Geld moet rollen. Het verhaal van de Surinaamsche bank

[p. 23]

Het interview

Ze zitten met de P.R. dame boven in de hal van De Surinaamsche Bank.

‘Wel, vertel me, wat weet je nog meer van De Surinaamsche Bank?’ vraagt ze.

‘Van de bank zelf nog niet zoveel, maar wel van het geld in Suriname,’ zegt Jason, bijvoorbeeld dat er vier perioden waren: 1. Suikergeld, 2. Kaartengeld, 3. Aansluiting bij het Nederlands geldwezen en 4. Invoering van eigen Surinaams geldwezen.’

‘Oké’, knikt mevrouw Wensel. Ik vind het fijn dat jullie zelf al naar informatie hebben gezocht. Laat mij bij punt 4 beginnen en die meneer Abendanon. Wat denk je? Waarom wilde die meneer een bank oprichten?’

‘Er was geen bank, er was in 1829 wel opgericht de Particuliere West Indische Bank, maar die was in 1831 al failliet gegaan,’ weet Radjen.

‘Ja, je weet het goed; je hebt goed gegoogeld,’ zegt mevrouw lachend, ‘maar waarom werd er dan uitgerekend in 1865 weer een bank opgericht?’ Charlaine kijkt met opgetrokken wenkbrauwen naar Radjen en die kijkt naar Jason.

‘Hoe lang geleden is dat?’ vraagt mevrouw Wensel. Alle drie zeggen tegelijk: ‘Honderd vijftig jaar’.

‘Juist ja, denk nu aan een ander historisch feit dat ook zo'n honderd vijftig jaar geleden gebeurde,’ moedigt mevrouw aan. Charlaine zegt voorzichtig: ‘Afschaffing van de slavernij...’

Mevrouw Wensel knikt. ‘Ja. Ja, je bent op de goede weg. De emancipatie van slaven, maar waarom dan?’

‘Misschien voor de mensen die nu vrij waren?’ vraagt Radjen en mevrouw lacht. ‘Denk je dat de vrijgekomen slaven geld hadden om op de bank te zetten?’ Charlaine schudt het hoofd en klapt verlegen haar schrift open en dicht. Jason fronst zijn wenkbrauwen en zegt aarzelend: ‘Niet de vrijgekomen slaven, maar de slavenmeester.’ Dan weet Charlaine het opeens: ‘Ja mevrouw, de slaveneigenaars, die kregen geld, driehonderd gulden voor elke slaaf. Plantagehouders met veel slaven werden dus rijk.’

‘Ja, zo was het’, legt mevrouw Wensel uit: ‘Kijk, veel plantage-eigenaren woonden in Holland, dus ze kregen hun geld daar en dat geld kwam niet naar Suriname. Maar er waren ook eigenaars die hier woonden en hier uitbetaald werden. Sommigen hebben alles wat op de plantage was verkocht, hebben de grond gelaten en zijn met hun geld naar Holland gegaan. Daar zijn ze als rijkaards gaan rentenieren van hun geld, maar er zijn ook eigenaren hier gebleven. Plantages waren al niet meer winstgevend hoor, dus veelal wilden de eigenaren nu iets anders doen met hun geld, het op een

[p. 24]

andere manier investeren, en daarvoor was een bank nodig; ook om het geld gewoon te bewaren, want als je je geld niet op een bank zet waar het voor je kan werken, dan ga je het in een blik onder de grond bewaren en dan vergeet je bij welke boom je het hebt begraven.’

De kinderen schieten in de lach en Radjen zegt: ‘Of die man gaat dood en die vrouw weet van niets!’

Mevrouw Wensel lacht en zegt: ‘Niet voor niets zegt men: geld moet rollen!’ en Charlaine vult aan: ‘Daarom zijn munten rond, dan kunnen ze goed rollen!’ Mevrouw Wensel gaat verder: ‘De bank kreeg de naam van De Surinaamsche Bank en kreeg het octrooi, dus een vergunning, om bankbiljetten uit te geven. ‘Wat voor geld was er dan voordien?’ vraagt Jason.

‘Wel, daarover zullen we nu praten, dan hebben we 't over de geschiedenis van het geld en die is veel langer dan die van de bank, want vanaf het ontstaan van de kolonie Suriname was hier natuurlijk geld nodig,’ zegt mevrouw Wensel.

‘Ze betaalden toch met suiker?’ vraagt Radjen, terwijl hij haar aankijkt.

