De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

[p. 1]

Nieuwe, Aenmerkelijcke Reys Van de Heer De La Martiniere, Door de Noordsche Landschappen:

Bevattende, nevens verscheydene sonderlinge Voorvallen, een nauwkeurige Beschrijvingh der Seeden, Gewoonten, Overgeloven, Gebouwen en Kleedings-wijsen der Noorwegers, Laplanders, Kiloppen, Borandianen, Siberianen, Samojeden, Zemblaners, en Yslanders. Te gelijck oock sijnen Koophandel met deese Volckeren gedreven.

I. Hoofd-stuck.
Versoeck der Deensche Noordsche Maetschappy aen den Koning, om haeren Koophandel noch verder te mogen voortsetten, aen haer toegestaen. De Heer Martiniere begeeft sigh op een Koninghlijck Deensch Schip der gemelde Maetschappy. Vaerd af van Coppenhagen. Kattegat. Hevige Storm. Gevaer op een Ondiepte. Water-wervel. Koomd te Christiania in Noorwegen.

⁺ FRederick de derde, Koningh van Deenemarcken, had in 't Jaer Christi sesthien-honderd seven-en-veertigh, uyt een sorghvuldigh Gemoed voor de welvaerd sijner Onderdanen, en tot meerder bevoorderingh van der selver Koophandel, te Koppenhagen, Hoofd-stadt deeses Koninghrijcks, aengesteldt twee

+ Versoeck van de Deensche Noordsche Maetschappy aen den Koningh,

[p. 2]

Compagnien, of Maetschappyen; d'eene genoemd d'Yslandsche; d'andere de Noordsche. Welcke laetste, 't voordeel haers Koophandels in Noorwegen bemerckende, en met 'er daed de vrught daer van gevoelende, ontrent 't eynd der Sprockelmaend des Jaers sestien-honderd drie-en-vijftigh sijne Majesteyt voordroegh, ⁺ dat haere Winsten, indiense haere Vaert en Handel noch verder moghten voortsetten als tot noch toe geschied was, vermoedlijck seer veel souden toe-neemen; en dat d'uytgesondene Schepen buyten twijffel weer nae huys souden keeren met veelerley dienstige Waeren; welcke tot noch toe haer quaemen t'ontbreecken: Versoeckende derhalven hier toe verlof.

⁺ De Koningh haere Beede in opmerckingh genomen hebbende, bewillighde haer de selve gunstlijck. Waer door dan deese Maetschappy bewoogen wierd, om drie Schepen tot de bedaghte Reys toe te rusten.

⁺ Even ter dier tijd bevond ick my te Koppenhagen: En vermits ick daer hoorde, dat sijne Majesteyt de geene, welcke sigh tot deesen Toght wilden begeven, had bevoolen, datse van al de Kusten en Oorden, daerse oyt moghten by koomen, nauwe kondschap neemen, en daer van, nae alle mogelijcke vlijt, hem beright overleveren souden; op dat voortaen de Reysen geduerigh met dies te meerder nut aengesteld moghten worden, soo nam ick een besluyt, van my te willen aengeven by eenen mijner Vrienden, die bysonderlijck aengelegenheyd in deese saeck had; om door sijne bevoorderingh daer toe te mogen geraecken, dat ick oock tot dit Geselschap aengenoomen wierd, en voor Chirurgijn, of Scheeps-Wond-Artz, op eene deeser Schepen meê vaeren moght.

⁺ Doe wy nu van allerley noodwendigheden genoeghsaem voorsien waeren, gingen wy nae ses daegen t'Scheep, haelende (onder 't waeyen van een gunstige Suyden-wind) de Seylen op. Wy setteden onse streeck nevens 't Land, ⁺ tot aen 't Kattegat (van de Francoisen genoemd Trou du Chat) zijnde een Zee-enghte, welcke de Duytsche Zee en de Belt van malkander deeld; doch een seer gevaerlijcke plaets om door te vaeren, wegens de Klippen. De gedaghte Zee-enghte legt in de lenghte veertigh mijlen van Helseneur, tot aen Schageroord

+ Om den Handel noch verder voort te setten,

+ Werd haer bewillighd.

