Naar de letter

Handboek editiewetenschap

[p. 403]

16. Computerhulp bij het editeren

De voordelen van het gebruik van tekstverwerkingsprogramma's bij edities zijn bekend. Het voornaamste argument om er gebruik van te maken, is dat er minder vaak tekst overgebracht hoeft te worden door mensenhanden van de ene vorm in de andere, en er dus minder kans op overdrachtsfouten is. Terwijl vroeger de gewone gang van zaken was dat een editeur een manuscript overschreef (eerste overdracht), daarna zijn afschrift uittypte of liet overtypen (tweede overdracht) en vervolgens een drukker deze kopij zette (derde overdracht) en al deze fasen gecontroleerd moesten worden (ten minste drie correctiegangen), kan de editeur nu zelf op een PC zijn eerste afschrift maken en dit controleren met behulp van een uitdraai (schermcontrole is m.i. minder betrouwbaar). Vervolgens kan hij de opgeslagen en gecorrigeerde kopij op diskette aanbieden aan de uitgever die de kopij over laat brengen in een zetprogramma en er zetcodes aan laat toevoegen, maar hij laat de kopij niet opnieuw zetten. Wat eenmaal goed op de diskette staat, is niet meer onderhevig aan schrijf-, type- of zetfouten. Alleen in de afbrekingen en in de toevoeging of omzetting van codes voor alinea's, cursieve druk etc. kunnen er fouten ontstaan. Ook blijft het voorkomen, evenals in de tijd toen er met de hand gezet werd, dat onderste regels verdwijnen of een alinea ‘zoekraakt’.¹

1 Ik stel de zaak hier misschien iets te mooi voor, want bij het toevoegen van zetcodes is het ook mogelijk dat de zetter per ongeluk tekst wist of stukken die verplaatst moeten worden op een verkeerde plek invoegt. Als een auteur geen geheel correcte kopij inlevert, kunnen er door het aanbrengen van correcties nieuwe fouten ontstaan. Dit alles betekent, dat ook wanneer de kopij op diskette aangeleverd wordt, algehele correctie aan de hand van de kopij noodzakelijk is tot in de laatste fasen, met name waar het woordafbrekingen en het wegvallen van regels betreft. In HaverSchmidts Winteravondvertellingen, dat op floppy was aangeleverd, zijn in de allerlaatste produktiefase, als de auteurs geen proeven meer krijgen, door een computerfout twee tekstregels weggevallen.

[p. 404]

Maar niet alleen tekstverwerkingsprogramma's verlichten het werk van de editeur. Er zijn ook programma's ontwikkeld voor het vervaardigen van registers, voor het maken van indexen, concordanties en bibliografieën, voor tekstvergelijken, voor het lezen van (gedrukte) teksten, en voor het sorteren op trefwoorden. Ik zal in het kort enkele mogelijkheden aangeven die van belang zijn voor de tekstediteur. De ontwikkelingen in de programmatuur gaan zo snel dat het niet zinvol is hier uitgebreid programma's te beschrijven of onderling te vergelijken. Bovendien ziet het ernaar uit dat binnen afzienbare tijd de interactieve cd-rom voor een deel edities in boekvorm gaat vervangen, waardoor het aantal mogelijkheden nog enorm uitgebreid wordt en er weer andere eisen aan edities en de editeur gesteld gaan worden. De gevolgen voor de editiewetenschap van het gebruik van de computer door de auteur zal ik ook aan de orde stellen.