|
| |
Van het vangen van een zo genaemde Walvis, voorgevallen by St. Anna-Land.
OP den 5. October 1682. wierd dese Visch 't eerst gesien van Joost Kock, Schipper van Vyanen in Zeeland, die geen moeyte deed om deselve op te volgen. Daegs daer aen wierd hy gesien voor Kooltjes-plaet, van een Ionge, die uyt was om Bot te sticken, maer quam 'er niet aen. Den derden dag is hy gekomen van Kooltjes-plaet tot in het Mast-gat; men vermoed tusschen de Sand-plaet van Vyanen en Stavenes door. Wanneer hy 's middaghs omtrent 12. uuren gezien word, van Jan Abramsz, terwijl sijn Vader besigh was met Mosselen te rapen, zijnde na gissing omtrent 50. Roeden van malkander. De Soon in 't vaertuyg van sijn Vader, dat hy korts te vooren te Krommeny gekoft had, roept: Vader, Vader, komt hier, hier is sulcken groten Vis. Herhalende dit wel 25. mael, eer de Vader by hem kon komen.
Toen de Iongen hem eerst in 't gesigt kreeg, schoot hy zo hoog uyt 'et water, | |
| |
dat de Iongen (nae sijn oordeel) meer als 't halve lijf zag. En daer nae speuytende wel een arm dick, en wel 25. voeten hoog, uyt het water; also zwabberende terwijl hy boven was; en sijn hooft eens onder zijnde, en dan na omtrent 100. tellens weer boven komende, gaf t'elkens zo een strael wel van een Ton water uyt.
De Vader sijn Soon horende roepen, liep terstond na hem toe, en by hem in zijn Vaertuyg, 't geen een Iagt was, gekomen zijnde, namen elck een haek met een tou, en liepen 'er te voet nae toe. Daer by komende, waren Claas Wael Schipper op Geertruydenberg, Garrit de Koning, Schipper van Middelburg, met hun Knegts, en nog vier aen hen onbekende persoonen, van het Schor, hebbende daer oock Mosselen geraept, op dit geroep, daer mede gekomen. Verscheyde hadden haecken, sommige een Elger, en andere maer een stock. En also het vry een steyle kant was, daer de Vis toen stil en digt aen lag, schoot hy van de kant, (na dat hy eenige steecken ontfangen had) na 't diep toe; so dat sy hem niet langer bereycken konden. Al 't volck wederom weg gaende, gingh dese Vader en Soon na haer Iagt, en zeylden alleen hem na. Hy zwom somwijl zo hard als een Paerd kan lopen; hebbende in de Mossel-kreek op de meeste plaetsen wel vier vadem water.
Het duurde wel omtrent een uur, eer sy met 'et Iagt weder by de Vis waren, of dat sy hem konden after-halen. Doch de Vis boven water adem halende, en stil leggende of hy vermoeyt was, zeyldense bot tegen zijn lijf aen, zo dat se 'er op zy tegen aen drayden. En alzo de Vis in ly, en 't Iagt boven wind lag, zo sneed de Vader staende in het Iagt, ter vlugt een stuckje, tussen de 4. en 5. duym breed, en 6. a 7. duym lang, uyt de Vis. Het speck by de 3. duym dick zijnde, behoefde dat van een gemest Varcken in aengenaemheyt niet te wijcken. Aldus een opening in de Vis gekregen hebbende, setten hun Dregge van het Iagt (zwaer 14. a 15. pond) in dat gat. Toen schoot hy weg, ruckende de eene poot van de Dregge die hem in 't lijf stack aen stucken; zo dat sy hem weder quijt raeckten. Dog hem na-zeylende, en in weynig tijds weder by hem komende, zeylden 'er weer tegen aen. Settende toen hun groote Dregge van 31 pond hem in sijn lijf, in 't selve gat. Waer mede hy voort-schoot, makende sulken voortgang, als of 'er verscheyde Paerden voor gelopen