In dépôt

Woensdag 30 juni

Vandaag is een schaakcompetitie begonnen. Tevens grote schoonmaak. Vanmorgen vroeg, na het ontbijt, zijn vijftig bedden uit de dubbele middenrij naar buiten gedragen, in het straatje tussen twee barakken. Aan elke zijde vijfentwintig bedden. In de heerlijke, glanzende zon. Op de achtergrond prikkeldraad. Daarachter de heide. Verspreid kruiwagens. Alle patienten, die lopen konden, in hun colbertje en pantalon, die onder het hoofdkussen vandaan werden gehaald. De anderen bleven op de bedden. Een beweging en een leven in het straatje als van kwetterende mussen. Schaakpartijtjes hier en daar. Zonnebaders. Middagmaal in de openlucht: stamppot in blinkende pannetjes. Politiserende groepjes mannen, midden in het straatje. Onopgemerkt verschijnt, met zwart, geplakt haar, een ongesterde man, een gebruind, onbeduidend jongmens van even twintig met één arm en een zwabberende mouw, en een wat slepend been. Hij hobbelt het straatje door zonder één opmerking, zonder naar links te kijken of naar rechts. Consternatie

[p. 63]

onder de broeders. ‘Vooruit - naar bed, daar gaat de Unterscharführer!’ fluistert angstig een jong broekje van een broeder, die vroeger nooit broeder is geweest, maar ijscomannetje en nu dertig patienten onder zijn commando heeft. Volwassen mannen, waaronder kérels. ‘Wat naar bed!’, bijt een patient-van-aanzien hem toe, ‘je kunt tegen ons wel snauwen alsof we recruten waren, maar voor de eerste de beste Duitser beef je als een riet! We hebben met je Unterscharführer niets te maken. We staan hier lekker.’ Het broedertje kijkt bedremmeld. In de zaal, als de patienten op bed lagen, was hij nooit op tegenspraak gestuit, ging het commanderen zo gemakkelijk. De zon en het licht geven ons ons vrijheidsgevoel terug en maken ons moedig. In onze burgerkleren voelen we ons weer mensen. De Unterscharführer komt terug door het straatje, weer zonder naar links te zien of naar rechts. We nemen hem van top tot teen op: we hebben nog nooit een Unterscharführer in burger gezien. Heel wat anders dan in dat indrukwekkende, sprinkhaan-groene pakje met distinctieven. Hij merkt ons naar het schijnt niet op. Het broedertje blijft onthutst staren. Voor de derde keer komt de Unterscharführer terug, blijft abrupt voor de ingang van de barak staan, draait wat heen en weer en begint een gesprek met een naderende Jood, die een kruiwagen voortduwt. Vriendschappelijk. Waarachtig vriendschappelijk. De Jood staat als gelijke, ongedwongen tegenover hem. Een tweede Jood voegt zich even ongedwongen bij hen, neemt ongevraagd deel aan het gesprek. Zij schijnen elkaar goed te kennen. De patienten blijven rustig staan en praten onbevangen door. ‘Ken je de geschiedenis van dat knulletje? Die is aan het Oostfront geweest. Toen hij terugkwam en hier Unterscharführer werd, heeft hij gezegd: Jullie Joden komen wel uit Polen terug, maar ik krijg mijn arm, die die verdomde Russen hebben afgeschoten, niét terug!’ We hebben medelijden met het kereltje, dat er, ondanks zijn nette burgerpakje, erg poverties uitziet. ‘Maar zal ik jullie 's wat anders vertellen. Als de trein gaat snaait hij van de Joden nog wat-ie kan. Met z'n ene arm. De fielt. En als de trein weg is, is hij tegen de Joden poeslief en bestaat er geen Jodenkwestie voor hem. Fijne jongen.’ We kijken hem er op aan: kan een mens dàt doen? - we wéten dat een mens dat doen kan. De Unterscharführer reikt elk der beide Joden de hand en verdwijnt zonder naar links te zien of naar rechts, zonder dat het hem heeft getroffen of gehinderd, dat patienten niet in hun bedden lagen en als gezonde mensen met elkaar stonden te praten. Het broedertje is nergens meer te zien. Het heeft een lesje gehad; dat hopen we tenminste. Het bedrijf gaat onverminderd door. Tot diep in de middag. Zomerdagje buiten.