In dépôt

Maandag 31 mei

Een goed vriend, die hier deze week met een der grote transporten uit Amsterdam meekwam en mij vandaag bezocht, verzuchtte: Het was in Amsterdam óók niet langer uit te houden. Hij was vermagerd en zag er afgemat uit. Hij vond dat ik er goed, welvarend uitzag. Hij is niet de enige, die bovenvermelde verzuchting slaakte: velen slaken ze. De zenuwen der mensen zijn uitgeput: ze hebben er vrede mee, dat zij zich, ook al is het op Westerbork, een ogenblik aan de zenuwspanning kunnen onttrekken, dat de spanning gebroken is. Spoedig komen de klachten over de barakken: ze zijn overvuld met mensen en meubelen; de nacht is een hel, ze is voortdurend vervuld

[p. 19]

van onrust, van hoestenden, van het geloop en geschuifel van mensen, die hun gevoeg gaan doen; de dag is een hel, hij is gevuld met kleine onaangenaamheden van mensen, die schreeuwen, duwen, dringen, van arrogante bevelen van barakleiders, van kinderen, die jengelen, van kleine pesterijtjes. Zij die uit een grote woonbarak verhuizen naar een < der > speciale barakken, die voor de gedoopten (72), die voor ouden van dagen (56), ondervinden dat als een weldaad: zij zien de armoedigheid, de schamelheid van hun nieuw verblijf over het hoofd ten gunste van de grotere ruimte, ofschoon deze nog zeer karig is toegemeten. Gehuwden die een klein huisje, van popperige afmetingen, krijgen toegewezen, (tegenwoordig drie gehuwde paren met gezin in één huisje, elk een kamertje) ondervinden dat als een weldaad van de hemel. Een beetje privacy tenminste. Zij die via het kamp van Vught Westerbork bereiken, ondergaan dat als een groot geluk: zij zijn zielsverheugd, dat zij eindelijk van het strenge, hardvochtige regiem van de ss ontslagen zijn en dat zij onder het zoveel soepeler regiem van Joden zijn gesteld (dat achter de scherrmen door de Duitse commandant met zijn helpers wordt geleid en gecontroleerd). Zo is alles relatief: de Jood, die vroeger een ruime, rijkgemeubelde flat in plan-Zuid in Amsterdam heeft bewoond, is nu al dankbaar als hij in dit milieu één voddig gemeubeld kamertje in een snerthuisje mag betrekken. Zo leven hier vele artsen met hun gezinnen. Hoe gelukkig waren niet de Joden, die uit de concentratiekampen in Amersfoort, Ellecom, en later uit Vught, hier een onderkomen vonden. De vreugde van hen, die in de Sperr-barakken terecht kwamen, was slechts van korte duur: zij werden meestal na een dag-of-wat weer doorgezonden naar het Oosten. Maar zij, die met bloeduitstortingen, verwondingen, in- en uitwendig, of wegens lichaamsverzwakking of psychische uitputting in de ziekenbarakken werden opgenomen, spraken van een paradijs. Zonder overdrijving: van een paradijs. Hoevelen zijn er niet in snikken uitgebarsten onder de moederlijke zorgen, die zij van de vrouwen ondervonden bij hun aankomst: hoevelen hebben aanvankelijk niet verrukt gelegen in de eenvoudige ziekenbarakbedden maar onder een vracht van zachte dekens met warme kruiken, en hoevelen hebben niet liggen schreeuwen van pijn én vreugde tegelijk, toen eindelijk een dokter met vaderlijke zorg onder vriendelijke woorden hun etterende wonden kwam behandelen, en hoevelen hebben uit dankbaarheid niet de handen der verplegende broeders gegrepen. In Amersfoort, in Ellecom, in Vught wezen de dokters Joden met wonden, met koorts, met ziekten af: ze konden verrekken! Juda verrecke! De vrouwen droegen achtereenvolgens liefderijk brood, boter, schalen met melk, met warm voedsel, met vruchten aan: ‘Voor de Amersfoorters’, ‘Voor de Ellecommers’, ‘Voor de Vughtenaren’. Alles week opzij. Zij werden

