Nauwkeurige beschryvinge van Groenland of Spitsbergen, waer in de walvisch-vangst, gelegentheyd van 't ys, en haer wonderlijke kragt en figuren, duydelijk word aengewesen

Volgen by tusschen-voeging eenige Avontuurlijcke en droevige voorvallen, van Groenlands-vaerders uit-gestaen.

IN 't Iaer 1654. Commandeur Ouwe Kees in Groenland zijnde, ⁺ ging (op eenigh Gebergte Sala gepluckt hebbende) met een van sijn Gasten, genaemt Bommel, by moy weer op een van de zeven grootste Ys-bergen, ende omtrent wel drie uyren geklommen hebbende, hadden maer een mijl gevordert, zijnde qualijck een vierde-part van de hoogte des Berghs; zeyde tegen zijn macker: Ick wil wèerom, maer heb een mackelijcker baentje bedacht, als loopen; ick salme laten seullen: en hy zo doende, maeckte sulcken voortgangh nae beneeden, dat alles voor zijn oogen schemerde, en hy als blind wierd. Doch dit glyen hem niet langer behagende, socht met zijn voeten in de Sneeuw sich te stutten. Ondertusschen zijn macker Bommel, siende dat den Commandeur zoo ras en gemackelijck afgingh, volgt hem op dezelve wijs: en schroomende geen gevaer, liet het luchtig en snel voortgaen, zwayende met zijn Neusdoeck over 't Hooft; en de Commandeur toe-roepende, dat gaetje voorby Commandeur. En alzo voor seullende, bonst endeling van een hoeck van den Ys-berg, regt in 't lood neer, los in Zee. Sijnde toen hy viel, nog wel tweemael so hoogh als de Wester-toren van Amsterdam. De Commandeur endeling sig selve met veel moeyte tot stilstand gekregen hebbende, was bly, dat hy van dat mak'lij-

+ Avontuerlijcke en droevige voorvallen van Groenlandsvaerders.

[p. 56]

ker baentje af was, en dat hy sijn voeten in plaets van sijn billen weder kon gebruyken om met gaen beneden te komen. Wetende niet waer sijn makker gestoven of gevlogen was. Om laeg aen de Sloep gekomen zijnde, vraegde hy zijn ander Volk, of se Bommel niet vernomen hadden? zy hem niet gesien hebbende, zeyde hy: dan heeft hy een ongeluck, en is misschien om hals. Maer kom roep by de Ys-bergh langs, en laet ons sien of wy hem niet vinden. Doch sy hem niet vindende, meenden weerom te varen; voorzeker denkende dat hy verongeluckt was; als wanneer Bommel begint te roepen: hier ben ick, hier ben ick. Sittende onder aen de voet van de Ys-bergh; zijnde aen de kant gezwommen en over-geklommen. Hebbende, dat schier ongelooflijck schijnt, weynig ongemack of hinder van zo hoog een val gekregen.

Dit Versje past ter waerschouwing hier wel:

Een Waeg-hals doet 't geen niet behoeft,
En 't heeft hem menigmael bedroeft:
Het past een wys en deftig Man,
't Gevaer te myden, waer hy kan.

In 't Iaer 1657. Commandeur Pars-hout van Noord-eynd by de Rijp, (toen ter tijd voor Harpoenier varende) een Vis geschoten hebbende, werd met de Sloep, niet alleen onder water, maer oock onder 't Ys geruckt. Doch zijn byhebbend Volck sprong over boord, eer de Sloep onder raeckte. Parshout met de Sloep omtrent een quartier-uur onder 't Ys geweest zijnde, komt van onder de schotsen weer boven, ende wierd van een andere Sloep gebergt, maer die sloep en Vis zagen zy noyt weer.

Een Soon van eenen Simon van Emden, een Walvisch geschoten hebbende, palmt de Lijn een stuck-weegs in, nae de Vis moe gezwommen scheen, hier mede besig zijnde, en met inpalmen een bogt van de Lijn om sijn been gekregen hebbende, word onverwacht van de Vis, die een schoot neemt, uyt de Sloep gerukt, met zo groot een geweld, dat het voorste planckje, daer de Commandeur zijn knye in pal zet, daer uyt sprong. En de Vis zijn loop onder 't Ys nemende, is, gelijk oock de Iongman, noyt meer gezien.

Op gelijcke wijs heeft Commandeur Gerrit Gerritsz van Vlieland oock sijn Soon verlooren.

In 't Iaer 1660. Cornelis Gerritsz Ouwe Kees Commandeur, en Jan Louwerisz Put, wonende te Sardam op 't Silver-pad, voor Kajuyt-wachter, op't Schip de Gort-molen, in Groenland op hun neeringh zijnde, en 7. Vissen t'scheep hebbende, krijgen weer een ander in 't gesigt, dies 'er terstond geroepen wierd, val, val. De Commandeur self daer eerst by rakende schiet 'er sijn Harpoen in; toen komt de tweede Sloep, daer Jacob Dieukes van Essendelft Harpoenier op was; en gereed staende, om zo dra de Vis weer sou boven komen, ook sijn Harpoen 'er in te schieten; dog de Vis regt onder de sloep op komende, stoot met sijn kop tegen de sloep aen, dat 'et lilde; waer door de Harpoenier uyt de sloep steuytte; en in plaets van het Harpoen in de Vis te schieten, viel het in de Vis, en de Harpoenier uyt de sloep vallende, schooten hem twee bogten van de voorganger om sijn been; en raekten op de Vis (als een Ruyter op sijn Paerd) after op het plug-end, tusschen 't lijf en de staert te zitten; werdende van sijn eygen Harpoen, en Lijn, daer op gehouden; en most al mede, waer