Haar antwoord luidt: ‘Alles werd berekend in ponden suiker, maar ze betaalden niet echt met suiker. Eén pond suiker werd eerst bepaald op twee stuivers en later op één stuiver. Om te betalen werden toen koperen munten gemaakt met een cijfer erop. Dat cijfer gaf aan hoeveel pond suiker de munt waard was. Aan de andere kant van de munt was een papegaai getekend en men noemde deze munten papegaaienpenning, maar ze hebben niet lang gegolden.’ Tegen Charlaine zegt ze: ‘Die munten waren niet rond maar vierkant, misschien daarom, ze konden niet rollen.’

Allemaal moeten ze lachen en de jongelui voelen zich nu echt op hun gemak.

‘Hoe betaalde men dan?’ vraagt Radjen.

‘De mensen hier hadden dus niets om mee te betalen, alle soorten munten werden geaccepteerd, Hollandse, Spaanse, Franse, alles want er was heel vaak schaarste aan munten. Een gouverneur, ik geloof dat het gouverneur Crommelin was, heeft toen besloten een soort papiergeld van speelkaarten te maken,’ zegt mevrouw weer.

‘Hmm... van speelkaarten, hoe dan? Was je rijk als je een pakje kaarten had?’ vraagt Charlaine.

‘Mevrouw schudt haar hoofd: ‘Nee, zo eenvoudig was het niet. Er was een heel systeem. De kaart moest voorzien zijn van een nummer en van twee handtekeningen. De handtekeningen waren van Raadsleden van het Hof van Politie en Criminele Justitie.’

[p. 25]

‘Ja, dat was in die tijd het hoogste gezag in de kolonie’, zegt Jason; ‘Het Rode Hof.’

‘Ja, jongeman, jij kent je geschiedenis!’ zegt mevrouw Wensel lachend.

‘Maar die handtekeningen?’ vraagt Charlaine, waren die echte handtekeningen of deden ze dat met een stempel?’

‘Ik denk niet dat ze in die tijd een stempel hadden, dus ik denk dat die raadsleden lang werk hadden om die handtekeningen te zetten,’ zegt mevrouw.

‘Maar die mensen van toen hadden tijd,’ zegt Radjen, ‘ze hadden toch slaven die al het werk deden.’ De P.R. dame gaat verder: ‘Ja, dat kaartengeld is een hele tijd in omloop geweest tot er in 1828 een bank werd opgericht, De Westindische Bank. Die gaf ook bankbiljetten uit, maar ze maakten zoveel, dat die al vlug waardeloos werden en de bank ging in 1831 al failliet. Nou en vanaf toen werden bankbiljetten en munten van Holland hier gebruikt, maar ook toen was er heel vaak schaarste en men betaalde en accepteerde ook biljetten en munten van andere landen.

Tot 1865, toen onze bank werd opgericht.

Bij de oprichting waren alle aandelen in handen van de Nederlandse Handelmaatschappij. Dat was een groot bedrijf hoor, eigenlijk de eerste multinational in de wereld.’

‘Ja. Die Hollanders waren goede handelaren,’ zegt Jason en de mevrouw gaat verder. ‘Ja, dat is zo, ze hadden later nog een paar bedrijven hier.’

Jason weet het goed. ‘Suikeronderneming Mariënburg en Peperpot voor koffie en cacao,’ zegt hij.

‘Goed zo!’ zegt mevrouw Wensel. ‘Deze nieuwe bank werd een echte Surinaamse bank, mocht eigen bankbiljetten uitgeven en ook eigen munten en vanaf toen hadden we dus echt Surinaams geld, met dezelfde waarde als het Hollandse geld. De munten van tien cent en vijfentwintig cent, een gulden en een rijksdaalder waren helemaal hetzelfde als van Holland.

Ze waren van zilver en hadden ook werkelijk de waarde van het zilver.

En dan waren er munten van een stuiver, een halve stuiver, een cent en een halve cent. Die waren van koper. De munt van een halve stuiver was groot en rond, ze noemden dat bigi sensi.’

‘Maar mijn oma had verteld dat één Surinaamse gulden twee Hollandse gulden was,’ zegt Charlaine.

‘Ja, dat werd zo na de oorlog,’ zegt mevrouw. Toen is de Hollandse gulden gedevalueerd, maar de Surinaamse gulden niet, want die had een heel goede gouddekking,’ zegt mevrouw Wensel, maar als ze het gezicht van Charlaine ziet, vraagt ze ‘Weet je eigenlijk wel wat gouddekking is?’

