In dépôt

Dinsdag 6 juli

Schreiende vrouwen. Schoonmaaksters hanteren snikkend de bezem, aan de open vensters staan vrouwen, badend in tranen. Vanmorgen zijn broers of zusters, vaders of moeders op transport gegaan. Mannen wordt het te machtig; zij slikken tranen weg. De trein gilt: de giftige slang begint te schuifelen. Twee aparte wagons met s-gevallen. Ik zelf ben door het oog van een naald gekropen. Vanmorgen om < vier > uur werd bekend, dat ik van de lijst was geschrapt. Felicitaties links en rechts; handjes van mijn naaste buren. Ik neem de uitingen van medeleven glimlachend in ontvangst. Inwendig voel ik pijn; overal worden andere mannen uit hun bedden geroepen om zich gereed te maken voor het duistere transport. De gelukwensen moeten even zovele zweepslagen zijn in het gezicht van hen, die gaan. De r-vitamine, waarop ik de hand kon leggen, heeft deze keer gewerkt. Zondagmiddag sprak de stationsarts mij aan. ‘Ik moet even met u praten van man tot man. U staat voor dinsdag op de lijst.’ ‘Valt er niets aan te doen?’ ‘Ik kan niets voor u doen. De Registratur heeft u op de lijst gezet.’ (Dat wil dan zeggen, dat de stationsarts mij als transportfähig heeft opgegeven.) ‘Maar ik zeg het u maar tijdig dan kunt u uw maatregelen nemen.’ Ik naar het bureau van dr. Spanier, de Almachtige op het terrein van het ziekenhuis. De portier ligt als een Cerberus voor de deur: ‘zonder briefje geen toegang.’ Naar Markus, de hoofdportier: ‘voor transportzaken ontvangst dr. Spanier eerst woensdag.’ ‘Maar dinsdag gaat de trein.’ ‘Kan ik niets aan doen. Hij ontvangt niet.’ Begrijpelijk: hij zou gek worden als hij allen te woord zou moeten staan, die van de lijst af willen. De

[p. 71]

voorbereiding voor het transport is toch al een mallemolen. Doe toch nog een poging om bij dr. Spanier door te dringen. Broeder Gottschalk komt toevallig naar buiten: ‘Ik heb het gezien, u staat op de lijst. Ik heb dr. Spaniers aandacht er op gevestigd. Zeg maar aan Markus, dat hij u een briefje geeft.’ Markus naar dr. Spanier. Komt terug met de boodschap dat Spanier weigert me te ontvangen. Heen-en-weer gelopen tussen stationsartsen die ik ken. Zullen met elkaar beraadslagen. Naar Heinemann, van de Joodse Raad; niet op kantoor. Naar vrienden in barak 57 en 58 om de hand te leggen op twee brieven, waarin wordt gezinspeeld op onderhandelingen van ‘de opvolger van de heer Wistik met een gezeten heer’ om mij en twee anderen, de heer Rood en mej. Cirkel, op de lijst-Puttkammer geplaatst te krijgen. Geluk: Rood begeleidt mij naar de Registratur, waar hij een neef heeft die veel vermag en hem de verzekering heeft gegeven, dat hij en zij de eerste paar weken niet op de transportlijst zullen paraisseren, teneinde de zaak Puttkammer de nodige speelruimte te laten. De neef trekt zich mijn zaak aan. In de brieven staat: er wordt jullie direct een telegram gestuurd zodra de zaak in orde is. Rood zegt: ‘Jammer dat < je > niet eerder bent gekomen. Ik dacht dat jíj wel veilig was.’ Ik schud het hoofd. Ik heb geen enkele terugstelling. Om half vijf terugkomen. Dan is een beslissing genomen. Ik keer naar mijn barak terug. Bevel van de hoofdportier: op last van dr. Spanier uitgaansbriefje teruggeven. Dr. Spanier is blijkbaar kwaad. Ik geef mijn briefje af: betekent dat ik in mijn vrijheid om mijn belangen te behartigen ben gekortwiekt. Vrouwelijke employé van de Joodse Raad waarschuwt Rood en gaat om half vijf met hem naar de Registratur. Komt terug met het bericht dat de zaak voor vijfenzeventig pereent in orde is. Heeft intussen Heinemann gemobiliseerd die mijn naam heeft opgeschreven. Heinemann zit in de nachtelijke contactcommissie, waar de leden opkomen voor hun favorieten. Deze is ook doorgedrongen in de naaste kringen van Schlesinger. De stationsarts komt langs: ‘We hebben een bron aangeboord, die vermoedelijk spuit.’ Meer niet. Ik blijf in het onzekere. Toevallig verschijnt een kampvriend op het toneel, de heer Schripperman, een salonfiguur, een Wichtigtuer. ‘Ik sta op de lijst, mijnheer Schripperman.’ ‘Staat ú op de lijst? En u is al acht maanden hier’, brult hij met schorre stem. Hij trekt me mee naar een hoekje. Hij pakt < me > bij een knoop en fluistert: ‘U gaat niet op transport. Dat zeg ik u. Ik ga onmiddellijk naar mijn schoonvader, de heer Trottel. Die kent Schlesinger goed en die heeft vandaag al twee van de lijst gekregen. Die krijgt alles gedaan wat-ie wil.’ Hij blaakt van ijdelheid. Ik kijk hem stomverbaasd aan. ‘Dat zeg ik u.’ Schripperman gaat direct op stap met de vrouwelijke employé van de Joodse Raad. Na een uur komt ze terug. ‘Het is voor negentig percent in orde.’ Ze is geëchauffeerd, helemaal in het spel. ‘Een