[p. 57]

de Vis zwom. En de Vis in 't zwemmen tot 3 mael na de grond schietende, most hy telkens mede na die verschrickelijken afgrond varen. Ondertusschen deden de andere Sloepen wel hun best, om hem te onderhalen, en van die gevaerlijken Zee-ruyter-dienst te verlossen: maer konden niet, door dien de Vis rasser zwom, als zy konden roeyen. De Commandeur siende dat hy niet te beroeyen was, riep luyds keel, Jaap sny de Lijn aen stucken. Hy het wel horende meende het te doen, doch kon zijn mes, dat over dwars in sijn sak stack, niet uyt krijgen. Desen Vis- en Zee-ruyter, alzo 3 mael onder geweest hebbende, en de voorganger als een toom in sijn hand vast-houdende, nadien hy 't anders aen sijn Been niet harden kon, zo raeckt 'er sijn Harpoen uyt, waer door hy van de Vis (die toen heen zwom) los raeckte, en boven water komende, werd van een ander Harpoenier gevat, en in zijn Sloep gebergt, en behouden aen het Schip gebragt; en daer weer drooge kleeren aengeschooten hebbende, deden weer een togt nade Vis, die sy oock nog eyndelijck vermeesterden, en t'Scheep kregen.

In 't Iaer 1668. Jonge Kees van Sardam, voerende 't Schip de Hoop de zwarte Walvisch, eenige Vissen gevangen hebbende, leggen in 't Ys, met het Schip aen twee touwen achter uyt aen een schots vast gemaeckt. Het volck vermoeyd in de kop leggende, doordien 'er een Vis of twee af-gemaeckt, en in de Vaten gesteecken waren, bleven maer eenige weynige boven, om de wacht waer te nemen. Waer onder P. I. D. oock zijn pligt waer nam (zijnde niet alleen oog-getuyge en verhaelder, die my als een besondere vriend, op mijn ernstig versoeck, dit voorval heeft ter hand gesteld; dog met versoeck dat sijn naem niet soude uytgedruckt worden, als daer uyt geen eer van kloeckmoedigheyt soeckende; ick echter dit versoeck te buyten gaende, oordeel dese saeck waerdig te zijn, om man en paerd te noemen. Een van hen after uyt over boord kijckende, ziet een Beer op zijn gat (als de Honden) zitten, op de schots daerse aen vast lagen. Waer op datelijck by de Maets geresolveert wierd, om in stilte (zonder het ander volck van haer rust te stooren) een Sloep af te strijcken, en op den Beer een togt te doen. Dog een Loper van het Takel, hoe saft en stil 'et oock om de klamp sorde, wekten den Baas (die als 'er wat te doen was, niet veel sliep, en slapende nog wel half waeckte) de slaep wel haest uyt de oogen en sijn Lichaem uyt de kop na boven, met sijn slaep-muts op 't hooft; seggende: wat is 'er te doen? het antwoord was gereed; daer sit een Beer. Hy die niet gewoon was de leste te wesen, was strack gereed; seyde: strijck nog een Sloep en port zo veel Volck uyt de koy, dat wy hem konnen bemannen, en laet de andere rusten. Dit gedaen zijnde, steecken van boord; de Beer ziende dat 'et hem soude gelden, neemt de vlugt over de schots, en springt aen de andere kant in 't water. Ondertussen roeyen sy met 'er twee Sloepen, de Commandeur om de eene, en P. I. D. om d'andere kant van de schots. Den Baes, volgens sijn gewoonte, oock doordien de Beer de schuinte van de schots genomen had, daer eerst by zijnde, komt den Beer te gemoet, met een Lens in de hand, en gewoon zijnde wat te raecken, steeckt den Beer dwars door 't lijf, dat hem de Darmen uyt den Buyck hingen.

Hy hem niet meerder willende quetsen, om de huyd niet verder te bederven, oordeeld hem in die staet te zijn, dat hy voor dat mael genoegh heeft; liet hem derhalven zwemmen, denckende dat hy haest sou sterven. Dog den Beer dus

[p. 58]

