Nauwkeurige beschryvinge van Groenland of Spitsbergen, waer in de walvisch-vangst, gelegentheyd van 't ys, en haer wonderlijke kragt en figuren, duydelijk word aengewesen

[p. 51]

Hoedanigh men met de doode Walvisch handelt.

ALs nu den Walvisch dood is, ⁺ houd men hem den Staert af. Eenige bewaeren de Staert en Vinnen, om de groote Schepen daer mee te behangen, als een middel, om 't aendringend Ys daer door af te weeren. De Staert verhindert de Sloepen in 't voort-roeyen, vermits deselve dwars legt.

Voor de Staert maeckense 't eene eynd van 't Touw vast, 't ander eynd achter aen de laetste Sloep. 't Getal deeser Sloepen is ordinair vier of vijf, achter aen malkander vast gemaeckt. Dus roeyense gelijkerhand heenen, 't welk men Boegseeren noemt; sleepende den Walvisch zo aen 't groote Schip.

Dit gedaen zijnde, bindmen de Visch met Touwen aen 't groote Schip; het deel daer de Staert afgehouwen is, maeckense voor aen 't Schip vast, de Kop achter: 't midden koomt tegens 't middelste des Schips, by 't groote Wand aen 't Back-boord. Selden gebeurt het, dat de Walvisschen langer zyn, als de plaets van voor tot aen 'et midden; ten waere de Schepen seer kleyn zijn mogten.

Door Wand werd verstaen de dicke Touwen, aen de zijde des Schips, daer men nae de Mast heenen opklimt tot de Mars. Aen de Groenlandse Schepen zijn 'er gemeenlijck vier, of oock wel vijf, by malkander. Wanneer aen de groote of middelste Mast-boom vier Ladders zijn gemaeckt, soo zijn'er aen de voorste Mast-boom, genoemt de Focke-Mast, maer drie; aen d'achte Besaen-Mast maer twee aen yeder zijde.

Door Back-boord werd verstaen de gang van vooren nae 't achterste in het Schip ter regter-hand: Maer de zijde des Schips, wanneer ick van achter nae vooren toe gae,oock ter rechter hand, werd 't Stier-boord genoemt, vermits men van 't Roer na vooren gaet.

Die onder de Schip-lieden aldereerst een doode Walvisch ziet, roept terstont: De Visch mijn: en bekomt van de Kooplieden een Ducaet, tot een vereeringh voor sijn goede opsicht. Om dit stuck gelds te winnen, klimmen veele in de Mast, op hoop, datse een doode Visch mogten zien drijven.

Wanneer nu de doode Walvisch aen 't Schip vast is, soo houden zich aen de andere buyten-zijde twee Sloepen by hem: in yeder der selve staet een Man, of Iongen, met een lange Haeck in de handt, aen 't Schip gehecht, om vast te blijven leggen. De Speck-snijders staen voor in de Sloep, of anders op de Walvisch, hebbende Leedere kleederen aen: of oock wel andere, nae dat elck betaelen kan.

Sy hebben oock Laersen aen de Beenen, onder de hack met spitse Nagelen bezet, op datse vast staen konnen, vermits de Visch glad is, daer men anders licht zou komen te vallen.

Deese twee Speck-snijders hebben voor dien arbeyd bysonder geld, te weten, vier of vijf Rijcksdaelders.

Eerst snijdense een groot stuck af achter van 't Hooft, by d'oogen. 't Selve noemense 't Kenter-stuck, beteeckenende so veel als 't omwindel, of omgangs-stuck, want kenteren is by haer omwinden. Gelijckmen 't andere Speck al t'zamen met lange riemen van de Visch snijd ten eynde uyt, so snijd men daer tegens dit groot zo genoemde Kenter-stuck, hoe langer van de Visch af, rond

+ Hoedanig men met de doode Walvisch handelen moet.

[p. 52]

om deselve. Dit dus gedaen, en 't gedachte stuck rondom van 't Vleesch af-geligt zijnde, reyckt van gelijcks 't water af tot aen de Mast-korf; dat is, tot aen 't midden van de Mast-boom; alwaer een ronde omgangh van plancken is gemaeckt, op welcke men staen kan.