hadden. Onderwijlen komt 'er een Berger Schipper, die 'er met een Roer op schoot, dog sonder voordeel; bleef evenwel nog een uur by de Vader en Soon, die hem beloofden, so zy de Vis kregen en magtig wierden, de buyt t'samen te deelen. Den een lag met 't Iagt aen d'eene, en de Berger Schipper aen d'andere zijde van de Vis. Drijvende so met de Vis, met de vloed al dieper land waerd in, somtijds grond rakende, en somtijds vlot zijnde. De Vis deed gestadig niet anders als water blasen, en met de staert slaen. Abraham stiet 'er met 'et mes in soo diep als hy kon, snijdende het gat lager na de buik toe, en so diep dat hy met de arm tot de schouder toe, daer in wroete. Als wanneer de Berger man, siende dat hy van sulk een wonde nog even hard scheen te blijven, tegen Abraham seyde: Wie weet of hy in drie dagen wel dood sal wesen? En dat niet willende afwagten, scheyden hy daer af; nemende een stukje van de Vis mede. Abraham daer-en-tegen sey: Ik sal de Vis niet verlaten, al soud ik hem nog drie dagen volgen. Blijvende alsoo met sijn Soon daer alleen by. De Vis dan de groote Dregge in 'et lijf hebbende, en 'et ander end van 't tou, after de mast om, en aen de Bol- | |
| |
der wel vast zijnde, sleepte waer hy zwom het Iagt al mede. Dese Dregge brak ook een tand af, maer also 'er 2. in vast waren, bleef 'er 'et Iagt by. En als de Vis wat ophield van zwemmen, so palmden zy 'et Dregge-tou in, steekende en snijdende soo veel zy konden om hem dood te krijgen.
De Berger-man maer twee uuren weg geweest zijnde, soo kant de Vis sig om met de buyk om hoog, die wit en vol lange kerven was, by gelijkenis of een Timmerman met een Solder-ploeg, alle twee duym breet, van 't hooft tot de steert toe, een groef van drie vierde of een duym daer in geschaeft had.
Abraham hem toen een steek met sijn mes in de buyk gevende, stiet de Vis met sijn neus het roer van 't Iagt af. Het sorg tou (dat al vry hegt en sterk was) brak of 't een fuyke-toutje was geweest. En den yseren overloop over de helm-stok wel vast en sterk zijnde, en de Vis het roer soo dapper hoog op stotende, brak de helmstok aen stukken. De Vis maekten ook sulken vervaerlijken gebaer, en spartelde soo geweldig, dat zy niet wisten waer zy haer lijf van 't water souden bergen.
De Soon sulk een ongemeen geweld, en verschrickelijcken water beweging ongewoon zijnde, begon ang en bang te werden. Seggende: Vader laten wy 'er afscheiden, hy sal het heele Jagje om hals helpen. Dog de Vader meer op het vangen van de Vis, als op de verlegentheid van sijn Soon het oog hebbende, had daer geen ooren toe. Abraham dan het roer van 't Iagt siende vallen, grijpt en slaet met sijn haek aen 't vingerling, en dit hem dus gelukkende, soo neemt hy de schoot, en stak 'et end door het roer, en maekten 't aen d'eene zijde van 't boord, en de bogt aen d'andere zijde van 't Iagt vast. Soo dat 'et roer bewaerd was voor verliesen. Toen neemt Abraham sijn slag waer, en siet de groote Dregge uit de Vis te krijgen, en voer met 'et Iagt tegen een Plaet aen, om 'et roer weder aen te krijgen; 't welk hem ook na vry wat sukkelings, gelukte. Wanneer zy met de Dregge in de Vis geankert waren, streken zy het zeil neer, maer van de Vis zijnde, setteden zy het zeyl weder by, en hem na met de gebrooken helmstok.
