|
| |
| |
| |
Tot Amsterdam by Aart Diricksz Oossaan 1685.
| |
| |
| |
Voor-Beright, Aen de Leesers.
Waerde Vrienden:
NIet weynige Reys-beschrijvingen sijn U, tsederd eenige Jaeren, in onse Tael aengebooden. Echter vertrouw ick, dat dien overvloed U niet sal doen walgen van deese twee Noordsche: Welcke ick U voorstel, soo als ick deselve, op langh-aenhoudend versoeck eeniger goede Vrienden, in onse Spraeck heb overgebraght; daer toe nu en dan eenige uyren van mijn' andere Penne-vlijt afgebroocken hebbende. Indien gy in de Wintersche Avonden dit Werck geliefd te leesen by een warmen Haerd, soo sult gy, met eenigh vergenoegen, by een goedt Vyer 't killigh-koude Noorden doorwandelen; ter Zee en te Land. Indien in de Somersche heete daegen, 't sal U konnen dienen, om de vadsige loomheyd wat te verdrijven. 't Sy op wat voor een tijd gy deese blaederen gelieft te doorsien, gy sult eenige stof vinden, welcke u sal konnen behaegen; en somtijds al yets, 't geen u noch noyt, of immers soo niet, is voorgekoomen.
Belangende de Reysbeschrijvingh van de Heer MARTINIERE, hy heeft deselve uytgegeven in 't Fransch; en in deese Tael isse (gelijck my beright daer van is gedaen) tot eenige maelen toe herdruckt geworden; vermoedlijck met eenige veranderingh; wijl seecker Heer, die voor drie of vier Jaeren den Franschen Druck des Jaers 1671. vergeleeck met d'Engelsche en Hooghduytsche Vertolckingh, my geseght heeft, | |
| |
dat beyde deese Oversettingen op veele plaetsen breeder gaen; en dat'er derhalven waerschijnlijck een laeter Franschen Druck moet zijn. In 't Jaer 1673. isse uytgekoomen in 't Engelsch. In 't jaer 1674. quam voor den dagh een Hooghduytsche Vertolckingh, sonder naem des Oversetters. In 't Jaer 1675. een andere Hooghduytsche, vertaeld door Johan Langh, en gedruckt te Hamburgh. In 't Jaer 1683. een Italiaensche. Beyde de Hooghduytsche Drucken zijn my toegesonden; en nae deselve heb ick deese Oversettingh verright. Meest heb ick gevolght de Vertaelingh van Lang; doch daer ick tusschen hem en den anderen eenigh verschil vond, heb ick somtijds hem verlaeten, als ick oordeelde dat den anderen het wel best getroffen moght hebben. Somtijds heb ick oock wel, de gedaghte Langh volgende, tusschen deese twee Teeckenen [ ], of ( ), gesteld, hoe deese woorden by den anderen werden gevonden. Gy siet hier dan een Beschrijvingh der Gestalte, Kleedingh en Seeden der Laplanders, Kiloppen, Siberianen, Samojeden, Zemblaners, e.s.v.: Niet ingesteld op van hooren seggen, of uyt de Beschrijvingen van andere, maer selver gesien en opgeteeckend van onse Schrijver, die deese Gewesten te Land heeft doorreysd.
Wy hebben hier by gevoeghd de Spitsberghsche of Groenlandsche Reys, in 't Jaer 1671. gedaen van FREDERICK MARTENS, Hamburger; en in Druck uytgekoomen te Hamburgh, in 't Jaer 1675. Veele gaen wel Jaerlijcks nae dit Gewest; sommige hebben hier oock wel vreemde Gevallen gehad; maer weynige de nauwkeurigheyd, om op alles soo juyst te letten, als deesen heeft gedaen. Immers, tot noch toe heeft niemand soo een volkoomen beright van Spitsbergen, en de dingen, welcke daer ontrent gevonden werden, 't light doen sien. 't Is waer, men sal hier niet veel seldsaeme Bejegeningen verneemen: Maer de nauwkeurige sullen vinden een net beright van veele dingen, welcke van niemand soo eygentlijck sijn aengemerckt en ondersoght. Te lighter heeft my dit kon- | |
| |
nen beweegen, om 't versoeck eeniger curieuse Vrienden te voldoen; en (mijn' eygene onderhanden sijnde Wercken een weynigh te rugg' settende) noch eenmael de hand aen een Vertaelingh te slaen. Vermits nu sijn Beright van Geleerde Mannen geroemd, en selfs tot den Druck bevoorderd is geworden, soo derf ick hoopen, dat oock onder ons eenige 't selve in onse Tael niet onaengenaem sal zijn. Hoor de Schrijver selver hier van spreecken. Dit seght hy in sijne Toe-eygeninghs-Brief aen de Heeren Burgermeesteren en Raed der Stad Hamburgh: ‘Vermits ick nu voor vier Jaeren op eene der Hamburghsche Scheepen een Reys nae Spitsbergen heb gedaen, my laetende gebruycken voor Scheeps-Chirurgyn, soo heb ick by deese gelegenheyd Gods sonderlinge Voorsienigheyd in dit koude Gewest betraght; en 't geen ick gedenckwaerdighs vond in 't Ys, de Zee, de Lught, en op 't Land, terstond nae 't leven afgeteeckend; oock de Beschrijvingh daer van nae vermoogen opgesteld; niet uyt andere Boecken, maer uyt eygener ervaerenheyd. En alhoewel ick in 't eerst niet van meeningh was, deese mijne geringe Aenmerckingen in 't light te geven, soo heb ick echter (wijl mijnen gedaenen arbeyd de Heeren Doctor Kirstenius en Doctor Fogelius wel behaeghde) 't geen ick beschreeven had op nieuws oversien; wel de helft vermeerderd, en alsoo, ten dienst des Vaderlands, opentlijck in druck laeten uytgaen.’