+ De Heer Martiniere gaet in eene der afvarende Schepen voor Wond-Artz.

+ Afvaert van Koppenhagen.

+ Kattegat.

[p. 3]

⁺ Nauwlijcks waeren wy van Maëstrand (een kleyne Stad, en Zee-haven, ontrent dertigh Mijlen van Koppenhagen gelegen) afgekoomen, als wy van een harden Wind uyt 't Noorden wierden overvallen, en eyndlijck thien Mijlen weer te rugg' gedreven. Vonden ons derhalven gedwongen te Havenen, en ons te leggen onder 't Land by Schlott, alwaer wy verseeckerd genoegh waeren onder 't Kasteel; schoon 't selve ons niet anders voorquam, als een oude vervallene, onbewoonde Steen-hoop; hebbende veele jaren langh woest gelegen, en waer aen niet aenmerckens-waerdighs was, buyten 't hooge daer aen leggende Voorgeberght.

⁺ Als wy nu twee daegen langh ons hier op Ancker hadden gehouden, soo beslooten wy eyndelijck, op den volgenden derden dagh, noch voor Sonnen-opgangh, onse Reys weer voort te setten, vermits de Wind begon Oost te waeyen.

⁺ Maer wy waeren niet boven de vier uyren tijds voort geseyld, wanneer wy door een Noord-Noord-Ooste Windt in onse voort-toght wierden verhinderd. Welcke ons oock van de Kust by Gottenburgh dreef op de Jutlandsche Bancken; alwaer wy, wijl de selve vol Sandplaten zijn, by na yeder oogenblick grond moesten peylen.

⁺ Terwijl wy dus voort voeren, settede een Suyden Wind ons aen seeckere Plaets, daer wy maer drie en een halve vadem Water hadden. Buyten twijffel waeren wy hier gestrandet, indien niet de sonderlinge geschicktheyd onses Piloots 't Schip daer van afgewend, en, door behulp van een gunstiger Windt, ons naer een andere Plaets gebraght had, ontrent een half uyr weghs daer van daen. Hier vonden wy de diepte van vijfthien en meer Vademen. Dit dwongh ons, om met een Suyden Wind de Zee te houden, soo goed als wy konden: Anders hadden wy, even gelijck te vooren, weer te rugg' moeten keeren.

⁺ Noch geen twee Mijlen waeren wy gekomen van de Plaets, daer wy korts voor heenen by nae gestrandt souden hebben, als wy in een Water-wervel, of Draey-Kolck, geraeckten; welcke ons Schip, ten trots der Wind, soodaenig vast hield, als of wy op Ancker hadden gelegen. Dit noodsaeckte ons, al de Seylen, behalven alleen de Fock, in te trecken. Twaelf

+ Hevige Wind drijft de Schepen weer te rugh.

+ Hervatting der Reys.

+ Vervallen op de Jutlandsche Bancken.

+ Komen in gevaer van te sullen stranden.

+ Geraecken in een Water-wervel, of Draykolck.

[p. 4]

uyren langh wendeden wy alle vlijt aen, om'er uyt te koomen; doch onse moeyte was te vergeefs, en wy konden niets met allen winnen, tot dat de Wind Suyd-Suyd-West liep; gevende ons gelegenheyd, om oock d'andere Seylen te mogen gebruycken, en langhs de Kust van Bahus voort te drijven.

⁺ Na dat wy nu deeser wijs eenige daegen en naghten na ons welgevallen hadden voort geseyld, kregen wy op den aghsten dagh, vroegh-morgens, 't Voorgebergt Christiaensand in 't gesight; zijnde wel een kleyn, doch, wegens de bequaeme Haven, beroemd Stedeken: Van waer wy in de volgende naght te Christiania aenquaemen.

+ Aenkomst te Christiania.