Aen dit Kenterstuck is een dick Touw vast gemaeckt, onder aen de Mast-korf gehecht. Hier mee werd de Visch uyt het water geligt, op datmen'er bequaemlijck by komen mogt. Doch door de zwaerte neygt zich 't Schip geheel op d'eene zijde, daer de Visch leght.

Hoe taey het Speck is, kan men uyt dit Kenterstuck bemercken, daer men een gat in snijd, waer door een Touw gestoocken werd, doch niet diep onderwaerts; daer de Visch mee omgekeert werd.

Daer nae snijd men, onder 't gedachte Stuck, groote riemen Speck in de lengte heenen. Deese, vermitsse seer zwaer zijn, werden op deselve wijs door Touwen in 't Schip gewonden. Hier snijdmense dan tot kleyne vierkante stucken, yeder ontrent een halve El langh. De twee Mannen, welcke deese vierkante stucken snijden, hebben lange Messen in de hand, gelijck de twee Speck-snijders, die op de Walvisch staen.

Deese Messen, t'zamen met het Hecht, zijn ontrent zo langh als een Man. Hoe meer, of verder men 't Speck van de Walvisch af-lost, gelijck de Huyd van een Os werd gevilt, hoe dieper sy oock met winden 't Speck moeten optrecken, op dat het verr' van malkander kome te staen, en sy dies te beeter snijden konden. Alsmen nu sulck een stuck Speck om hoogh heeft gewonden, trecken 't de daer op passende Mannen in 't Schip, en doen 'er 't Touw af, waer aen 't vast-gemaeckt was.

Wanneer dit Touw door 't Speck-stuck werd gehaeld, knooptmen 't soodaenigh vast, dat 'er als een ring of opening boven 't Speck blijft, waer door men een grooten haeck steeckt, boven met een dick Touw aen een Rol vast gemaeckt, waer door de lange Touwen gaen, tot in 't midden des Schips: Daer noch een ander dicker Touw van de voorste tot de middelste Mast gehecht is, waer aen deese Opwindings-Lijnen vast zijn. Achter in 't Schip by d'andere Winde, de Spil genoemt; ook wel voor in 't Schip, werd noch wel een andere Spil gezet: en op deese wijs word al het Speck in 't Schip gewonden.

In 't Schip staen een of twee Mannen, nae vereyscht word, met Haecken, van een mans langte: Hier mee houdenze het groote stuck Speck, 't welck in 't Schip tot vierkante stucken gesneden werd. Noch staet 'er een by met een korte Haeck, met deselve steeckt hy in de vierkant-gesneedene stucken, en legtse op de Banck, daerse voorts kleyner werden gesneeden.

De twee eerst-gedagte Mannen met de lange Messen, die de groote stucken Speck snijden, welck sy Flens-stucken noemen, staen aen Back-boord, daer de Walvisch aen vast legt. d'Andere die 't voorts tot kleyne stucken snijden, staen aen d'ander zijde des Schips, op dat haer niets hinderlijck zy, en dat sy de Huyd van 't Speck van haer af, in 't water werpen konnen.

Wanneer 't een goede Vangst is, en datmen geen tijd wil versuymen om Visschen t'ontdecken en te vangen, zo sleepense de gevangene achter aen 't Schip en vervolgen haer Iagt. Alsse noch eenige tijd over hebben, snijdense alleen groote stucken Speck af, en smijtense beneden in 't Schip. Soose buyten de Vaten geen Speck meer laeten konnen, zo zeylense nae een Haven, of zose die

[p. 53]

niet bekomen konnen, drijvense met de stroom slechts heen; ondertussen vullense dan de Vaten, om weer plaets te maken.

De Messen, daerse 't speck mee snijden, zijn korter als d'andere; zijnde met de steel ontrent anderhalf El. Geduyrig snijdense van sig af, om van de vettigheyt niet bespat te werden.

De geene, die 't weecke taeye Speck met een lang Mes in kleyne stucken hackt, noemense de Kapper. Hy werd seer leelijck van de vettigheyd besoedeld: derhalven is hy oock met oude lompen omhangen; soo dat hy byna de gedaente van een sot vertoont.

Eenigh Walvisschen-speck is wit; ander geel, noch ander rood. 't Witte speck is vol kleyne Zenuwen. Heeft oock niet soo veel vettigheyd of Traen in sigh, als 't geele; 't welck byna geele Boter schijnt te zijn. Dit is het beste spek. ‘'t Roode en waterige komt van de doode Walvisschen: want ter plaets daer de vettigheyd uytgeloopen is, set sigh veel bloeds. Van dit speck komt naderhand de minste en slegtste Traen.