Na omtrent een uur zeylens weder by de Vis komende, vonden zy hem meest dood; spartelende nog wat met sijn staert, maer blies geen water meer. Abraham sette de Dregge 'er wederom in; welke geen quartieruurs daer in geweest hebbende, sonck de Vis nae de grond; leggende 6. voet onder water, en dreef met de vloed' al soetjes op. Onder water zijnde, kante hy sig wel 25. mael om; rollende met de stroom al opwaerds, en bleef wel twee uuren onder. Boven komende had hy het Dregge-tou verscheyde slagen om sijn lijf gewenteld, dat het so kort wierd, dat zy het mosten op vieren; vreesende dat hy anders het Iagt d'eene zy onder water sou halen. Eyndelijk rolde hy met de vloed op de Plaet tussen Oud-Sijp en Philips-land. Als wanneer de Son onder ging, siende soo nu en dan nog leven; tot dat de duysternis hen het vorder sien belettede. Zy ondertussen na de Ebbe wagtende, tot dat hy 3. voet uit het water verboeid lag, namen de Dregge uit de Vis, (leggende nu in de bogten en slagen van het tou vast) en setteden hem in de Plaet. Waer op zy nu geen vrees hebbende, dat zy die vangst souden verliesen, gerustelijck te koy gaen.
Soo ras de dag aen quam, voeren se na St. Anna-land, om meer volk van nieu Vos-meer te halen. Abraham stierd'er sijn Soon om uit, en zeylt selfs alleen na de Vis toe. Daer zijnde omtrent 9. uuren, siet hy sijn Broeder Gom-
| |
[pagina t.o. 68]
[p. t.o. 68] | |
| |
| |
mer met sijn Schip, zeilende na Dort om Kalk en Steen te halen; waer op hy riep: Gommer, Gommer strijkje Zeil, en laet uw Anker vallen; ik heb een Walvisch gevangen. Gommer sijn Broeder wel hoorende, maer niet verstaende, en hem alleen in 't Iacht siende, dagt of sijn Broeders Soon over boord gevallen, en verdronken was; en dat hy op de Plaet dood lag; laet derhalven sijn Seil lopen, en het Anker vallen van sijn krom-stevens Schuyt, werdende van Abraham met 'et Iagt by de Vis gehaelt.
Ondertussen over-leiden zy t'zamen wat best mogt zijn. Besluitende de Vloed te verwagten, om de Vis dan vlot rakende, after Gommers Schip te slepen, na de haven van St. Anna-land. Dog de Vis, te hoog op de Plaet leggende, wierd niet vlot; voor dat 'et water op sijn alderhoogste was, en so dra de Ebbe begon, souden zy tegen stroom gehad hebben; resolveerden derhalven best te wesen, daer hy lag, drijvend' aen 't Spek-snijden te gaen. Onderwijl komt Abrahams Soon met een Schoutje, met sijn Suster van huys, die sijn Oom Gommer niet had konnen vinden.
Eer 't water nog op sijn laegst gevallen was, quam 'er vry een party volk, soo van 't St. Anne, Philips, als Oost-Duive-land. (Het gerugt gehoort hebbende) uit nieusgierigheyd kijken. Waer onder veel raad-gevers, sommige om de Vis heel te vervoeren, andere om aen stucken te snijden. Dog de wind zuidelijk zijnde, en derhalven waerschijnlijk dat de Vis niet vlot soude worden, vreesende ook daer benevens, dat 'er na de mist verandering van we'er mogt volgen, besloten (gelijk geseyt is) met couragie aen 't Spek-snijden te gaen: te weten Abraham met sijn Soon, Gommer met sijn Knegt, en eenen Abraham Jacobsz hun Neef (die als passagier mede met Gommer na Dort soude gevaren hebben) en kregen op dien selven dag (by gissing) 5000. pond Spek t'scheep. 's Vrijdags daer aen volgende, den 9. October hakten zy hem de staert af; en met een Schoutje tegen de dunne kant aen gevaren, of gesleept zijnde, ligten met 'er vieren de dunne kant van de staert wat op, en de vijfde schoof het Schoutje, met de sijd 'er onder, soo ver hy kon; martelende so lang tot dat zy de selve geheel daer in kregen. Daer mede na Gommers Schip gevaren en gekomen zijnde, deden zy een tou om de staert, sloegen 't takel aen, en hijsten hem in 't Schip. Hy was so zwaer, dat twee mannen genoeg te hijssen hadden, (wel so zwaer als een Oxhoofd Wijn) zijnde wel tien voet breed, dog maer vier lang.
