In dépôt

Zondag 13 juni

Eerste Pinksterdag. Uitstorting van de Heilige Geest. Het sterilisatieprobleem is in een nieuwe fase gekomen: een lid van de Joodse Raad is vanmorgen langs de bedden gegaan om Joden, die met Arische vrouwen gehuwd zijn en geen kinderen hebben, de boodschap van de commandant over te brengen, of zij bereid zijn zich vrijwillig te laten steriliseren. Vriendelijk geformuleerd! De boodschapper heeft vergeten erbij te vermelden, dat wie niet vrijwillig bereid wordt gevonden, zich blootstelt aan deportatie naar Polen, gelijk de gemengd-gehuwden mét kinderen. Maar wel heeft hij erbij gevoegd, dat zij die bereid zijn zich aan de operatie te onderwerpen, een contractje moeten tekenen: de vrijwilligheid moet wel duidelijk komen vast te staan, - voor de geschiedenis. Het probleem stelt menigeen hard op de proef. Tegenover mij liggen twee gemengd-gehuwden, één met, één zonder kinderen, de eerste een Oostenrijker van tegen de zestig, de tweede een Amsterdammer van in de dertig. Eerstgenoemde had eerst spontaan besloten: ik laat mij steriliseren, ik heb, redeneerde hij, mijn leven geleefd, kinderen kan ik mijn vrouw niet meer schenken, waarom dus niet? Later heeft hij zijn besluit herzien: totnogtoe, redeneerde hij, is sterilisatie slechts sporadisch toegepast bij geestelijk minderwaardigen om de voortplanting te voorkomen, maar nog niet bij gezonde individuen. Het is niet bekend of een dergelijke ingrijpende operatie niet later geestelijke stoornissen teweegbrengt. Hij weigert en aanvaardt de eventuele consequentie van zijn weigering: Polen. De andere redeneerde: ik wéét dat sterilisatie tegen de natuur indruist en ook tegen de ethiek, maar ik doe het toch en ga terug naar Mokum, omdat ik niet kan hebben dat mijn vrouw werk doet, dat ik kan doen en waarmee ik de kost voor haar kan verdienen. Zo ligt voor een ieder het probleem anders. In alle barakken voert men ernstige discussies over wat te doen staat, vooral de jonge mannen en vrouwen staan voor een dilemma. Men voelt zich als tussen Scylla en Charybdis: welke keuze men ook doet, het is beide even erg. Ook onder de artsen is de mening verdeeld: zij zijn het er natuurlijk over eens dat sterilisatie onaangename psychische reacties zal kunnen hebben, maar ik heb de opvatting horen verkondigen: wie zich laat steriliseren, is nog niet verloren: ná de oorlog zal de medische wetenschap zeker het middel vinden om de sterilisatie ongedaan te maken. Over één ding is men het volkomen eens: de maatregel is het toppunt van barbaarsheid. Hitler heeft meer dan eens verklaard dat God Zijn zegen op zijn werk gaf! Hij weet natuurlijk niet, wat Godslastering is.

Gisteravond in de grote zaal der Registratur een symphonie-orkest in optima forma, in dezelfde zaal, waar de transporten worden

[p. 41]

binnengebracht, waar mannen zuchten, vrouwen en kinderen wenen, elke week de smeekbeden de wanden verscheuren van hen, die aan de ramp van de expeditie naar Polen willen ontkomen. Op de voorste rij in civiel commandant Gemmeker met zijn echtgenote, vlak achter hem zijn Joodse adjudant Todtmann, Schlesinger, het hoofd der Registratie, dr. Ottenstein, het hoofd van de Antragstelle, en andere Joodse sommiteiten. Vijfhonderd Joden vormen het auditorium, netjes, burgerlijk gekleed, vrouwen in japonnetjes, die zij van de Fürsorge hebben verkregen. Vijfendertig spelers, artiesten en dilettanten, met dodelijk ernstige gezichten op het podium. Een mager partijtje in de ruimte: strijkers en blazers. Als plakplaatjes steken zij af tegen de witte achtergrond. Een zekere Neuberger dirigeert in grijs colbertcostuum Arische muziek: Oberon van Weber, Die Unvollendete van Schubert, Valse triste van Sibelius. Alle tempi te langzaam. Solisten: Mevrouw Erna Weiss met liederen van Schubert, rammelkast van een piano; de Poolse gazzan Rokach met een aria uit de ‘Paljas’, met orkest, in het Duits. Op verzoek van de commandant als toegift de Hongaarse Rhapsodie van Liszt. Erbarmelijk. Razend applaus slechts voor de liederen en de Paljas. Een bloemstuk voor de dirigent. In de pauze heeft de commandant een sigaretje gerookt met Neuberger. Zich verder onderhoudend met mevrouw Dassy, de echtgenote van de dirigent, die naast hem zat. Zo amuseert de commandant van Westerbork zich tezamen met zijn Joden, en maakt hij zich het leven dragelijk. De Joden gedroegen zich zeer eerbiedig: toen de commandant binnenkwam, stond alles stram in de houding, toen hij vertrok eveneens. Zij weten hoe het hóórt.

Grote wandeling gemaakt langs de rand van het kamp samen met een jong, intelligent meisje, dat uit vrije wil hier is. Genoten van weidse uitzicht en opgestapelde zomerwolken in blauwe hemel. Langs het prikkeldraad vijf meter diep kanaal in vergevorderde staat van aanleg, door Joden gegraven, om hun ontvluchting te bemoeilijken. Luguber gevoel. Twee ons suiker.