Voor de Tafel staet een Goot, of boven-opene Pijp, van Plancken t'zaem geslagen; waer in 't kleyn gesneedene of gehackte Speck geworpen werd. Daer by staet een Iongen, die 't gedagte speck vervolgens na malkander langs de Goot voort schuyft in een Buydel, voor aen de Goot vast gemaeckt; hebbende de gestalte van een worst, zo lang, datse tot onder in 't Schip neergaet. Uyt deese Buydel valt het Speck in de Balje, gestelt op de leedige Vaten. De Maets onder in 't Schip passen op, tot datse vol zijn. En worden dan aen een kant gezet, tot dat men'er Traen van brand.

Als nu 't Speck van d'eene zijde des Visch is gedaen, zoo snijdense 't Visch-been daer uyt, t'zamen in een stuck, daer al de Mannen van 't Schip genoeg aen op te winden hebben; en dan word hy gekentert of omgekeert. Hier toe gebruyckense bysondere Haecken, daer 'er twee van aende zijden worden vast-gemaeckt, en een in 't midden, met stercke Touwen wel voorzien. Daer nae snijdense 't andere Visch-been aen d'andere zijde uyt, en winden 't op deselve wijse in 't Schip. Hier werd het van malkander gehouwen, in zodanige stucken als het hier te Lande word gebragt; daer het dan voorts gezuyvert en tot Balijnen gemaeckt wort.

De Visch-been behoord de Reeders alleen toe. De geene, welcke op Part vaeren, ontfangen voor yeder Quarteel haer bedongen geld. d'Andere, welck op maendelijcke Besoldinge zijn aengenoomen, ontfangen haer geld wanneer de Schepen weer te Land komen, 't zy men veel of weynigh gevangen heeft. De schade of winst is voor de Reeders.

De Haecken, daer men 't Visch-been mee op-wind, zijn bysonderlijck daer toe gemaeckt, gelijck de Balcken uyt een Waeg; aen beyde d'eynden zijn twee scharpe Tacken, welcke men tusschen 't Visch-been slaet. In 't midden des Balcks is een lange steel met een ringh vast gehecht, waer in de Touwen vast gemaeckt worden. Aen de steel zijn noch twee andere kromme Haecken, als Vogel-klauwen, vast: met een Ring, welcke om de steel gaet: Aen deselve zijn twee Tacken of kleyne Haecken gehecht.

In de Ring, daer de Touwen vast gemaeckt zijn, is boven noch een andere kromme haeck met een ringh vast: gelijck aen de Kraenen gebruyckt, waer zwaere dingen mede opgewonden worden.

[p. 54]

Tusschen deese beyde Haecke, is is dwars over, noch een ander Touw vast, op dat d'onderste Haecken gelijck bleven, en 't Visch-been alsoo niet in 't water vallen, en sincken mogt.

Als nu het speck van de doode Walvisch is gesneden, latense d'overige romp drijven, welke tot spijs der Roof-vogelen streckt.

De witte Beeren laten zich mede graeg daer by vinden; alsse hier van gevreeten hebben, zien zy'er uyt als de Villers Honden, die met Muyl, Kop en Voeten, in het doode Aes hebben leggen vroeten. Haer witte Huyd is alsdan met stront-geel besmeurt, waer door haer 't Hayr veel uyt-valt; wanneer de Huyd van weynigh waerde is.

Als 'er ergens een doode Visch wat verr' van de Schepen afleght, soo werd deselve aen de Schip-lieden ontdeckt door de Vogelen, die sich in ontelbaere meenigten daer omtrent laten sien. Oock door de witte Beeren, die na dese spijs seer begeerigh zijn; voornamentlijck in 't Voor-jaer, wanneer noch niet veel Walvisschen gevangen zijn geworden, zijnse aldergraegst na deese Buyt. Maer als 'er doode Walvisch-rompen in 't water dryven, eetense sig zat wanneerse willen. Men siet haer derhalven dan niet in sulcke meenigten meer omtrent deese Visschen. Vermits oock soo veel Aes vinden op verscheydene plaetsen, soo hebbense sigh gintsch en herwaerds verdeeld.