doodlijck gewond, toont echter noch zo een fortze, dat hy sigh als een kat, ter vlugt uyt'et water, op een vlacke, dog wel vijf voet hooge schots begeeft: gaende daer leggen sterven zo men meynde; maer hy gaf haest andere blijcken. Hy lag op sijn Buyck, rustende met sijn beck op de voorste pooten, als een kat, die op een muys loert. Den Baes sijn alreede half gewonne victorie willende vervolgen, ruckt met sijn Sloep aen de schots, en springht 'er op, met een schiet-lens in de hand, zijnde een zoort van Lensen wat ligter als de gemeene, verzien met een end van 8, a 9. vaem lijns. Aldus gewapend zijnde, treed hy sijn Vyand te gemoet; hebbende geen gedachten van hem, dat hy de magt zoude hebben om sigh op te konnen rechten, nadien hy zo gewond was: Riep hy P. I. D. van verre toe, die geen haest met zijn Sloep maeckte; Nu ben ick niet ang voor een doode Beer. Het minst niet denckende dat den Beer eenige tegenstand zou doen, stapt hy voort: Terwijl die van d'andere Sloep geen haest maecken, om haeren Baes de glorie van overwinning te betwisten: zo zien zy den Beer schigtig opvliegen, en springt met een groote woede den Baes onder de voet, sonder dat hy tijd had om hem in postuur van defensie te stellen, dat hem sijn schiet-lens over 't Hooft vloog. Daer lag den Baes (die anders vol Couragie) onder de klauwen van den Beer, die sijn lincker poot in des Mans rechter zyde, en sijn rechtere klauwen, op 't hoogste van zijn borst, en sijnen vreeslijck getanden Smuyl beneven zijn strot zettede. Waerlijck een schrickelijck Schouspel, om aen te zien. P. I. D. in de Sloep dit ziende, riep luyds keels, zo veel hy kon, tegen 't Volck in de Sloep, by de schots: help, help Mannen, spring op de schots, en ontzet den Baes. Doch zy alle verbaest, blyven in de Sloep, behalven alleen Claes Niele van West-zaan, de hartigste van allen, die uyt de Sloep springt, grijpende door haest een haeck, om daer mede den Commandeur te ontzetten. Doch een zwack geweer, 't welck tegen soo een Beest weynigh soude geholpen hebben. De Sloep daer P. I. D. in was, oock sonder toeven aen 't roeyen gevallen, om zo dra als 't mogelijck was, by den Man onder den Beer te komen, en den Baas uyt sijn klauwen te redden; maer aen 't Ys gekomen zijnde, (zo onverwagt den Beer hem had besprongen, zo onverwagt hem weder verlaten) komt den Commandeur nog heel bestorven zijnde, hen tegen lopen; van den Beer, en by gevolg van de Dood verlost. Seggende, dat toen het sterck geroep, help, help, Etc. klonck, de Beer van hem af-sprong. Den Beer de Man verlaten hebbende, ging weer leggen van daer hy gekomen was; zo digt op de kant, dat sy hem uyt de Sloep met een Lens konden bereycken. Waar op P. I. D. en nog een ander resolveerden, hem, elk met een Lens in de hand staende, de rest te geven. Dog de Baes wilde in geen'er manieren daer toe verstaen, seggende: Gy mogt het Dier in de Sloep krygen, het was om een Man 2 a 3 gewed. P. I. D. daer op een stuck hout nemende, dat voor de hand lag, meende den Beer dat voor den kop te goyen; dog vloog over hem heen: Waer nae den Beer liep, en beet daer in, gelijck den Hond in de steen; maeckende daer by een wonderlijck misbaer. Ondertussen tegen alle vermoeden den Beer niet stervende, begon het haer te verdrieten daer zo lang te wagten, te meer, om dat het by wijlen sneeuwde; versoeckende den Commandeur, den Beer op 't Ys aen te doen, of weder na Boord te roeyen. 't Eerste wierd toegestaen, met dese woorden: Wilje nae den Beer, ick sal metje gaen. Gelijck het geschiede. 't En leed niet lang of den

[p. t.o. 58]

[p. 59]

Beer sag sig van 8. Mannen besprongen. Hy steld zig in postuur, vluchtende voet voor voet, met de zijde voor, tonende met het opsperren van sijn Lippen, hoe hy in den beck gewapend was. Onder allen den Commandeur sijn schiet-lens nemende, meend hem in de borst te treffen, maer vloog hem tusschen de voor-poten door. Den Beer bleef over de Lens staen, als of hy wilde seggen, wie sal hem nu weder halen. In so een postuur eenige tijd staende, drevense hem op een andere schots die waterig was; en van daer weder op een vaste gekomen zijnde, wierd hy magteloos, en gaf nae weynig moeyte den geest. En is eyndelijck, den Overwinnaers tot buyt geworden.

Geluckiger als de voorgaende, trof het een Iongman van Watergang (een Dorp in Waterland) dewelcke aen Land zijnde, sig met een Iongen wat ver van de Sloep begaf; en achter een groote steen ziende, zagen sy daer een Beer staen: van wien sy dachten, dat hy hun wel haest gewaer soude worden; zagen geen kans om hem t'ontloopen, besloot d'oudste die een Lens in de hand hadde sig in postuur te stellen, met den Ionge achter hem, om also den Beer, op haer aenkomende, punt te bieden. Het duurde niet lang of de Beer komt met seer groote furie op haer aen lopen, meenende de Iongman op de Borst te springen. Dog wierd met de eerste steeck, van zijn dood-Vyand zodanig getroffen, dat hy voor haer voeten neer-viel, en schier niet een poot verroerde; zijnde de Lens hem dwars door 't harte heen gegaen.

In 't Iaer 1670. Jan Louwerisz Pit, Commandeur op 't Schip de Bleecker in Groenland, eene Vis gevangen, en geflenst hebbende, ging wat slapen; bevelende de Stuurman van 't Schip, met een Sloeps Volck de wagt te houden; maer een half uur gelegen hebbende, zo stack een harde Z. O. Wind op, dat de Zee heel hol schoot, zittende in het Ys, en wierden vast becingelt; dog de Zee zo dapper hol gaende, braken de schotsen aen stucken. Toen ordineerde den Commandeur, de voorzeylen los te maken, en dieper 't Ys in te zeylen; dog 't Roer dwars boven 't water uyt zijn Vingerlingen hangende, en geen tijdt zijnde om aen te hangen, wilde zoo maer heen zeylen, en met de schooten en brassen stuuren. Maer door de harde wind wierden de groote schotsen zo geweldig bewogen, datse dickwils tot aen de Rusten van het Schip quamen; en het Schip de verkeerde weg op willende, met de neus na de Zee, soo wierden de maets soo dapper verlegen, dat zy met 'er zeven-en-twintigen sig van 't schip, op de losse schotsen Ys begaven, (die gelijck gesegt is, geweldigh op en neer woelden.) Kruypende over eenige ys-bomen van d'eene schots op d'ander, yswaerd in, op hoop van op een veld te sullen komen; hebbende tot 'er lijf-berging drie sloepen, die sy al over 't ys arbeydeden.