[p. 26]

Charlaine schudt van nee en ook de jongens zeggen ‘nee!’ ‘Wel laat me je dan uitleggen, al ga je dit niet in je werkstuk schrijven, toch is het goed om te weten,’ zegt ze. Ze pakt Charlaine's schrift: ‘kijk, als ik hier op een blaadje schrijf duizend gulden en ik geef het aan je. Heb je dan duizend gulden?’

‘Was het maar waar!’ roept Radjen.

‘Juist, een biljet heeft pas waarde als dat bedrag er werkelijk tegenover staat. Daarom mag niet elke bank zomaar biljetten uitgeven, dat octrooi is alleen voor de Centrale Bank van een land, die daarmee de garantie geeft dat de waarde er is.’

‘Maar hoe geeft die bank dat?’ vraagt Radjen.

‘Eigenlijk ligt aan de basis van dit alles de waarde van edele metalen, goud, zilver, koper. Heel vroeger, in de prehistorie was er ruilhandel, maar toen mensen gespecialiseerd producten gingen maken en ze wilden verkopen, moest er een waarde bepaald worden. De waarde werd toen uitgedrukt in goud en om het makkelijk te maken, ging men munten maken die een bepaalde hoeveelheid goud of zilver of koper hadden. In de Romeinse tijd waren er al munten.’

‘Ja, Jezus werd verraden voor dertig zilverlingen,’ zegt Jason en mevrouw Wensel lacht hardop terwijl ze zegt: ‘Je bent goed hoor, je kent niet alleen de Surinaamse geschiedenis, maar ook de bijbelse. De waarde van goud is nog steeds heel belangrijk. Daarmee heeft Suriname echt geluk gehad, want toen er op het eind van de 19e eeuw hier veel goud werd gevonden, heeft een gouverneur bepaald dat alle goud aan de staat verkocht moest worden. Dat goud werd bewaard en diende als dekking voor ons geld. De Surinaamsche Bank was de enige bank hier en was dus ook de Centrale Bank. Al dat goud werd hier beneden in de kelder bewaard. Er zijn niet veel landen in de wereld die een goud-dekking hebben. Maar Suriname had dat wel en daarom was ons geld geweldig stevig.’

‘Was het daarom dat één Surinaamse gulden vroeger twee Hollandse gulden was?’ vraagt Charlaine nu. ‘Ja, dat was een belangrijke reden, Surinaams geld en Hollands geld hadden eerst dezelfde waarde, maar toen in 1950 de Hollandse gulden devalueerde, hoefde de Surinaamse gulden niet te devalueren want ons geld was gedekt door goud en doordat we toen een geweldige bauxietproductie hadden. Wij waren de grootste bauxiet-producent in de wereld. Als je een product hebt dat in de hele wereld zeer gewild is, is ook een geweldige dekking. Kijk maar naar die rijke olielanden. Honderd jaar geleden waren landen als Koeweit en Dubai de armste landen in de wereld. Wat hadden ze? Niets, alleen woestijnzand! Niemand wilde woestijnzand kopen, maar toen bleek dat ze in hun bodem vreselijk

[p. 27]

veel olie hadden en aardolie werd dat het meest gewenste product in de wereld. In één generatie werden ze schatrijk.’

‘Wij hebben ook olie, misschien worden we ook schatrijk,’ zegt Radjen, ‘Maar bij ons moeten ze die grote oliebron nog vinden,’ weet Jason. ‘Laten we teruggaan naar De Surinaamsche Bank’, zegt mevrouw Wensel.

‘Toen in 1957 de Centrale Bank is opgericht, is de monetaire voorziening en huishouden van het land naar hun gegaan en toen werd De Surinaamsche Bank een handelsbank en kon zich gaan richten op verschillende andere producten.’ ‘Is al dat goud toen naar de Centrale Bank gegaan?’ vraagt Radjen.

‘Ja, dat gebeurde, het ging daarnaartoe,’ zegt mevrouw Wensel. ‘Voordat we onafhankelijk werden, zijn alle aandelen van deze bank in Surinaamse handen gekomen; de helft bij de staat en de andere helft heeft de bank laten kopen door Surinamers. Onze gulden was toen nog ijzersterk.’

‘Maar wat is er dan gebeurd dat ons geld waardeloos is geworden; mijn grootvader heeft gezegd dat je zo'n achttien jaar geleden met vijfhonderd gulden niet eens een brood kon kopen,’ vraagt Radjen en Charlaine vult aan: ‘Ja, dat heb ik ook gehoord.’

