Nauwkeurige beschryvinge van Groenland of Spitsbergen, waer in de walvisch-vangst, gelegentheyd van 't ys, en haer wonderlijke kragt en figuren, duydelijk word aengewesen

Beschryvingh der Walvisch-vangst.

EErstlijck staet hier aen te mercken, ⁺ datmen, wanneer 't een goede Walvisch-vanghst is, veele Wit-visschen verneemt. Doch alsmen veele Zee-honden ziet, heeft men geen goede vangst te hoopen: want men segt, datse de Spijs der Walvisschen verslinden; welcke dan om een voedender plaets moeten soecken.

Sy werden op de volgende wijze gevangen. Wanneer men Walvisschen ziet of hoord blasen, zo werd in 't Schip geroepen, val, val. Terstond moet yeder zich begeven in de Chaloup, welcke hem aen-bevolen is. In yeder Sloep

+ Beschryvinge van hoe den Walvisch gevangen word.

[p. 46]

treeden gemeenlijck ses of zeven Mannen, nae dat dezelve groot zijn. Sy roejen gelijckerhand voort tot dicht by de Walvisch.

Dan staet de Harpoenier op, die voorin de Sloep zit, hebbende 't Harpoen nevens sig leggen, zo scharp als een Pijl, aen een stok gelijk een Vleesch-gavel. Dit voorste der Sloep, werd van de Zee-varende, de Steven genaemt.

Als de Walvisch steyl onderwaerts in 't Water loopt, treckt hy 't Touw seer hard, zo dat de Sloep 't Water boven gelijck is; En zoude dezelve wel te gronde doen gaen, indien men de Lijn niet liet schieten.

De Harpoenier neemt het gedachte Harpoen, en houd desselfs voorste Yzer, op de lincker-hand, nevens de Voorganger, 't welck een touw is van vijf tot zeven vademen lengte, zo dick als een duym; zijnde in derondte op gewonden gelijck een ringh, op dat het in 't werpen des Harpoens hem miet verhinderen mogt. Want als hy 't Yzer uytschiet, ze volgt terstont dit Touw, of de voorganger, welcke gebuygsamer is als d'andere Lijn, aen deese Voorganger vast gemaeckt, waer mede men den Walvisch volght: want dit is gemaeckt van fijnen Hennip, en ongeteert; doch in 't Water zwelt het, en werd daer door hard.

Met de rechterhand werpt hy 't Harpoen op den Walvisch uyt. Als nu den Visch getroffen is, keeren al de Mannen in de Sloep sig om, en zien na vooren uyt, leggende op 't gezwintste de Riemen op beyde de zijden of boorden der Sloep, gelijckse genoemt werden.

Den Man, bysonderlijck hier toe besteld, gemeenlijck de Lijn-schieter genaemt, moet goede acht op de Touwen nemen; want in elcke Sloep legt een gantsch gestel van Touwen tusschen twee Bancken: welck geheele gestel verdeelt is in drie, vier, of vijf deelen. Yeder Lijn heeft de lengte van tachtigh, tnegentigh, tot hondert vademen.

't Eerste Touw is vast geknoept aen de Voorganger, of dunne Lijn. Wanneer de Walvisch wijd en diep onder water loopt, zoo werden oock d'andere Touwen aen 't eerste vast gemaeckt. Indien men nu eyndelijck Lijnen te kort komt, zo werden 'er noch meer uyt d'andere Sloepen by genomen.

Deese Touwen zyn dicker en stercker als de Voorganger, van stijven Hennip gedraeyt, en met Teer gesmeert.

De Lijn-schieter, en de Mannen in de Sloep, moeten wel nauw toe zien, dat de Lijn in 't stiel uytloopen en voort-schieten niet komt te verwarren, onklaer te geraecken, of op de zijde der Sloep te vallen; anders sou deselve omgeworpen worden. Dit kost meenigh goed Man sijn leven; indien in sulck een geval niet terstond andere Sloepen by der hand zijn, om die in 't water leggende te redden.

't Touw moet loopen voor over de Steven van de Sloep. Door de geweldige snelheyd deeses loops sou beyde 't Hout en de Lijn in brand geraecken. Ter dier oorsaek heeft de Harpoenier geduerigh by der hand een natten doeck, aen een stock gebonden, welcke van de Zeevarende een Dweyl werd geheeten. Met deselve maekt hy onophoudelijck 't hout nat, op dat het de Lijn niet moght verderven, of in brand setten.

d'Andere drie Mannen in de Sloep moeten oock beesig zijn, om 't touw in 't uytloopen en intrecken mee te houden. Dit werd van de Walvisch-vangers Stoppen genoemd. 't Geen ze met de handen niet genoegh houden konnen, windense voor aen de Sloep, of de Steven.

[p. t.o. 46]

[p. 47]

Eenen anderen, genoemd de Stierer, of Stierman, staet agter in de Sloep; en moet wel toezien waer de Lijn staet. Bemerckt hy deselve op de zijde te zijn, zo stiert hy zodanigh datse altijd recht voor uyt komt staen. Indien hier geen nauwe acht op wierd genomen, zo zou gewisselijck de Sloep 't onderste boven geworpen worden.