Zy dus van d'eene op d'ander schots zwervende, raecken eyndeling op een veld, daer sy sig een Etmael onthielden. Ondertussen de Commandeur met noch 7 gasten in 't schip blijvende, setten 't voor mars-zeyl by, hopende dat door de kragt van 't zeylen, het schip de schotsen wat mogt verduwen, en soo na Zee raken. Dog op eene schots na buyten zijnde, brak de loef-mars-schoot aen stucken; als wanneer het schip tegen de buytenste schots aen drayt, met sulck een vaert, dat de heele sy in-weeck, drayende voort in Zee, en viel strack op sy, en de zeylen op de Zee; zo dat deese acht Maets genoeg te doen hadden om met een Sloep t'ontvlugten, en haer leven te zalveren. Het Schip quijt zijnde, zwurven met de Sloep in Zee, by de kanten van het ys langs, in digte

[p. 60]

jagt-sneeuw, waer zy weynig van haer konden zien. Dog eyndelijck de lugt beginnende te breken, en wat op te klaeren, ziet den Commandeur sijn afgescheyden volck; en gewuyft hebbende, zo komt Harpoenier Adriaen Pit, met een end lijns, na de buytenste schots, en goyt het selve den Commandeur toe; en op 't woord van de Commandeur, rucken de zeven-en-twintige de Sloep met 8 Man, op 't ys by hen. Zy te samen daer anderhalf Etmael gezeten hebbende, zonder eenig Schip te zien, zeyd den Commandeur: Mannen, die my en sijn leven lief heeft, mag my volgen. 't Volck in de Sloepen verdeeld hebbende, en 't weer wat bedaert zijnde, stieten de sloepen van 't ys in Zee. En na 12. uyren zwervens, rakense behouden in het Schip van de Commandeur Parshout, die hen voor eerst bergde, en weer een gedeelte van 't volck in andere Schepen over-zette.

In 't Iaer 1675. Commandeur Cornelis Claesz Bil, sijn Schip vol gevangen hebbende, heeft het selve in 't ijs verlooren. Door 't toe-setten, of porsen van de schotsen, daer het in becingeld lag. Mosten sig toen met hun 34 persoonen, (onder welke mede Jacob Dieukes was; daer hier vooren in 't voorval van 't Iaer 1660., afgesprooken is; die tot 3 malen toe, door de Vis na de grond gevoerd wierd.) 14 Dagen lang, met agt halve broodjes van 6 pond, en 4 Edamse kaesen, behelpen. Sy nu aldus met eenige Sloepen 14 dagen in Zee gezworven hebbende, met roeyen en zeylen, en sommiger hoofd door wanhoop ligt, en zwart van honger, dorst en koude geworden zijnde, dat zy 'er soo ellendig uit siende, niet van gebrek en ongemak gestorven waren; 't Welk niet vreemt was, gelijck in 't volgende blijkt: want 6 van haer, quamen na veel sukkelings met een sloep aen het boord van Commandeur Dirk Pietersz van de Velde, voerende 't schip de Kruis-kerk van Haarlem ('t welk van den Hr. Willem Bastiaansz uytgerust was, en niet alleen wel voorsien tot de Groenlandse Vissery, maer ook toegerust en gemonteert met 14 stukken Canon en ander Oorlogs gereedschap, benevens 72 zielen) om nog 12 and're schepen, van den selven Heer, tot een Convoyer te zijn. Dit schip lag voor Smerenburg, aen een groot veld ys vast; als wanneer dese ses maets daer aenquamen, en versogten den Commandeur D. Pieterss. om lijfberging, dat hy haer ook geensins weygerde, maer nam se in, en lietse vol op eeten voorsetten. Dog alsoo 4 van haer niet alleen seer treurig sagen, maer ook somwijl pijnelijk kermden, soo vraegde den Chirurgijn (genoemd Mr. Braam) wat haer deerde, en waerom datse nog soo bedrukt saten, nadien se nu uit de nood, en geborgen waren? Sy gaven tot antwoord, dat haer droefheyt en gekerm, ontstondt uyt pijne en ongemak aen haer voeten, door de koude veroorsaekt. Waer op den Chirurgijn haer terstondt de kousen door and're deed uit-trekken, alsoo zy onmagtig waren, om het selfs te doen, en bevond haer voeten seer bevrooren te zijn: dies hy ook daed'lijck vlees pekel warm maekte, en deselve in een Baly gegoten hebbende, liet hyse met de voeten daer in sitten. Omtrent een uur dus gestooft hebbende, begonnen dese vier mannen nog veel meer te kermen: wijl zy meerder gevoel in de voeten kregen; 't geen den Mr. goede moed gaf. Hy lietse uit de pekel komen, en gaf sig aen 't snijden en kerven, dog zy voelden 't niet, voor dat hy tot aen 't been-vlies gekomen was. Hy sneed soo veel hy kon, al het doode vlees (dat so zwart was als inkt) van het levende af; verbond het met bequame genees-middelen; en heeft alsoo, door Gods zeegen te wege gebragt,

[p. 61]

dat zy in weynig dagen niet alleen konden staen en gaen, maer ook, als and're haer werk doen.

