In dépôt

Zaterdag 3 juli

Gisternacht is een transport van zestienhonderd man uit Vught aangekomen, elfhonderd uit het kamp, vijfhonderd man van de Moerdijk. Dertig personen werden bij aankomst in het ziekenhuis opgenomen. Het transport kwam zonder bagage aan, slechts met de kleren die men aan het lijf had, als landlopers. De mannen van de Moerdijk zijn zij van wie de vrouwen een paar weken geleden werden doorgezonden naar Polen. Zij zeggen: wij hebben het aan de Moerdijk kunnen bolwerken, ook al moesten wij zwaar werken, en als wij naar Polen op transport gaan, zullen wij de paar maanden dat de oorlog nog duurt, ook nog wel volhouden. Velen zien er slecht uit. Het sterilisatie-geval heeft een onverwachte wending genomen. De Joodse Raad heeft officieel bericht gekregen, dat alle gemengd-gehuwden, zowel met als zonder kinderen, naar Amsterdam worden teruggezonden, ook zij, die geweigerd hebben zich te lenen voor de sterilisatie-operatie. Men vraagt zich af wat daar achter steekt. De vrijdagavond is een ogenblik van Joodse godsdienstige wijding en, soms, van wrijving tussen de orthodoxen, de vromen, en de liberalistische jeugd. Ruig gebaarde, gebogen rabbijnen, uit alle delen van Europa, die een toevlucht hadden gevonden in het humanistische Holland, oude,

[p. 67]

bij de Joodse wetten zwerende, Hollandse Joden met hun zwarte keppeltjes liggen broederlijk naast jonge, baardeloze Joden, assimilanten en socialisten. Zij leven weliswaar naast elkaar, maar langs elkaar heen: hun levenswegen zijn uiteen gegaan, hun horizon ligt anders. Op vrijdagavond is er een uiterlijke verbroedering: de wetsgetrouwe Joden en zij, die nog een herinnering hebben aan het ouderlijk huis en slechts op de grote feesten de oude Joodse tradities plachten te gedenken, verenigen zich in het Sjabbes-gebed. Tegen het donkerworden, als de Sabbath intreedt, worden kaarsen ontstoken, een voorzanger gaat voor en samen met de gemeente, die zich om hem heen heeft geschaard, staande, met opengeslagen gebedenboek, draagt hij een sterk gescandeerd, licht gebed voor, dat de vreugde van de Sabbath bezingt. Een fijne aria uit een goede opera. Zieken op de bedden zingen mee, als zij de woorden kennen, anders de gemakkelijk aansprekende melodie. Het kaarslicht, nog bij daglicht ontstoken en zich flets verspreidend, krijgt bij het vallen van de duisternis gloed en schept een heldere, vrolijke sfeer; het gebed krijgt, naar gelang het vordert meer vaart, sterker ritme en tenslotte een lichtheid, die alle aardse zorgen doet verdwijnen. De gehele week zoemt de melodie door de barak. Na de dienst keert een ieder weer tot de orde van de dag terug. De rabbijnen, de vrome ouden keren tot hun legersteden terug om te praten over de Talmoed, de liberale jongeren verzamelen zich in de wasruimte om het politieke of militaire nieuws van commentaar te voorzien, meestal onder het roken van een sigaretje, of een pijp. Achterbakse critiek van de vromen. Gisteravond, voor de zoveelste keer, een uitbarsting. ‘Je moest je schamen, op Sjabbes te roken. Eerst oren (= gebeden zeggen) en dan roken, 't is ongehoord!’ ‘Waar bemoei je je mee! Da's toch mijn zaak.’ ‘Parg! Je bent een Jood en je hebt je te houden aan de wet. Je weet heel goed, dat je op Sjabbes niet met vuur mag omgaan.’ ‘Jij rookt dan geen sigaretje, maar je roomheid kunnen ze me gestolen krijgen. Je moet me maar eens zeggen wat het roken van een sigaret met godsdienst te maken heeft.’ ‘Snotneus, ik kon je vader wel zijn. Jullie hebben geen eerbied voor de ouderdom en niet voor de Torah. Jullie hebben het onheil over ons gebracht. Hitler is een werktuig in de hand van God om jullie te straffen. Denk daar maar 's over na.’ ‘Dat is gemakkelijk gezegd, maar jullie zijn de eersten die je eigen wetten niet naleeft. Oren kunnen jullie wel, maar dat is ook net het enige. Wat brengen jullie bij voorbeeld terecht van je reinheidswetten, als jullie het toch over het naleven van de wet hebben? Wat zien we er hier van? Doodsbenauwd zijn jullie, dat vlees bij melk komt. Maar jullie lichamen stinken. In het washok komt het water alleen maar op je gezicht, jullie kleren gaan nooit van je lichaam, jullie spuwen naar links en naar rechts. Staat daarover niks in de Torah? Zullen jullie mij lastig vallen

[p. 68]

over dat onnozele sigaretje!’ ‘Je moet niet onredelijk zijn. Dat heeft er allemaal niks mee te maken. Je kunt best eerbied hebben voor de tradities van anderen. Als ze er zich nu eenmaal < aan > stolen, dat je daar tegenin gaat, laat het dan. Je hoeft toch op vrijdagavond niet te roken. Ik doe het ook niet, ook al zou ik het soms graag willen. We leven hier nu eenmaal in een gemeenschap van Joden.’ ‘Vragen ze soms of ik er op gesteld ben, dat ze oren? Niet dat ik er iets tegen heb, dat is nu eenmaal Joods gebruik. Maar ze moeten mij ook vrij laten wanneer ik roken wil. Dat is een particuliere aangelegenheid. Wie het niet zien wil, ziet het niet. Zo goed als ik niet hoor wat ik niet horen wil. Is dat duidelijk of niet?’ Het debat is doodgelopen, zoals het telkens doodloopt, wanneer het thema van de sigaret op de proppen komt. Het is een altijddurend punt van ergernis voor de vrome gemeente, die zich in haar heiligste gevoelens voelt aangetast. De jonge generatie is zo zeer gebrand op haar sigaretje, het grote genotmiddel hier, dat zij doof blijft voor het telkens herhaald protest.