In dépôt

Woensdag 21 juli

Gisteren een dag van dubbele ellende. Eerst het transport, 's Morgens om vier uur bij brutaal electrisch licht begon de assistent-dokter, door een paar broeders begeleid, weer zijn macabere rondgang door de barak om de slachtoffers stuk voor stuk uit hun slaap te wekken. De stationsarts, door een of andere onnaspeurlijke reden geprikkeld, greep in het werk van zijn assistent in: hij rende ook met een lijst in de hand hem achterna, tot midden in de zaal, en las met harde, hoge stem op een holletje de namen af van zevenentwintig patienten, die voor de reis naar het Oosten waren aangewezen. Dat waarmee anders een half uur van lopen en zoeken heenging, was thans in nog geen minuut gedaan: wat schril, wat cynischer, maar sneller en doortastender. Als het lancet van de chirurg, dat vastberaden en zeker in een ziek lichaam wordt gezet. Weer was een aantal ouden van dagen en gebrekkigen aangewezen om in de buik van de giftige slang te gaan en de reis naar het duistere Polen te doen. De blinde, die tegenover mij lag, rees op

[p. 90]

met de moedige woorden: ‘Ik kan niet zien, maar ik weet dat ook in Polen de zon, de maan en de sterren schijnen.’ Sterke, karaktervaste kop, hoog, edel voorhoofd, waarvan de luiken blind zijn, maar waarbinnen een eigen leven huist. Menig ziende kan aan deze moedige man een voorbeeld nemen. Elke week heet het: dit is een verschrikkelijk transport. Alle transporten zijn verschrikkelijk. Telkens weer is het hartverscheurend, moeders en vaders, of enkel moeders met hun kleine kroost, een gele kaart op de borst, of gebogen ouden van dagen, allen beladen met hun laatste povere bezittingen, te zien uittrekken onder de hardvochtige wil van een mensenhater. Maar in de verschrikking zit crescendo: deze keer werden in het transport zwangere vrouwen in de zevende en achtste maand, en kinderen met roodvonk van acht dagen opgenomen, in goederen- en beestenwagens. Totdusver had men deze categorieën de ellende van een hachelijk transport bespaard. Zeker niet uit humanitaire overwegingen; maar omdat er nog geen bepaalde haast zat achter hun transport. Ze zijn nu blijkbaar ten offer gevallen aan de wens, zoveel mogelijk schoon schip te maken. 15 Juli was de datum, waarop Nederland zo goed als Judenrein moest zijn. Het is 15 juli en het quotum van negentigduizend Joden, dat Hitler had geëist, is geleverd. Bij het transport bevond zich ook een man (een s-geval) met zijn vrouw, die pas bevallen was en nog een klein, ziek kind. Dit transport was ook verder verschrikkelijk, omdat de gezinnen met kleine kinderen, die werden doorgezonden, legio waren: voornamelijk mensen, die hun hoop hadden gevestigd op Palestina, maar wier papieren waren afgekeurd. Het was voor deze mensen verschrikkelijk, omdat zij zich in hun hoop bedrogen achtten. Onder hen bevonden zich zo goed als alle leraren, die op Westerbork les gaven. Het was verschrikkelijk voor de vrome Joden, omdat een aantal bekende Nederlandse rabbijnen in het transport opgenomen was. Het was verschrikkelijk omdat het snikheet was. Het was waarschijnlijk psychisch gesproken wel het ellendigste transport, ooit van Westerbork naar het Oosten vertrokken. Wederom dezelfde ongerijmdheid: in strijd met de order van de Obersturmführer, zijn een aantal van de bekwaamste, vlijtigste en meest kundige broeders weggezonden, terwijl onbekwame en luie elementen zijn gebleven. Direct na het transport: verhuizing van barak 82 naar barak 83. Weergaloze bende. Razende dokters, schreeuwende broeders, voor de rest een horde trekkende met dekens, kleren, dozen met levensmiddelen. Verdere inkrimping van het ziekenhuis. Twee barakken zijn thans verdwenen, dat komt neer op een blijvende vermindering met ongeveer vijfhonderd bedden. In barak 83 heerst een zeer strenge discipline, men zou haast kunnen zeggen model, indien het ook hier al weer niet slechts het uiterlijk betrof. De broeders zijn geen broeders in hun optreden, maar cipiers, straf en hard, niet allen, maar de meesten.

[p. 91]

De leiding is in handen van een broeder, die uit Apeldoorn komt en hier klaarblijkelijk dezelfde harde hand laat voelen als daar.