‘We hebben zeer zware tijden gekend in de jaren '80 en '90,’ zegt mevrouw Wensel. ‘Er was toen nauwelijks productie, de bauxietprijs was gekelderd en...’

‘Maar dat goud? Waar was het goud?’ vraagt Radjen.

‘Op! Weg! Besteed aan andere dingen en de Centrale Bank had teveel bankbiljetten laten maken, daarom. Het is goed dat je dit ook weet. Kijk, in alle mensenlevens zijn er ups en downs; in het leven van de bank was het ook zo en die jaren waren echt een down periode. Gelukkig hebben we in het begin van deze eeuw een zeer kundige president van de Centrale Bank gehad, die er alles aan heeft gedaan om reserves te kweken en onze grote productiebedrijven zijn het heel goed gaan doen. Onze nationale producten zoals olie, rijst, bananen en de laatste jaren natuurlijk ook goud hebben aan dat succes bijgedragen,’ zegt ze.

‘Maar dat goud is niet van ons, ze brengen het weg, ons goud gaat naar andere landen die er rijk van worden,’ roept Jason.

‘Maar Suriname verdient er ook geld aan; de laatste jaren zijn we echt weer in een up periode, het hele land en dus ook De Surinaamsche Bank,’ zegt mevrouw Wensel. ‘Het gaat goed, we maken winst en we hebben ook andere heel goede beleggingen. Zo is Suritrust een dochtermaatschappij van De Surinaamsche Bank. Zij doet vermogensbeheer voor particulieren en geeft hypothecaire leningen, heeft o.a. een woningbouwprogramma,

[p. 28]

een Micro -credietenprogramma en er is ook DSB Assuria Vastgoed Maatschappij en o ja, bij ons kan je ook een studentenrekening hebben.’

‘Ja, ik heb zo'n rekening, met pinpas’, zegt Jason.

‘San mati, ben je zo rijk?’ vraagt Radjen.’

‘Nee, maar toen ik vijftien werd, heeft mijn vader direct een rekening voor me geopend,’ zegt Jason. ‘San, jongu!’ lacht Radjen en Jason zegt: ‘Begin van de maand zet hij wat voor me, maar ik mag hem tussendoor nooit geld vragen.’

‘Je vader heeft gelijk, zo leer je goed met geld omgaan,’ zegt mevrouw Wensel, ‘maar laat me nog even doorgaan. Kijk, honderdvijftig jaar geleden begon De Surinaamsche Bank met een kapitaal van een miljoen, een directeur en drie werknemers en vandaag gaat het om honderden miljoenen, we hebben vierhonderdvijftig werknemers en negen filialen. De Surinaamsche Bank is diep geworteld in de Surinaamse gemeenschap en doet ook van alles voor de gemeenschap, zowel voor jongeren als voor senioren die immers meegewerkt hebben om de bank tot een succes voor iedereen te maken.’ Ze is even stil en zegt dan: ‘Wel jongelui, dat is het.’ Ze staat op en pakt iets van een tafel in de hoek van de kamer.

‘Kijk, ik geef jullie een jaarverslag van 2013. Hier kan je nog heel wat informatie vinden.’

De jongelui begrijpen dat dit het einde van het gesprek is. Jason kijkt op zijn horloge en zegt: ‘O mevrouw, dank u wel. We hebben meer dan twee uur van uw tijd in beslag genomen en u hebt ons zoveel verteld. Hartelijk hartelijk dank!’

Radjen zegt ook: ‘Dank u mevrouw, we gaan een goed werkstuk maken.’

Charlaine kijkt naar de mevrouw en zegt: ‘Hartelijk dank mevrouw voor alles wat u ons verteld hebt. We hebben veel geleerd, maar ik heb toch nog een vraag: Werken er bij De Surinaamsche Bank veel vrouwen?’

‘Ja hoor,’ lacht mevrouw Wensel. ‘Volgens mij, evenveel vrouwen als mannen. Heb je plannen?’

‘Wie weet!’ zegt Charlaine, ‘dank u mevrouw, voor uw tijd en uw moeite. Dag mevrouw.’ Ze geven mevrouw alle drie een hand en ze zegt ‘Loop hier de trap af, dan kan je zo naar buiten’.

Als ze buiten staan, zegt Jason: ‘Okay, we hebben nu echt veel informatie. Alles is in mijn tablet.’

‘En ik heb een half schrift vol geschreven,’ zegt Charlaine. Ze spreken af dat ze nu kunnen gaan schrijven.

[p. 29]