In dépôt

Dinsdag 1 juni

Stil morgentje. Druilerig. Niet de gebruikelijke moordprocessie van dinsdag. In totaal zijn in mijn barak vier mensen aangewezen voor het transport van de dertig uit de ziekenhuizen. In alle stilte, discreet, is het hun om zes uur aangezegd door een der jonge arisen. Geen wilde tonelen. Toch beloopt het transport vandaag weer drieduizend man. Vraag: waarom déze keer zo weinig zieken? Het gerucht gaat, dat men de artsen en het verplegend personeel zolang mogelijk wil aanhouden in verband met het plan, van het kamp een lazaret te maken ten behoeve van de Duitsers. Het klinkt niet erg aannemelijk. Aannemelijker is, dat zich de invloed doet gelden van dr. Spanier, die bij de commandant een wit voetje heeft. De transporten blijven walging wekken. Zij geschieden in werkelijkheid in beestenwagens, die bestemd zijn voor het vervoer van paarden. De gedeporteerden liggen ook niet meer op stro, maar tussen hun eetzakken en kleine bagage in op de blote vloer, nu óók de zieken die de vorige week nog een matras meekregen. Zij worden omstreeks zeven uur aan de uitgang der barakken verzameld

[p. 22]

door od-ers en in rijen van drie naar de trein gebracht, aan de Boulevard des Misères, midden in het kamp. De trein: een lange schurftige slang, van oude, smerige wagens, die het kamp in tweeën scheidt. De Boulevard: een verlaten oord, afgezet door od-ers om overtollige belangstellenden te weren. De bannelingen: beladen met een broodzak, die met een band aan de schouder bevestigd over de heup hangt, en één opgerolde deken, die met < een > touw aan de andere schouder bevestigd, aan de rug zwalkt. Schunnige landverhuizers, die niet anders bezitten dan wat zij aan hebben en wat aan hen hangt. Mannen, stil, strakke gezichten, vrouwen, vaak snikkend. Ouden van dagen: strompelend, vooruit vallend onder de last over de slechte weg, soms door modderpoelen. Zieken op baren, getorst door od-ers. Op het perron de commandant met zijn gevolg, grüne Polizei, dr. Spanier, de chef-arts, in eenvoudig grijs civiel, blootshoofds, pikzwart, met zijn gevolg, Schlesinger, het hoofd van de registratie, in rijbroek en kaplaarzen, luizig gezicht, strokleurig haar waarop een platte pet. Terzijde van de trein artsen, die zich gereed houden voor het geval zieken hulp behoeven. De ballingen die de trein door afzettingen heen naderen, worden door gereedstaande od-ers (tegenwoordig ook nb-ers) omsingeld (teneinde ontvluchting te verhinderen) en geteld volgens een van de barak meegekomen lijst en gaan regelrecht de trein in. Wie aarzelt, wie treuzelt wordt geholpen; soms aangedreven, soms geduwd, soms geslagen, soms gestompt, soms met de laars overtuigd, regelrecht de wagen ingetrapt, zowel door de grüne Polizei, die de trein begeleidt, als door od-ers. Luidruchtigheid, zenuwtoevallen zijn ongeoorloofd, maar kornen voor. Korte metten; vaak een paar meppen.

Een gedeelte van de od-ers, Duitsers én Nederlanders, is getrokken uit de heffe der Joden, ruwe, grove kerels, zonder beschaving, zonder gevoel, zonder mededogen; die slechts leven voor de sigaret en het gemakkelijke avontuurtje met vrouwelijke soortgenoten. Zij dragen, evenals de grüne Polizei, groene uniformen en hoge kaplaarzen. Zij vinden voor hun botte manieren een voorbeeld in die van hun Duitse collega's, die kwistig met de vuist en snel en hard met de kaplaars zijn. De Joden in het kamp duiden hen aan met: de Joodse ss. Zij zijn gehaat als de pest, men zou menigeen hunner levend kunnen villen, als men zou durven.

Mannen en vrouwen worden, oud en jong, ziek of niet, dooreen samen met kinderen, met babies, in een-en-dezelfde wagen gestouwd. Gezonde mannen en vrouwen tussen mannen en vrouwen met ouderdomskwalen, die voortdurende verpleging behoeven, mannen en vrouwen, die de controle over bepaalde primaire lichaamsfuncties hebben verloren, lammen, doven, blinden, maaglijders, imbecielen, dementen. Alles op de naakte grond, tússen en óp de bagage, dicht op elkaar geklit. Een ton, één tonnetje voor al deze mensen, in de hoek van de wagen, waar zij devant tout le monde

[p. 23]

hun behoeften kunnen doen; één tonnetje, dat te klein is voor zoveel mensen. Een zak zand ernaast, waaruit ieder een handje kan grijpen tot het bedekken van het vunsje. In een andere hoek een bidon water met kraantje voor hen, die hun dorst willen lessen. De agenten van Lippmann, Rosenthal & Co volgen de ballingen op de voet in de trein: wringen nog de laatste kleine bezittingen uit hen, klein bankpapier, vulpenhouders, horloges, onder intimidatie en muilperen. Wie niet nog in de barakken aan vrienden en bekenden zijn laatste eigendommen heeft weggeschonken of in bewaring gegeven, poogt ze, indien hij daarvoor de kans < ziet >, uit de trein te werken, soms in flarden. Joodse Gestapo, als spionnen langs de trein opgesteld, gaan na het vertrek als hyena's langs de baan op zoek naar geld, bankpapier. Als de wagons vol zijn, het voorgeschreven quantum ballingen afgeleverd, gaan de wagens tot op een kier dicht. De commandant geeft het sein tot vertrek: een wenk met de hand. De fluit gilt, meestal omstreeks elf uur; zij gaat allen in het kamp door merg en been. De schurftige slang schuifelt met gevulde ransel weg. Schlesinger en zijn gevolg springen op de treeplank: zij rijden een stuk mee, voor het gemak, anders moeten zij het stuk terug lopen. Wat slijtage van de schoenzolen veroorzaakt. De commandant slentert voldaan weg; dr. Spanier wandelt, handen op de rug, het hoofd in zorgelijk nadenken gebogen, terug naar zijn spreekkamer. Iedereen in het kamp maakt een kots-geluid als hij over transport wat zeggen wil. Drieduizendenvijftig man zijn vandaag vervoerd. Rotstemming in het kamp. Er waren vannacht nog driehonderd mensen nodig: zij werden aan de bedrijven en de bureaus onttrokken.

od-ers hebben vandaag uit Amsterdam ontelbare zwaargevulde rugzakken aangevoerd, zogenaamd om ze aan de ballingen mee te geven. Ze werden via de Fürsorge in de magazijnen opgeborgen. Heideploegen vanmiddag om half zeven zien binnenkomen: jonge mannen en vrouwen, begeleid door marechaussée. Gezond volk. Blootshoofds. Gebruind door de zon. Stevige marspas, in laarzen en op klompen, alsof ze niet een dag van tien uur achter de rug hadden.