De Vis was op sijn rugge zwart, na de midden wat bleeker, blaeuagtig als leidak, na de buik toe witter, en onder aen de buik, als een Kabeljau glad, sonder schobben; in 't midden op de rug had hy een vin, hoog 2, en breed 4. voet, en aen bey de sijden een vin, van een man lang, en drie voet breed; so zwaer als een man dragen kon. Sijn bakhuys was ruym een vadem lang, maer het keel-gat niet ruymer of grooter, als dat 'er een arm door kon. Sijn tong kort en dik, of men tegen een oorkussen aensag, sagt in 't aentasten. Van koleur een mense tong gelijk. Aen weder zijden was het net alleens, en 't scheen als of aen elke zijde van sijn tong een lang ruyg Varken lag; met net Varkens hayr, daer de baleinen agter verborgen zijnde, vast aen het kakebeen lagen; dat met messen gesneden en met bijlen los gehackt wierd; dog door al de nieusgierige onmogelijck alleen te behouden. Elck sneed en tarnde baerden uyt, en bragt se na huys, tot een eeuwige memory, dat sy die selfs met 'er eygen han- | |
| |
den, eer de Vis nog ter degen koud was, hadden uyt-gesneden. Sijn tongh lag (als geseyd is) tussen twee ruyge zijden, als tussen Varckens hayr, en 't verwulfzel, daer de Tong over zweefde, of op ruste, was een heel bed gelijck, daer gemackelijck twee Menschen op slapen konden (zijnde dit bedde teek blau van koleur) en zo saft, dat een Princen bed niet safter kan wesen. En zo saft als 't was, zo reyn was 't oock, gants sonder eenige smeerigheyt, slijm of stanck; soo klaer en helder, als of men schoon Katoen had aengetast. De Vis was nu niet koud, maer lau; hoewel hy (by de gis) al dertigh uuren was doot geweest.
Dit alles soo wel door-sien en ondersocht hebbende, begaven sig aen 't harken en snijden om 'et kake-been los te krijgen. Makende ten dien eynde een tou aen het selve vast, waer aen 8, a 10. man trocken, om het op sy uyt de kop te halen: op dat de hackende daer des te beter souden by komen. Het been daer uyt zijnde, is 10. voet lang en 146. pond zwaer bevonden; en benevens noch 86. baerden mede in Gommers schip gebragt.
Dit verricht zijnde, meende ick, die 't voor een groot gedeelte gezien hadde, te vertrecken; maer met verwondering ziende, dat die baerden zo net en wel geschickt, gegroeyt waren, even als de tanden van een kam, die op gelijcke maet en wijdte van den anderen staen, so sneed ick met mijn mes daer een stuk van vooren uyt; waer aen omtrent 30. van de kortste Baerdjes of Baleynen vast waren, om het selve voor wat raers en een gedenckwaerdige geheugenis van zo een Walvis vangst te bewaren.
Ick verheugde my ondertussen, over het geluck van de Man die de Vis gevangen had, op zo een ongehoorde wijs als nu geseyd is. En denkende dat hy de waerde daer van niet soude kennen, ried ick hem daer niet al te ligt van te scheyden. Vragende wat hy met deselve voor had te doen? hy antwoorde dat hy met 'et Speck meende na Dort te varen; by een Makelaer te vernemen wat het weerdig was, en aldaer te verkopen; dog liever daer ter plaetse, so 'er yemand genegen was om te kopen. Ick oordeelde dat hy sig op die Commercie niet verstond, en hem wat soeckende te onder-regten en te stijven, vraegde wat hy daer wel voor soude eyssen? hy antwoorde hondert daelders. Waer op ick seyde, des avonds nog wel eens by hem te sullen komen. Dog hy seyde dat selver wel te sullen doen by my op St. Anna-land. Ende zo scheyden wy dien na-middag van elkander.
Hy bleef vast aen 't Vis-snijden, en had nu na gissing omtrent 5000. pond in sijn Iagt gebragt, die ick oock had sien leggen; en sig in 't Iagt vertoonden, gelijck of 'er heele en halve zijden van 70 of 80. Varkens op een geworpen geweest waren. Het Speck was op de meeste plaetsen drie duym dick, en soo blanck als eenig Varckens speck gevonden kan worden.