[p. 20]

van de ochtend tot de avond verwend, vertroeteld. De Amersfoorters, de Ellecommers, de Vughtenaren, uitgehongerd, soms maandenlang, aten niet, maar vráten, schrokten, verzwolgen wat hun werd voorgezet, waren onverzadigbaar. Zij werden gefêteerd als mannen, die aan het kerkhof, aan de dood waren ontsnapt, als martelaars van hun ras. In de ziekenhuizen kregen zij extra-rantsoen brood, boter, melkpap, vlees, werden zij gekoesterd. Vrienden, die op bezoek kwamen, wezen ze anderen aan: dat's een Amersfoorter, dat's een Ellecommer, dat's een Vughtenaar. Zij huiverden van medelijden en ontzag. Onder de uit de concentratiekampen gekomenen ontstonden twistgesprekken, wat erger was: Amersfoort of Ellecom; het publiek mengde er zich in. Amersfoort werd erkend als het toppunt van ellende. De Vughtenaren, die later kwamen, maar éérst in Amersfoort hadden vertoefd, bevestigden het. Voor velen was Vught een verlichting van de ellende, al was het er nog erg genoeg. Ook nà Vught was Westerbork nog een grote verademing, nog altijd een paradijs. Terwijl de Amersfoorters na een maandenlange verpleging van lieverlede uit het ziekenhuis zijn verdwenen en op transport gestuurd, op enkele uitzonderingen na, liggen er nog vele der Vughtenaren, die nà hen gekomen zijn, in de ziekenbarakken. De commandant is van lieverlede milder geworden tegenover hen, die uit de concentratiekampen kwamen. Voor het eerste transport uit Amersfoort in november gold het gebiedende voorschrift: het gaat in zijn geheel door naar ... ja, waarheen? Dat weet tot op het ogenblik nog niemand. Voor de hand zou liggen dat zij naar een strafkamp in Duitsland zijn doorgestuurd, maar er zijn er, die de opvatting huldigen dat zij met de gewone transporten naar Polen zijn meegezonden. Mevrouw Landau bijvoorbeeld heeft een maand of twee geleden uit Polen via een derde een brief ontvangen van haar man, die als s-geval met bovengenoemd transport was meegezonden en schreef, dat hij het goed maakte, maar levensmiddelen nodig had (via een derde). Was hij in een concentratiekamp geplaatst, dan was het ternauweraood denkbaar, dat hij een brief zou hebben kúnnen verzenden. Men veronderstelt, dat de s-gevallen, bij de grote behoefte aan arbeidskrachten in Duitsland, eenvoudigweg bij de z.g. Arbeits-Einsatz worden ingelijfd, maar zware arbeid te verrichten krijgen. Toen de commandant had vernomen wat er in Amersfoort was geschied, - zo goed als álle aangekomenen waren met verbonden wonden doorgezonden - is zijn hart gesmolten. Sommige Duitse nationaal-socialisten hébben weke harten. Hij zou het een schande hebben gevonden voor het regiem wat zich in Amersfoort had afgespeeld. Men zegt dat de commandant een goede Kinderstube heeft gehad. Zeker is, dat na dit transport Amersfoorters en Ellecommers de ziekenbarakken bij tientallen binnenstroomden. Ellecommers hadden nog een pré.

[p. 21]

Amersfoort was een gepatenteerd strafkamp. Ellecom niet: dat was een spelletje van de Hollandse ss. Daarheen waren bedriegelijk mannen, die officieel voor de werkverruimingskampen waren aangewezen, te Amsterdam, te Rotterdam, te Den Haag, en niet beter wisten of zij zouden daarheen vertrekken, weggeleid. De Ellecommers zagen er afschuwelijk uit, zeker even erg als de Amersfoorters, maar zij hadden merendeels een langere periode van marteling achter de rug. Zij kregen namens de commandant de verzekering, dat zij niet naar het Oosten zouden worden doorgezonden, maar deze verzekering is tenslotte geschonden en velen zijn wel doorgezonden. Ook de Vughtenaren stroomden, in Westerbork gearriveerd, bij twintigtallen de ziekenbarakken binnen, in hoofdzaak omdat zij ondervoed waren en door de luis aangetast. Er waren vele Vughtenaren, die Amersfoort niet hadden gezien en van de Amstelveenseweg rechtstreeks naar hier waren gezonden. Een groot deel hunner is intussen al weer naar het Oosten geëxpedieerd. Er liggen er misschien nog een dertig tot veertig in barak 82. Ook in andere barakken ligt nog een aantal. De Amersfoorters, Ellecommers en Vughtenaren vinden het ziekenhuis nog altijd een paradijs: zij zouden er voor tekenen, wanneer zij, tot het eind van de oorlog in dit ‘paradijs’ konden verblijven. De blinkende beroepsbroeder is weer verdwenen. Naar barak 83 gezonden, in de nachtdienst. Jammer, er ging veel van hem uit. Voor de patienten gingen slapen, kwam hij vragen: lígt u goed? Zij wisten niet wat zij hóórden. De wagens voor het transport voor morgen staan er weer: achtenveertig. Lugubere stemming. Prachtige zomeravond: mild briesje. Vandaag een tomaat en een ei gehad.