Naar de letter

Handboek editiewetenschap

[p. 333]

12. De commentaar

Tot de commentaar in een teksteditie behoort alles wat buiten de leestekst en het variantenapparaat valt en niet behoort tot documentatie van de genese. Dat betekent dat alle editeurstekst, behalve de stukken die direct betrokken zijn op de weergave van de leestekst, wordt gerekend tot de commentaar.¹ Niet onder de commentaar vallen de volgende onderdelen: materiaalbeschrijvingen van de documentaire bronnen, variantenapparaat, instructies voor het lezen van het variantenapparaat inclusief de diacritische tekens, lijsten van emendaties en woordafbrekingen. Alle typen edities kunnen commentaar bevatten. Hierbij kan het gaan om (literair-)historische uiteenzettingen en beschouwingen over literatuur of poëtica, ontstaans- en tekstgeschiedenis, receptiegeschiedenis, woordannotaties, een (beredeneerde) bibliografie en registers. De commentaar wordt meestal gesplitst in overkoepelende toelichtingen die op de gehele tekst van toepassing zijn en in annotaties, die op specifieke plaatsen (woorden of zinsdelen) betrekking hebben. In Duitsland gebruikt men hiervoor de termen ‘Überblickskommentar’ en ‘Einzelkommentar’.² Ook de termen ‘macrocommentaar’ en ‘microcommentaar’ worden wel gebruikt.³ Hier gebruik ik de term commentaar als overkoepelend begrip voor alle editeurstoelichtingen (behalve de bovengenoemde die direct op de leestekst en de varianten betrekking hebben), de term toelichtingen voor samenvattende beschouwingen en de term annotaties voor de gerichte toelichtingen bij specifieke plaatsen in de tekst.

1 Vgl. Frühwald, ‘Formen und Inhalte des Kommentars wissenschaftlicher Textausgaben’, 16. Zie ook: Woesler, ‘Zu den Aufgaben des heutigen Kommentars’, 18.

2 Nl. in Warum Klassiker?, 315-316.

3 Vgl. Mathijsen-Verkooijen, Verantwoording, 73.

[p. 334]

Discussies over de commentaar concentreren zich op twee punten. In de eerste plaats is er het probleem van de wetenschappelijke status van de commentaar. Vervolgens is er de vraag naar de behoefte aan commentaar: wat is er nodig in een editie aan commentaar?⁴ Het laatste wordt in de eerste plaats bepaald door de soort editie die men wil uitgeven: een studie-editie vereist andere toelichtingen dan een historisch-kritische. Vervolgens is de historische afstand tussen lezer en tekst van belang en de toegankelijkheid van de tekst. Deze kwesties zullen hierna aan de orde komen.

4 Standpunten over deze twee onderwerpen vindt men bij Kanzog, Prolegomena; Frühwald, ‘Formen und Inhalte des Kommentars wissenschaftlicher Textausgaben’, 13-32. Verder Ricklefs, ‘Zur Erkenntnisfunktion des literaturwissenschaftlichen Kommentars’, 33-74; Schmidt, ‘Die Kommentierung von Studienausgaben’, 75-89; bij Woesler, ‘Funktion und Planung historisch-kritischer Ausgaben’, 13-25.