Dit voorval ondertussen in mijn gedachten spelende, verweckte genegentheyt om self het Speck te kopen: doch wederom overwegende wat hindernis, dit in mijn begonnen, en nog te doene reys soude veroorsaken, en andere consideratien meer, stelde ick 'et t'eenemael uyt mijn zin; en daerom, in plaets, van 's avonds weder by hem te komen, zo verrichten ick mijn saken, en bleef aldaer vernachten; oock vernam ick hem niet, hoewel hy geseyt had by my te sullen komen. 's Anderen daegs 's morgens vroeg, willende my begeven na Scherpenes, St.Martens-dyck, en Stavenes, zo komt Abraham (de Man vande | |
| |
Vis) de Herberg in, (zoo als ick uyt sou gaen) om sig met sijn Volk een weynig te verfrisschen. Doch ick van de zeldsame Vis-vangst niet genoegh gehoort hebbende, versogt Abraham met my in de Kamer te gaen, daer ik geslapen had.
Na dat ick van hem en de Vis was afgescheyden, waren my verscheyde speculatien in-gevallen, die ick hem verhaelde, en de particulariteyten, daer van versogt te weten, die hy my zeyde. Om kort te zijn, Abraham verkoopt my het Speck. Dog ik bedong dat hy aenstonds met sijn volck, en nog een snedig man die ick hem beschicken sou, weder na de Vis sou varen, om te sien, of hy, door hulp van 't aenstaende hoogste water de Vis kon kanten, en de rest van 't Spek daer af te halen. Ten welken einde ik om sogt na twee Ankers en twe Spaense Takels, maer kon die niet bekomen. Abraham en sijn by-hebbend volk met 'er sessen, geen gereedschap hebbende, en geen kans siende, om dat hagje te kanten, mosten het laten leggen. 't Water gevallen en de Plaet weder boven zijnde, sneeden door 't vleis heen, dat op sommige plaetsen het Spek daer af zijnde, tussen twee en drie voet dik was; maekten 'er een gat in, en haelden, met veel moeyte, uyt de Vis, (by gissing) wel 500. pond Reusel, dat zy in 't Iagt bragten. Latende de Romp met al wat 'er nog aen was, leggen.
Ik ondertussen mijn reys door 't land van Tertholen verrigt, en mijn affairen afgedaen hebbende, seylden 's anderen daegs 's morgens vroeg, met Abraham en sijn Soon, met 'er Iagt daer de Vis mede gevangen, en 't Spek in was, van St. Anna-land na Holland; zijnde mooy weder, een klein koeltje, de wind Suid-west. Abraham op Roer en Schoot, en sijn Soon op de Fok passende, en nu ligt geworden, dat ik sien kon te schrijven, vraegden ik van vooren af, en beschreef dit seldsaem voorval, uit sijn mond, alles, behalven dat ik selver gesien en bevonden heb.
Tot Dordregt 's namiddags ten een uure op den Tol klaer geraekt zijnde, wagten Abraham sijn Broeder Gommer in, wiens Schip so snedig in 't zeylen niet was als 'et Iagt. By malkander zijnde, so resolveerd men (also Abraham voordeels halven goed vond, de Vis, in 't passeeren der Hollandse Steden, aen de nieuwsgierige te vertonen) het Iagt al zeylende aen Gommers Schip vast te maken, en de staert, het kakebeen, en een bos van 86 Baerden, 't welk nog in 't voorseyde schip was, met 'et takel over te setten. Dit gedaen, en Abraham van sijn Broeder Gommer, die den Ysel invoer om steen te halen, afgescheiden zijnde, quam dien avond of nagt tot Delft, van waer hy 's anderen daegs na den Haeg voer; alwaer se ook van veele, midsgaders van eenige tot Haerlem gesien zijn. En is also het Spek, volgens voorgaende beding, te Sardam gebragt, op de traen-kokery van Cornelis Gerritsz Mein; die door sijn Groenlands varende gasten, en knegts, het Spek op sijn Groenlands heeft laten aen vinken snijden, en de Traen daer uit braden, die daer nog leid, tot nader order.
