In dépôt

Zondag 18 juli

Vernomen, dat de heer p., directeur van het Algemeen Handelsblad, van de Duitse autoriteiten een wenk heeft gekregen, dat hij beter deed niet ten behoeve van oud-redacteuren van het blad moeite te doen voor de lijst-Puttkammer. De heer p. heeft mij niet geantwoord op een brief die ik hem heb geschreven om mij in een kritiek stadium de behulpzame hand te bieden. Het is nog altijd duister op welke instigatie Fräulein Slottke zich met mijn zaak heeft ingelaten. Intussen groeit de overtuiging hier, dat de lijst-Puttkammer geen ander doel heeft dan door een voorspiegeling van permanente vrijstelling van ‘polizeilicher Arbeitseinsatz’ in Polen het ‘zwarte geld’ uit de Joden te persen. Dit geld bestaat uit diamant en goud; papieren geld heeft voor het doel geen waarde: papier is geen goud. Puttkammer is een employé van de Rotterdamse Bank, die als lokvogel dienst doet Maar wij Joden grijpen ons aan iedere strohalm vast om aan de reis naar Polen te ontglippen. Wij zijn ervan overtuigd, dat, indien de oorlog nog lang duurt, wij allen in Polen zullen terechtkomen en weten ook dat geen enkele lijst daartegen als kruid kan dienen, wij allen trachten te rekken, in de hoop dat er eindelijk iets gebeuren zal, dat aan de deportaties definitief een eind maakt. Het handjevol Joden, dat hier nog vertoeft, gevoelt zich als de laatsten der Mohikanen. Zij vechten tot het uiterste, niet slechts om aan de onzekerheid van de bestemming te ontkomen, maar ook om ‘erbij’ te zijn als de zaak omzwaait. Vele vrouwen leven op de rand van haar zenuwkracht tengevolge

[p. 88]

van de uitputting, die de aanhoudende onzekerheid van haar lot heeft teweeggebracht: wallen onder de ogen, afgematte trekken. En toch is alles relatief. Vanmiddag een Jood gesproken, die pas uit Vught is teruggekomen. In Vught waren bij het appèl de mannen opgeroepen met Portugese voorouders onder voorspiegeling, dat zij naar Portugal zouden worden getransporteerd. Hij had zich, ofschoon hij met de Portugezen niets uitstaande had, gemeld: hij wilde uit de hel van Vught weg. De gehele dag klinkt daar het ‘Los, los!’ met de stok en de karabijn op de achtergrond, zoals in een concentratiekamp. Hij kwam met gemengd-gehuwden en gedoopten in Westerbork terecht. ‘Als ik te kiezen heb tussen Vught en Polen’, verklaarde hij, ‘dan liever Polen. Zoals het in Vught toegaat, kan het zeker niet in Polen toegaan. Een hel, een hel!’ Dat was in de portiersloge die tegenwoordig clandestiene rooksalon is sedert de b-vleugel gesloten is voor mannelijke patienten. De wasruimte van de a-vleugel is een echte beestenstal en komt met de beste wil van de wereld voor rooksalon niet in aanmerking. De portier: ‘Wat Polen betreft, ben ik ook optimistisch. Dat zal daar wel loslopen. Ik ken mannen, die uit Buchenwald en Dachau zijn teruggekomen.’ Een Oostenrijks oud-Hauptmann: ‘Dacht u dat ze ons naar Polen sturen om ons daar gezellig in een tuintje neer te zetten? Als ik optimist kón wezen, zou ik het zijn. De nationaal-socialisten zijn sadisten. Ik heb zelf tweehonderdzevenentwintig dagen in Buchenwald gezeten en ik heb er mijn gezondheid verspeeld. Ik was ijzersterk en nu ben ik op. Er komen Joden uit Buchenwald en uit Dachau terug, maar misschien drie op de honderd. De beste kerels zijn er verrekt. Ik weet zeker, dat als ik naar Polen word gestuurd, en ik gá dinsdag, dat ik het niet overleef. Werken kan ik niet meer en non-valeurs zullen ze zeker niet te eten geven. Dat komt in hun kraam niet te pas. Sadisten zijn het. Optimist ben ik niet.’ Een dikke ader staat boven de slaap van de oud-Hauptmann. Het gelaat is diepgegroefd. De dokter: ‘Van optimisme kan geen sprake zijn. Wie zich optimist noemt, geeft zich over aan luchthartigheid. Die heeft nog niets geleerd van de harde feiten. Wat horen wij uit Polen? Zo goed als niets. Een enkele maal komt eens clandestien een brief door, waarin een paar nietszeggende regels staan, en daaraan klampt men zich vast en ontleent daaraan steun voor zijn optimisme. Van de gesneuvelden horen wij niets. Nee, het optimisme kan niets veranderen aan de werkelijke toestand. Het is een beroerde boel. Wie naar Polen gaat, is afgeschreven.’ De portier: ‘En toch blijf ik optimist.’ De ex-Hauptmann stikt in een aanval van asthma. Wij kijken elkaar als gewonde beesten in de ogen.