De Commandeur Cornelis Bil, met 5 van sijn gasten, in een and're sloep elf dagen lang, in harde storm, jagt-snee, strenge koude, honger en dorst, jammerlijck gezworven hebbende, geraekten eyndelijk ook schepen te sien; en kregen 't geluk datse gebergt wierden, van een schip van Stavoren. Dog drie van dese vijf gasten waren de beenen ook ellendig bevrooren, en erger als de vier bovengemelden, want met die, bleef de versterving nog onder den Enkel, maer met dese, was zy daer al boven gekomen. Den Chirurgijn op dit schip besiet, en verbind dese drie mannen, en twaelf uuren daer na deselve weder verbindende, segt hy tegen de Commandeur Cornelis Bil, geen kans te sien, dese luiden te helpen, of hy moest haer de beenen afzetten. Hier toe kon Kees Bille niet resolveeren; dewelcke noch andere Schepen ziende leggen, daer met een sloep nae toe voer. Daer komende waren 't Hamburgers. Hy krijgt vijf Hamburgse Chirurgijns by een, die hy mee bragt; en de Patienten gevisiteert hebbende, stemden gelijckelijck met de Stavorsen Mr., dat al de beenen moesten afgezaegt worden. Kees Bille seyde egter, niet tegenstaende hun eenparig advijs, dat hy nog eens, oock met een goed Hollands Mr. moest consuleren. Dit lieten sy toe, doch belasten hem, soo hy 'er een vond die een zaeg, en andere wercktuygen tot het Extirperen van noden zijnde, by hem hadde, dat hy dan die mee soud brengen; alzo zy van dese Instrumenten onvoorzien waren. Dus ging Cornelis Bille met de sloep weer heen, en quam in de Dag-wagt aen 't Schip de Kruys-kerck van Haerlem, daer hy, alswe verhaelt hebben, een van zijn sloepsvolck vond. Hy versogt den Commandeur en Kapiteyn D. Pietersz vande Velde, dat hy wilde toe-laeten, dat sijn Chirurgijn Mr. Braem mogt werden uyt de kooy geport, en met sijn gereedschap met hem gaen nae drie ellendige Matrosen; die hy op 't Schip van Stavoren gelaten hadde. D. Pietersz gaf consent, en voer met den Chirurgijn heen. By de Patienten gekomen zijnde, bezag hy deselve; vraegde den Stavorsen Barbier, hoe hyse eerst gevonden, en zedert met haer gehandelt had: en alles nau ondersocht hebbende, seght hy met Gods hulpe kans te zien, om de Menschen, zonder de beenen af te zetten, te geneesen; dat hun alle wel behaegde, en betrouden hem de zaeck; waer op hy terstond begon te snyen, op de boven-verhaelde wijse, tot zo verre, dat aderen en zenuwen bloot lagen, en de beenen gesteld waren; als die van een geraemte; waer op hy een kragtig medicament appliceerde; zo dat 'er in agtien uuren separatie quam; en vervolgens nae gelegentheyd goede genees-middelen gebruyckende, sagh men haer in 10 a 12 dagen, namelijck op den 27. Augusti t'eenemael buyten prijkel: op welke tijd het Volck van de geblevene schepen verdeelt wierd, alzo aen dat eene veld voor Smerenburg wel 13 schepen waeren gebleven; en eenige van 't Volck, op een veld Ys, wel 72 Menschen hadden sien doot leggen. Die nog behouden waren zeylden den 27. zo uyt de Zuyd- als Noord-baey, met 125 Schepen, elck sijns weegs nae huys toe.

In 't Iaer 1676. Cornelis Gerritsz, of Ouwe Kees, Commandeur op het schip de Gort-molen; en sijn Broeder Cornelis Gerritsz, of Jonge Kees, Commandeur op 't schip, de Hoop op de Walvisch. Beide van Sardam. Als ook Jan Dircksz Veen, Commandeur op 't schip de Vaandrager, van Hoorn; in Groenland op haer neering leggende, by de groote Ys-bergh in de Straat van

[p. 62]

Hindeloope, of 't Waygat, aen Spitsbergen. Wierde op den 13. Augusti (als wanneer de schepen gemeenlijck om 't gevaer van 't Ys, sig nae huys begeven) van zo groote meenigte schotsen en velden bezet, datse in de Mars geklommen, deselve niet konden overzien, noch oock die tusschen de 4 en 5000. treden op een ys-berg waren geklommen, nergens geen Zee konden bekennen; 't welck de schepen zodanigh tegen de grond aen-drong, dat als 't water op zijn hoogste gevloeyt was, sy noch anderhalf voet, op een harde Cingel-strand, verboeyd zaten. Leggende het ys vast op de Anckers neer, die wel drie vaem onder water in de grond zaten. Waer door dese drie schepen, daer zo beset bleven, dag aen dag, en week aen week. En also de tijd van 't Iaer verlopen was, en dat de Son hen begon te begeven, en de nagten lang wierden, de koude en vorst alle dagen toe-nemende, begonnen dese Mannen bekommert en verlegen te worden; siende gants geen uytkomst om van daer te geraken: moetende noch al in dit ongeval het geknor en de onlust van de Maets aen-hooren, 't welck hun nood verdubbelde. Welck gemor en onlust, van de Maets van Commandeur Cornelis Gerritsz Ouwe Kees, zo hoog liep, dat sy met harde en wreede woorden dreygden de Commandeur te verlaten, en te ontvlugten. Eyndelijck dese Maets van Ouwe Kees, baloorig en hopeloos zijnde, om daer nog langer te blijven leggen, werd de meeste part eenparig van resolutie, om eenige Sloepen te voorsien met Fictaly, dranck, Compas, Zeyl en Riemen; en dat zo weynig, als om 'er leven twee a drie weecken te onderhouden, van noden soude zijn. Om dat zy wel dachten, dat 'et hen suur soude vallen, de Sloepen eenige mijlen verr' over 't Ys te sleepen, eerse aen de Zee konden komen. De Commandeur die oock niet liever wenste en deed, als sijn en hun leven, mitsgaders het Schip, te salveeren, en in behouden haven te brengen, alhoewel het ten eenemael onmoogelijck scheen; konde echter niet resolveeren, nog toestaen, de Schepen met alles dat 'er in was, zo geheel en al te verlaten; sogt sijn Volck derhalven oock te bewegen, om by hem op 'et Schip te blijven; somtijds door harde, dan wederom door zagte redenen, na dat het Volck en hy gestelt was. Hen voorhoudende, en zoeckende in te boesemen, dat God, die alles ziet en weet, Almachtig is, en dat die door storm of anders het ys kan doen scheuren, en van malkander wijcken, en alzo een opening geven, Etc.