[p. 72]

wonderlijke wereld’, zegt ze. ‘Ik begrijp er niets van. Ik heb nooit geweten dat er zulke krachten hier bestaan. Een oud, onooglijk mannetje met een pet diep in zijn ogen. Er stond een hele rij mensen die niet aan de beurt konden komen en hij liep zo maar het kantoor van de god binnen. Hij is geïnteresseerd in mensen van betekenis. Hij komt straks bij je.’ Om zeven uur verschijnt Rood, bezweet, opgewonden, overstuur: ‘Bedonderde boel, ik heb bericht dat ik morgen op transport ga.’ Ik schrik. ‘Op transport? En ik dacht dat je er voor veertien dagen uit was.’ ‘Dacht ik ook, maar het gaat niet door. Juffrouw Cirkel is er ook bij.’ ‘En Puttkammer dan!’ ‘Wachten ze niet op. Zie dat je voor míj wat doet.’ ‘Da's niet zo eenvoudig.’ ‘Zie maar, ik moet nu weg, heb nog veel te doen.’ Hij rent met de Puttkammerbrieven trillend in zijn handen weg. Klein oud heertje met puntbaardje verschijnt aan mijn bed. ‘Ik ben Trottel.’ Hij gaat op mijn bed zitten en begint te fluisteren. ‘Het kan zijn dat u vannacht om vier uur toch nog moet pakken en naar de trein moet. Maar dan zegt u de ordonnans maar, dat er een vergissing in het spel is en dat hij u direct naar Schlesinger brengt. U noemt mijn naam, zegt hem dat ik de zaak met mevrouw Schlesinger besproken heb en dat u op een telegram van Puttkammer wacht. Dan komt de zaak in orde.’ Schripperman verschijnt, tiré. Trottel: ‘U is te laat.’ ‘Ja, een minuutje maar.’ Trottel af: ‘U hebt het dus goed begrepen.’ Schripperman licht de zaak nader toe. ‘Ik heb nog twee collega's. Kunt u daar nog wat voor doen?’ ‘Uitgesloten, het gaat om u alleen. Ik doe het voor u uit vriendschap.’ Mysterieuze man. Hij verdwijnt, heeft nog wat te doen. Acht uur: een forse man slentert langs mijn bed, schijnbaar doelloos. ‘Daar gaat Schlesinger!’ De Grote Man. Is hij daar toevallig, of voor mij? Hij treuzelt. Ik spring van mijn bed. ‘U is mijnheer Schlesinger. Mag ik mij even bekendmaken? U kent mijn geval?’ ‘Ja, wat kan ik de commandant zeggen?’ ‘Puttkammer is onderweg.’ ‘Geeft niet. U hebt wel lang gewacht met het regelen van uw zaken. U is nu al meer dan drie maanden in het ziekenhuis.’ ‘Lang gewacht? Ik heb eerst mijn vroeger gemengd huwelijk gehad, maar dat gaf op een bepaald ogenblik niet meer. Barneveld is geprobeerd, maar kon wegens mijn politieke antecedenten niet doorgaan. Nu is Puttkammer gaande.’ ‘Ik zal zien wat ik voor u doen kan. U ziet mij morgen wel aan de trein.’ Schlesinger af. Alles kijkt hem vol ontzag na. De stationsdokter komt op mij toe: ‘Was dat Schlesinger?’ ‘Ja.’ Pats op mijn schouder. ‘Dan is de zaak in orde jong!’ Hij glundert van voldoening. Ik blijf sceptisch gestemd. Vanmorgen vier uur bracht de ontknoping. Om negen uur verschijning Trottel, als uit de grond gerezen. Hij fluistert: ‘In orde, wat? Ik heb ze alle vier gesproken. Nu moet ik uw zaak gaan regelen. Want volgende week is er weer een transport.’ Wie ‘alle vier’ waren, kan men slechts gissen. Van de vrouwelijke employé van de

[p. 73]

Joodse Raad vernam ik dat dr. Spanier ‘er zijn toestemming aan gegeven had.’ Maar hij was ontstemd op me, dat ik zo weinig voor mezelf had gedaan. Ik moet mijn zaak dus regelen. Rood is intussen op transport gesteld. Mejuffrouw Cirkel is voorlopig gespaard op grond van een telegram, waaruit zou moeten blijken dat zij onderdane is van Honduras. (Haar pas volgt later.)

Twee kinderen van een jaar of zeven spelen buiten. Eén snelt op mij toe en zegt: ‘Moet u eens horen: we waren aan het spelen daar - en het jong wijst op een sleperskar bij een barak - en toen kwam opeens de Obersturmführer. Ik trok hem mee - en hij wijst op zijn speelgenootje - en wij liepen hard weg. De Obersturmführer heeft ons niet gezien. Anders waren we op transport gegaan.’ Twee kleine meisjes hebben een woordenwisseling, die wat hoog loopt. De een zegt tegen de ander: ‘Ik ben niet voor je, al hebben jullie een rooie z!’ Vandaag zijn zesentwintighonderd Joden op transport gegaan. Pikanterie: onder de gedeporteerden bevond zich een broeder die van dr. Spanier verlof had gekregen om 's avonds in de ziekenbarak een paar liedjes voor te dragen maar een heel cabaret had georganiseerd. Voor deze overtreding moest hij met zijn transport boeten. Ordnung musz sein! Vannacht zijn uit Amsterdam tweehonderdnegentig Joden aangekomen. Er was gerekend op zevenhonderd.