paar ton

[p. 114]

aardappels. Alles in de puntjes: een ring, bokshandschoenen, supporters. Toezicht van een od-er. De sport staat onder hoge bescherming van de Obersturmführer. Ergens anders, op het vrije veld, oefenden Joden zich in het korfballen.