Door sulcke en diergelijcke redenen, bragt hy 'et volk een weynig tot bedaren, en stilstand, maer kond 'er evenwel van hun angst en vrees, van daer eyndeling te moeten sterven, niet verlossen. Weshalven zy eyndeling vast besloten, om met sloepen van 't schip af te gaen, en een uitkomst te soeken; om 'et welk toe te staen, zy den Commandeur soo hard vielen en drongen, dat hy 'et met dese reden toestond. Nademael gy volgens mijn raed, op de goedheid Godes niet langer wilt wagten, maer u selven redden, en een uitkomst soeken, zo neemt sloepen, en zo veel lijfs-behoefte uit 'et schip, als u selfs lust mede te slepen. En geluk op uwe reis. Ik blijf. Die by my blyven wil, die mag, die gaan wil, mag gaan. Maer die gaen, moeten dit weten; als gy nu alsoo van 't schip af gaat, en eenige dagen gemarteld en gesukkeld hebbende, niet voort kond komen, en dan we'er in 't schip meent te komen, om uw leven hier te bergen, daer behoefje geen staet op te maken. Hier mede set ik u nu uit. Daer moetje by leven en sterven, en met de proviand die nog in 't schip blijft, kan ik en al die by my blyven, te langer het leven behouden.

[p. 63]

Welke reden van den Commandeur met een bysondere deftige strengheid en beweeglijkheid gesprooken, de maets soo trefte, dat zy, als gebolde, verslage, en radeloose menschen staende, sig niet durfden onderwinden, van het schip af te gaen, en den Commandeur te verlaten. Zy nu also 19 dagen onbeweeglijk vast in 't ijs geseten hebbende, soo komt 'er 's nagts, tussen den 31 Augusti, en den 1 September by stil mooy weer, sonder iet verschrickelijks te hooren, onverwagt een woeling en beweging in 't water, dat dese drie schepen wel een gang over en weer over haelden, vlot, los, en open raken; en met een het ijs van de ankers af, en die aen boord gewonden, boegseerden de schepen, 't Weigat uit, tot voorby de Papegais hoek; en een N. O. wind krijgende, zeylen door 'et oost ijs heen, tot de Boscayer toe. Komende den 2 September: in de Suid-bay, en soo voort behouden t'huys.

Dese schielijcke en onverwagte water-beweging, oordeelen de Commandeurs en gasten, dat veroorsaekt is, door dat 'er ('t zy natuurlijcker wijs, 't zy door Godes bestiering tot hun verlossing) ergens een groote brok, van een ijs-berg afgeschoten en in Zee gestort is.

In 't Iaer 1678. Cornelis Claass. Bille, voerende toen een nieuw schip, hadde nevens and're, ook de meer genoemde Jacob Dieukes tot Harpoenier. In Groenland op hun neering zijnde, en 2 Vissen in hebbende, lagen aen een veld-ijs vast, soo digt by het Schip de Ro Vos van Hoorn, dat de after-stevens geen vadem van elkander waren. Dese schepen dus by den anderen zijnde, niet wetende van eenig gevaer, vernemen seer schielijck (also zy door de dikke mist niet van haer konden sien) eenige losse schotsen komen drijven, en ook daer op een veld ijs, waer door het schip de Ro Vos ('t welk, alsoo 't nog meest leeg was, hoog uit het water lag) heel en ongebrooke onder 't veld daer se aengemaekt waren geschoven wierd, met al wat 'er in en aen was; soo dat men 'er mast nog vleugels van sag, nog ooit van gesien heeft; en dat in so korten tijdt, dat men nau honderd getelt sou hebben; dog het volk, tot haer behoudenis, juist boven zijnde, en siende 't veld so digt aen komen, sprongen uit het schip op het veld daer se aen lagen, en ontliepen 't.

Het nieuwe schip van Cornelis Bille wierd dubbeld geknepen, dat de balken door de zijde heen staken: 't Volk retireerde mede op het veld ijs. En alsoo het schip nog 4, a 5. uuren dus geprangt tussen de velden bleef hangen, deden zy so veel weer als mogelijk was, om 'er nog eenige victaly uit te krijgen; gelijk zy ook bequamen, neven vijf sloepen van dit nieuwe schip; en na vijf uuren verlopen waren weken de velden van malkander, 't schip viel om, was straks vol water, en alsoo sonk het eene stuk te gronde en 't ander dreef weg. Dese menschen in de 60 sterk, op dit veld ijs staende, sagen elkander met bedroefde oogen aen, zijnde hun beyde schepen quijt, sonder datse andere konden sien of wisten. Het leven te salveren, was het oogmerk van allen, maer in het middel om daer toe te komen, waren zy verschillig. Commandeur Cornelis Bille en sijn Stuurman, wilden terstont met twee sloepen weg, om, sonder daer langer te vertoeven, andere schepen te soeken; gelijk zy (nog eenige maets by haer gekregen hebbende) deden, na datse de bekomen victaly hadden verdeeld, en sukkelden seer, eer zy gebergt wierden: ook raekten zy van de anderen verspreyt, soo dat den eenen vroeg, en den anderen laet t'huys quam. Jacob Dieukes en de rest van 't volk, stemden, de andere drie sloepen by haer te houden, en op het veld te