Sijne Voor-reden tot den Leeser luyd in onse Tael aldus: ‘Doe ick voor weynige Jaeren de Reys nae Spitsbergen of Groenland aennam, besloot ick, mijne ontmoetingen op de selve kortlijck in geschrift te stellen, en 't geen uytgebeeld kon worden, af te teeckenen; gelijck dan oock geschied is. Doe ick weer t'huys was gekoomen, en eenige voornaeme Vrienden, insonderheyd de Heeren Doctor Kirstenius en Doctor Fogelius, mijne Pappieren en Figueren toonde, hebbense sigh niet alleen dit Werck laeten wel gevallen, maer oock mijnen arbeyd waerdigh gekend, om door den Druck | |
| |
te worden gemeen gemaeckt. Terwijl ick nu hier meê beesigh was, en de wel-gedaghte Heer Doctor Fogelius my wees des Heeren Oldenburgii negen-en-twintighste Philosophische Tijdingh; oock wat dien vermaerden Man voornaementlijck verlanghde van Spitsbergen te moogen weeten; soo heb ick de gedaghte mijne Reysbeschrijvingh wel de helft vermeerderdt; niet uyt andere Boecken, maer alles uyt eygener ervaerenheyd. 'k Twijffel niet, of 'k sal in eenige dingen de begeerte van dien Curieusen en voornaemen Heer vergenoegingh hebben gegeven; alhoewel ick niet al de voorgestelde Vraegen heb konnen beantwoorden. Want 'k heb niet alleen van dagh tot dagh 't We'er, en de Poolus-hooghte, waer ick kon, aengeteeckend; maer oock, soo breed en eygentlijck als my moogelijck was, gehandeld van Spitsbergens Aerdrijck, Zee, Ys, Lught, Wind, Sneeuw, Kruyden, Dieren; insonderheyd van de Walvisschen en Walvisch-vanghst: In deesen mijnen arbeyd heeft de Heer Doctor Fogelius my de behulplijcke hand gebooden; vermits hy my voornaementlijck oorsaeck en aenleydingh heeft gegeven, om dit Werck, 't welck te vooren gantsch kort t'saem-gesteld was, wyder uyt te breyden; wijl hy my veelvoudige Vraegen voor-hield; en daer door my veele dingen in geheugenis deed koomen, waer op ick anders noyt sou gedaght hebben. Daer-en-boven heeft hy dit Boeck in een bequaeme orde geschickt, en soodaenigh verdeeld, datmen, sonder een Register of Blad-wijser te behoeven, lightlijck sal konnen vinden 't geen men hier in wil soecken. Oock heeft hy, my ten gevalle, eenige Kruyden [in de Kruydboecken] opgesoght; en sigh bemoeyd, de van my beschrevene tot seeckere Geslaghten te brengen. Eyndlijck heeft hy eenige wel-passende Naemen bedaght, met welcke men de Kruyden en Dieren, die noch geen Duytsche Naem hadden, kan noemen. Voor welcke veelerley moeyten ick deesen Heer hier meê opentlijck bedanck.’ | |
| |
Daer hebt gy 't Voorberight van onse Schrijver Frederick Martens; wiens Werck ick, enckelijck op dickmael-vernieuwde Aenporringen, in de Nederlandsche Tael heb overgebraght; niet sonder een meer als gewoone moeylijckheyd. Want dit moet ick seggen, dat d'Autheur veel meer een nauwkeurigh Aenmercker, als een net Schrijver is. Sijne veelvoudige herhaelingen van 't alreeds eens geseyde, en grooten omswier van veele woorden, die met weynige konden uytgedruckt werden, heb ick dickmael wel wat ingetoomd; maer niet altijd konnen vermyden hem te volgen; Waerom ick dan oock somtijds met de kreupele al wat manck heb gegaen. Insonderheyd is dit groote gebreck in sijn Boeck, dat hy bynae nergens gebruyckt de gewoone onderscheydinghs-Teeckenen (;:?.), maer alles enckelijck met een (,) laet af-loopen; die dan noch al vergeeten is gebleven op veele plaetsen daerse noodwendigh staen moest, om sigh te doen verstaen. Hier door weetmen dickmael niet, of eenige woorden tot de voorgaende of de volgende sin behooren; of die, dien, deselve, op de voorgestelde