Naar de letter

Handboek editiewetenschap

11.4. Editeursingrepen: in het variantenapparaat of gescheiden?

Principieel gezien moet de lijst van editeursingrepen in de basistekst gescheiden aangeboden worden van de weergave van de auteursvarianten in het variantenapparaat, omdat die niets te maken heeft met de genese of ontwikkeling van een werk. In de praktijk kan het echter tot problemen leiden omdat de verklaring van sommige varianten samen kan hangen met een editeursingreep. Stel dat in een eerste druk van een dichtbundel de zetfout voorkwam:

Olijf-vaal, en van de olijf ook mee de

waar volgens manuscript en latere drukken: ‘Olijf-ovaal’ moet staan, wat het geval is in ‘Florentijnsch jongensportret’ van M. Nijhoff uit Nieuwe gedichten.⁴⁴ Een editeur die de eerste druk als basistekst volgt, verbetert de zetfout in zijn leestekst en geeft in een lijst van ingrepen zijn verantwoording. Bij het apparaat komt hij dan in moeilijkheden. Hij wil laten zien dat ‘Olijf-vaal’ in latere drukken ‘Olijf-ovaal’ geworden is, maar uit de verbeterde leestekst, blijkt niet dat er een verandering heeft plaatsgevonden. In het apparaat kan hij dan wel de zetfout opnemen, maar de lezer die het apparaat bestudeert met de leestekst erbij, zal toch even in verwarring raken. In de historisch-kritische editie van Max Havelaar is in vergelijkbare gevallen ervoor gekozen een asterisk toe te voegen na de aanhaling in het lemma-apparaat. De gebruiker weet dan dat de aangegeven bron een zetfout bevat en via de asterisk wordt hij verwezen naar de lijst met correcties.

Oplossing voor dit soort problemen is een speciaal teken voor editeursingrepen in te voeren, zodat de lezer bedacht is op verbeteringen van de basistekst die consequenties hebben voor het apparaat. Afhankelijk van het aantal ingrepen en de aard ervan kan de editeur besluiten of het aan te bevelen is een aparte lijst daarvan aan te leggen of ze te integreren in het apparaat. Wij

44 Nijhoff, Gedichten. Historisch-kritische uitgave, dl.3, 360.

[p. 327]

Lijst van editeurscorrecties in de basistekst van Couperus' Langs lijnen van geleidelijkheid. Utrecht enz., 1989 (Volledige werken, 1b). De pagina- en regelnummering verwijst naar de leestekst. Voor de ‘Duitse komma’ (/) staat de gecorrigeerde versie uit de leestekst, daarna de versie uit de basistekst. Tussen haakjes zijn toegevoegd de varianten uit andere bronnen.

stellen voor om in alle typen edities de (cursieve) vierkante haken exclusief te gebruiken voor editeursingrepen en editeurstekst binnen de vierkante haken te cursiveren. Als deze tekens verder niet voor andere doeleinden gebruikt worden, is de principiële scheiding tussen editeursingrepen en auteursvarianten toch voldoende gewaarborgd.