[p. 64]

blijven tot het we'er wat bedaerd, en de mist en 't sneeuwen over was, op hoop dat se by klaere lugt te eerder schepen souden sien. Dies maekten se een tent op het veld, so van de riemen, als van de geburgen zeylen, waer in zy twee dagen bleven; dog also zy geen schepen vernamen, begaven zy sig ook t'Zee. Een wijl tijds omgezworven hebbende, quamen zy by een frans schip, dat haer by provisie in nam. Eenige tijd hier na, siet Jacob Dieukes 't schip de Karseboom, t'huys hoorende in de Oosterbuurt, en roeyt 'er met agt man van sijn volk na toe; versoekende den Commandeur dat hy haer wilde in-nemen; maer konden hem daer toe geensins bewegen: zy hielden egter aen, en sloegen ten dien eynde weder een tent op het ijs, bezijden het schip; en also het bitter koudt, en voor haer niet wel op het ys te harden was, so liet den Commandeur van de Karseboom, hoewel hy de barmhertigheyt scheen uytgetrocken te hebben, haer als sy slapen moesten noch binnen 't Schip komen. Dit zo wel 8, a 10. dagen geduurd hebbende, gebied den Commandeur het Schip en de Zeylen los te maecken, om door 't ys te booren, en van daer te vertrecken. Jacob Dieukes, en die met hem in de tent waren, dit ziende, hielden met de Sloep achter aen 't Schip vast; maer wierden met brandhouten van boven zo geworpen, datse gedwongen waren los te laten, en weer na een ander Schip te soecken. Eyndelijck, na twaelf uuren omzwervens, vonden sy Jan Kaar, die haer bergden, en in Holland bragt.

Dese Jacob Dieukes heeft 23 mael in Groenland geweest, en nam de laetste mael zijn Soontje mee, dat toen 8. Iaren oud was.

In 't Iaer 1678. Jan Dircksz Veen, van Hoorn, Commandeur op 't Schip de Eendragt. Op den 2. Iuly, in 't West-ys, op de hoogte van 76. graden, een ongemeene vangst van 22. Vissen in hebbende, vinden, van een gebleven Schip, op 't ys leggen, de baerden van vijf en een halve Vis. Welcke hy (zijnde oock een groot Reeder van zijn schip) om met des te grooter buyt t'huys te komen, in-neemt. Dit pas gedaen zijnde, ziet hy een veld ys na hem toe komen drijven; klimt derhalven in de voor-Mars, laet de touwen los- en de zeylen by-maken. Maer 't schip blijft leggen, willende niet voort, nog wetende niet waer aen het haperde; ziende met alle man die op 't ys stonden rondom; maer merckten niet, dat de paerde-lijn (door verbaestheyt in Zee gesmeeten zijnde) daer een neus-haeck aen vast was, onder water in een doy gat vast zat. Doch de Commandeur gezwind uyt de voor-mars, in de Besaens-mars geklommen zijnde, om te zien wat 'er schorte, komt het te zien; en op sijn geroep werd de Lijn los gemaeckt, en rijckelijck op-geviert, en met een boots-haeck de neus-haeck, met gemack daer uyt geligt. 't Welck gedaen zijnde, zeylen dryvend beneffens het veld heen; ondertussen vliegt den Commandeur weer in de voor-mars, om uyt te zien wat heen hy 't gevaer van 't ys best ontkomen zou. Maer in 't omdrayen nae de opening, daer 't voor-schip al door was, wierd het achter-schip, tussen de twee Velden in, zodanigh geknepen, dat de Commandeur in de voor-mars zijnde, met een gezwindheyt beneden quam, en drijvend in een loop op 't Ys sprong; gelijck oock eenige gasten, die inder yl nog drie Sloepen van het Schip stieten, en zo het leven op 't Ys salveerden; moetende nog hard loopen, (waer door dat rijck geladen Schip, in sijn volle zeylen, met drie Sloepen, en alles wat 'er in was, tot over de toppen van de Vleugels, onder 't Ys geschoven en gezogen wierd) om niet mede onder 't ys te

[p. 65]

raecken. Het Schip dus verlooren hebbende, zagen malkander met droevige oogen aen, met geen levens middelen verzien, wisten niet waer heen zy het wenden zouden. Dog den Commandeur in de voor-mars wezende, had N.O. 4 mijlen van hem een Schip gesien; waer mede hy sijn Gasten troostede, sy te samen geraden vonden, om daer nae toe te gaen. Waer op sy (zijnde 42. Eters) sig met drie Sloepen op weg begeven. Dog alzo het ys seer heuveligh, en door sneeuw seer ongelijck was, zoo hadden se groote roy om de Sloep daer over te seulen; ondertussen niet weynig morrende over de troost des Commandeurs, gelovende dat het maer een phantazy was, dat hy een Schip gesien soude hebben. Waer door de Commandeur veel moeyte had, om sijn Gasten met sijn suuren arbeyd, en goede woorden aen te spooren. Sy nu met groote marteling twee mijlen gevordert zijnde, konden niet langer voort. Dog daer blijvende, hadden niet anders dan de doot te verwachten, schepten wederom nieuwe moet, om nog by het Schip te geraken. Latende derhalven op het Veld twee Sloepen, begeven sig met eene Sloep derwaerts, deselve met de grootste moeyte, met alle Man, over vast en los ys heen treckende, begonden eyndelijck het voorseyde Schip gewaer te worden. Als wanneer zy (schoon t'eenemael af-geslooft zijnde) als moedige Paerden, liepen, trocken, swommen, en spoedigende, tot dat zy 's anderendaegs middags, aen 't gedachte Schip quamen, genaemt het Raadhuys van Jisp; daer P.P.Pater Commandeur op was, die haer t'zamen bergde.