Jan of de nagesettede Pieter slaet. Insonderheyd geeft dit een groote verwarringh, en beswaerlijck valt'er uyt te koomen, in de verhandelingh van sulcke saecken, welcke ons onbekend zijn, en by geen andere Schrijvers gevonden werden. En noch te meer, als'er Druckfeylen onder loopen, die men, om de gedaghte oorsaeck, niet lightlijck kan bemercken; voornaementlijck, als de stijl doorgaens verward, geweldigh om-gehaeld, en 't een onder 't ander vermenghd is. Eenige sulcke misslagen des Druckers sullen buyten twijffel oock al in onse Vertaelingh begaen, en in 't leesen der eerste Proeven van ons of over 't Hoofd gesien, of onse teeckeningen niet behoorlijck verbeeterd zijn. Gelijck ick dan in 't vervaerdigen des Bladwijsers al bevonden heb, dat pag. 180. regel 27. in plaets van Steen-klippen staet Sneeuw-klippen. Wederom pag. 248. onder in den laetsten, en pag. 249. booven in den eersten regel is | |
| |
aldus gesteld: Sy vergaederen sigh in een ontelbaere meenighte. Wanneermen een Walvisch heeft gevangen. De (.) hier gestelde in plaets van (,) en de daer op volgende groote W verbasterd en breeckt hier de sin. 't Moet zijn: Sy vergaederen sigh in een ontelbaere meenighte, wanneer men een Walvisch heeft gevangen. Ergens heb ick oock gesien, dat Kevels in plaets van Kuwens is geset; en pag. 226. de laetste regel, 't Vel, voor 't Vet. Deese, en andere my niet voorgekoomene Misstellingen sal de bescheydene Leeser beleefdlijck gelieven te verontschuldigen, en gunstighlijck te verbeeteren. 't Welck hy te lighter sal doen, wanneer hy sal weeten, dat wy onder 't drucken van dese onse Vertalingh, te gelijk onse vlijt en toesight hebben moeten aenwenden ontrent ons oock op de Druck-pars leggende groot Werck: De geheele Weereld in haere sonderlinghste en uytgeleesenste Gevallen, voorgesteld tot een Historische Kronijck der Kronijcken; of 't Margh aller voornaemste oude en nieuwe Geschied-boecken: Bevattende d'aenmercklijckste Weereldlijcke en Kercklijcke Geschiedenissen, insonderheyd de voornaemste seldsaeme Voorvallen des gantschen Aerd-boodems, van ontrent vijftigh Jaeren voor des Heeren Christi geboorte af tot heden toe.
Onder de Vertaelingh van beyde deese Reys-beschrijvingen, hebben wy, op 't versoeck des Druckers, hier en gintsch verscheydene TOE-DOENINGEN ingevoeghd; eensdeels tot naerder beright van eenige 't sy verhaelde, 't sy alleen ter loops aengeweesene saeck: Andersdeels tot dies te meer vergenoegingh van veele Leesers, die sigh geerne in Historische of andere Aenmercklijcke saecken verlustigen; doch, by gebreck van Tael-kunde, of van tijd, of van geld, geen gelegenheyd hebben, om veele Boecken, tot voldoeningh haerer Nieuwsgierigheyd, te doorblaederen. Wy hebben echter maer weynigh geseghd van 't veele 't welck wy hadden konnen bybrengen; soo om dit Boeck daer door niet te seer te doen swellen, als om dat wy voorneemens zijn, onderhanden te | |
| |
neemen de Wonderen in, en de Wondergevallen op de Zee, soo haest wy de tijd een weynigh ruymer sullen hebben; waer toe wy onse voornaemste opgeleyde Voor-raed wilden spaeren. Ondertusschen verhoopen wy, dat de gedaghte onse TOE-DOENINGEN aen veele niet onaengenaem zijn; en dats''er al yets in vinden sullen, haerer opmerckingh waerdigh. Met een langer Voor-reden wil ick u, waerde Vrienden, niet langer ophouden; maer eyndige; met de verseeckeringh, dat ick altijd sal blijven.
Uwen tot alle diensten bereydwilligen
Utrecht, deesen 4. der Lente-maend des Jaers 1685.
SIMON DE VRIES
|
|
Auteursrechtvrij