Dit vreemt bysonder en seldsaem voorval, dat by geen menschen gedenken is voor-gevallen, namenlijk dat so groot een Vis, so diep landewaerd in, 12 mijlen van de Noord-zee gesien, 'k laet staen gevangen is, heb ik waerdig geoordeeld, de wereld door den druk gemeen te maken. En waerlijk als men aenmerkt, dat de Commandeurs, in Groenland op haer neering zijnde, een Vin-vis siende, om 'et weinig voordeel, dat 'er van komt, en om haer bysondere wild en woestheid, (boven de Walvis, daer vry wat meer smeers op sit) de selve niet eens willen aen doen, en geen moeyte waerdig agten; daerenboven, dat de Bewind- | |
| |
hebbers, dewijl geen Hoekers, of Haring-buysen, hoewel voorsien tot de vissery, suffisant genoeg zijn, heele Water-kasteelen, die in groote, geen Oorlog-schip behoeven te wijken, daer toe uitsenden, en met niet weinig ligt en zwaer gereedschap, gelijk uit de Inventarissen van hun Equipagie, te sien is, uit rusten, so moet men versteld staen, en deze gepasseerde saek, een Romein-stuk, of Goddelijke bestiering noemen; dat maer een Man van over de vijftig jaer, met sijn Soon van vijftien jaer oud, die Groenland noyt gesien hebben, met soo een Iagje, dat veel kleinder was als de Vis, en by de Groenlands vaerders in geen vergelijking komt, sulk een groot Zee-monster dorsten aentasten; en sonder Walvis-gereedschap magtig wierden.
Hy was 50. voet lang, van dickte en breedte gelijck een Treck-schuyt. Wat een zwaerte sulk een Vis, die onder 't speck op sommige plaetsen, noch tusschen 2 en 3 voet vleys had, met al 't gebeente, ingewand en bloed, moet gehad hebben, kan ligt afgenomen werden. So datmen soude gissen dat dese Vis meer als 100000. pond zwaer geweest is.
Dit dient tot besondere opmerking, dat God de Heer, desen armen man, (welke my scheen van een vry meerder zedigheyd en vroomheid, als gemeenlijk onder de varende maets plaets heeft, te wesen, en gants geduldig in sijn ongemak, toen die algemeene land-plaeg, hem alles weg nam) door dit middel wederom sijne Goddelijke en Vaderlijke voor-sorg, tot eenig eerlijk onderhoud, van hem en de sijne heeft laten smaken; volgens het spreek woord, God slaat nooit, of Hy salft weder.
En 't is niet t'eenemael buyten bedenken, of de Heer onse God dit niet wel tot een Goddelijk voor-teeken en zwaerder straffe die wy in 't overstroomen van een gedeelte van ons land geproeft hebben, verzwarende, dit land wel geheel mogt doen overstroomen, en maken 'et tot een verblijf van sulke Zee-monsters, en andere Zee-gedrogten.
En niemand denke dit te ver gesogt, wy sien dat God meermalen bysondere en seldsame tekenen heeft laten voor-komen, om daer mede sijn aenstaende straffen en oordeelen aen te wijsen. Dat eene, 't welk in 't Hoornse Hop voor eenige eeuwen vast land was, en nu een gedeelte van de Suyder-Zee uitmaekt, is magtig genoeg, om daer op het gebou van so een voorbeduidsel, te funderen.
Alwaer in 't Iaer 1250. of daer omtrent, een levende Haring in een Born-put, door een dienstmaegt van seker Hop-Heer, gevangen is; 't welk by die selven Heer, voor so een quaed beduidsel is aengesien, dat hy, denkende of dat Land wel tot een Zee mogt werden, bewogen is geworden om sijn Landen aldaer te verkopen, en een ander gewest te soeken. En de uitkomst heeft geleerd, dat sijn gedagten niet ydel geweest zijn.
Onse Provintien, en wel insonderheyd Zeeland, heeft onlangs door de watervloed, Gods straffende hand gevoeld.
Waer voor ons God vorder behoede. Want
't Geen eertijds is gebeurd, behoeft men niet te vreesen.
Wanneer men waarlijk vroom en heylig tragt te wesen.
|
|
Auteursrechtvrij