Commandeur Dirck Jansz Muisser, verhaelt in sijn beschreve Groenlands Iournael, van 't Iaer 1679. dat zy op den 36ste dag van hunne uyt-reys, zijnde den 2 Juny, vier Vissen gevangen hebbende, ook op dien dag vier Beeren bekomen hadden.

En dat 'er seer veel Beeren na de gevange Vis of Krengen toe-quamen zijnde dapper koud weer, met jagt-sneeu vermengt. En weder een Vis siende, en van de Commandeur self geschooten zijnde, so sloeg de Vis de lijn aen stukken; waer door zy die niet kregen. Een weynig daer na, schiet de Stuurman ook een Vis, die soo snel liep, dat hy de Sloep voor een schots komende, met de kiel omhoog tornde, en de Kuyper Symon Isaacsz. de Vos, een Iongman van Frederijk- stad, de lijn om de beenen krijgende, moest 'er sijn leven laten. En de sloep onder verscheyde schotzen doorgehaeld zijnde, is daer na tot verwondering van een yeder, weynig beschadigt, weder gevonden; en de lijn, die nog vast aen de Sloep, en Vis, als ook aen de Kuypers beenen was, gekregen hebbende, tornde zy soo hard na sigh, om de Vis nog te krijgen, dat 'et Harpoen aen stucken brak.

Verhaeld vorder, dat sy nu tien Vissen op zy hebbende, deselve van de Haijen, die 'er by menigte na toe quamen, niet wel konden bewaren. Ia! de Haijen waren 'er soo dik, dat zy 'er 4, 5, 6, 7. op eenmael, midden doorsneeden. Hebbende twee man byna geduurig werk, om se van de Vis te houden, en hoe nau dat s'er op pasten, soo bevonden se, dat deselve wel 10 karteelen spek van de vis gehaeld hadden. 't Zijn loome logge groote beesten, de grootste also groot, als haer geheele Iol. Hebben boven in de mond 3 regels, en onder eene regel tanden, staen als de tanden van een saeg. d'Eene helft na binnen, en d'ander helft na de buyten kant, waer mede zy hoofds groote hagjes uit de Vis weten te halen; zijnde voorwaer een schadelijck goed.

[p. 66]

Een Commandeur, wiens naem wy hier sullen verzwijgen, stond voor op de Sloep, om een Vis die zy na roeyden te schieten; dog de maets niet snel genoeg na sijn sin spoeyende, seyde hy seer onbedagtelijk in sijn toorn: hael uit, dat je de duivel haelt: Of, wat duivel hael uit. Immers hy noemde de duyvel in sijn woorden. Nauwelijks eyndigden hy 't laetste woord, of de Vis ligt sijn staert uit 't water, en slaet hem met sulk een kragt uit de sloep omhoog, dat sijn lichaem verscheyde malen om beuytelde, en hy, in Zee vallende, mors dood was. 't Ware wensselijk dat dit van veel rouwe en onbedagte menschen wat ernstig overwogen wierd: wijl wy, na dit leven, moeten verschijnen voor een regtbank van een eeuwige sententie; daerwe van yder onnut woord, dat we hier gesprooken hebben, moeten rekenschap geven.

Commandeur Dirk Storm schrijft in sijn beschreve Iournael, van 't Iaer 1681. dat het in Groenland op den 15 Mey noch also koud bleef, dat zy met geduurig lopen, hun lijf van de koude en 't bevriesen moesten bewaren; konden haer drank niet als met een gemeen Herbergs vuur ontdoyt krijgen.

En vorder, dat zy op den 20 Juny, op de hoogte van 78. graden 38. minuten in 't ys beset raekten, werdende zodanig van de schotzen en velden, gedrongen en geperst, dat 'et voor-schip geheel uit 'et water gedrongen wierd. Weshalven de maets eenige sloepen, op het veld gerukt hebbende, en met eenig victaly uit 't schip voorsien zijnde, sig aldaer een poos moesten behelpen; ter tijd toe, dat 'et schip weder vlot raekte.

De selve Commandeur verhaeld in sijn dag-register, van het Iaer 1682. dat zy op den 1 Juny, een Vis geschooten hadden, die W. ten N. aen 14. glasen lang, lijn-regt, zoodanig voort liep, dat zy continueel met 4 sloepen na sleepten, soo hard, en snel, dat hun schip hen volgende met alle onder-en-boven-zeylen, blinden, etc. nergens na sulken voort-gang maken kon. Eyndeling tegen 't ys komende, tornde de lijn aen stucken, en waren hem quijt.

Den 7 dito schoten zy een Vis, die 15 lijnen uyt-liep, en konden hem niet eens sien, dog een wijl daer na, vonden se hem vast aen de Karsseboom; die hem gedood hebbende, gedogen moesten, dat de eerste schieters hem mede namen.