De Walvisch loopt met de Sloep zo snel voort, als de wind, zoo dat de daer in zijnde 't Hooft dwerrelt, en d'Ooren tuyten.

De Harpoenier werpt 't Harpoen, indien hy 't zo treffen kan, achter het Blaes-gat; of in 't dicke Speck op de Rugg', daer men oock met de Lancen steeckt. Want als hy daer de wonde ontfangt, zo blaest hy ten eersten Bloed; 't welck niet lichtelijck geschied als hy op een andere plaets gewond wert; zijn derhalven oock zwaerlijck te dooden, wanneer men haer in 't Lichaem, of door de Darmen steeckt. Het alderminste achtense noch de steeck van 't Harpoen in de Kop.

Onse eerst gevange Walvisch blies bloed; soo dat de Zee, overal daer hy heenen geloopen was, sigh daer van rood toonde. De Malle-muggen lieten sigh met hoopen daer by vinden; waer van wy hier boven, daer wy van deese vogelen spraecken, breeder berigt hebben gegeven.

Men steeck oock wel de Walvisch met de Lancen by de Schaemelheyd, wanneer men daer by kan komen; want dien steeck veroorsaeckt hem geweldige pijn. Ia, als hy nu alreeds dood is, en dan noch aen dit Lid gestoocken word, soo t'zidderd 't geheele Ligchaem daer van.

Dickmael letmen niet veel, waermen hem steeckt; want veel bedenckens kan hier geen nut toebrengen. Een groote ongesleepene Boeren-kneght kan wel sulcke goede en gewisse slaegen of steecken toebrengen, als eenen die lang op 't Scherm-school heeft gegaen.

Aen 't Hoofd, gelijck ick alreeds had beginnen te seggen, agt hy 't Harpoenen niet veel, wijl 't Speck daer seer dun op 't Been sit. Dit weten de Walvisschen beter als wy; want alsse sig in gevaer bevinden, en onse Harpoenen niet ontvlieden konnen, soo gevense veel liever de Kop als de Rugg' ten besten; wijl 't Harpoen daer ligtelijck uytscheurd; waer op dan de Visch doorgaet; even gelijck de geene, welcke, geen lust hebbende om te blijven staen daer'et het leven geld, haere voeten sig op 't gezwindste doen snellen, om uyt dese nauwte te geraecken.

't Gebruyck des Harpoens is, om de Walvisch daer mee gelijck als te binden, of gevangen te houden. De gedaente desselven is voor als een Pijl, heeft twee scherpe weerhaken. Voor sijnze scherp, aen den rugg' breed, gelijck een Bijl, die voor snijdend, agter plat en stomp is; op datse oock van agteren snijden mogten; anders soudense uytscheuren, en alle gedaene moeyte te vergeefs zijn.

De Steel des Ysers aen 't Harpoen is voor en agter dicker als in 't midden. Agter aen heeft het een breed rond-uytgehoold Yser, gelijck een Tregter; waer in de houtene steel steeckt. Voor deese Tregter is de Voorganger, of de voorste Lijn, vast gemaeckt.

De beste Harpoenen sijn de geene, welcke men maeckt van suyver Stael; soo taey gehardet, als of mense om een vinger sou winden; op datse niet mogten afspringen. Meenigmael gebeurd het, dat, ter oorsaek van een quaed

[p. 48]

Harpoen, in een oogenblick tijds duysend Rijcksdaelders verlooren werden: Want soo hoogh werd een middelmatige Visch gewaerdeerd.

De Houtene Steel is voor in de Tregter aen 't Yser vast, en 't Yser omwonden met Bindgaern; oock met noch dicker touw; van de Zeevarende genoemd Kabelgaern; wijl 't van dick touw is gemaeckt.

Een weynig hooger, ontrent een span of twee lengte, is door de Steel een gat geboord; soo dat 't Harpoen gantsch zwaer; doch agter ligt als een Pijl is; welcke 't punt zwaer van yser heeft, zijnde daer tegens agter licht van veederen. Hoe men oock werpen mogt, altijd valt 't scherp neerwaerds.

Door dit gat gaet een stuck Touw; waer mee 't voorste eynd der Voorganger aen de steel van 't Harpoen vast is. Doch 't breekt haest af; als nergens toe dienstigh zijnde, wanneer de Walvisch 't Harpoen in 't Lijf heeft. De houtene steel is dan oock nergens toe meer nut; en valt gemeenlijck terstondt van 't Yser af.

Wanneer nu de Walvisch met'et Harpoen getroffen is, roepen de Personen in al d'andere Sloepen voor uyt; en sien nauw toe, werwaerts de Lijn heenen schiet. Somtijds treckense eens aen deselve; isse strak, en zwaer, soo trekt 'er de Walvisch sterck aen. Doch hangtse los, of slap; en drijven de Sloepen voor en agter even hoogh in 't water, soo haelense de touwen weer in; en de Lijnschieter legtse in een goede schicking neer, Cirkels wijs; op dat hy, indien de Walvisch weer mogt komen te trecken, deselve kon laten schieten, sonder verwarren, of ergens te haperen.

Doch hier staet aen te mercken, datmen, wanneer de Walvisch op vlacke grond loopt, niet al te veel touw laet loopen: Want indien hy sig veel onder 't water quam te draeyen en wenden, kon ligtelijck de Lijn komen te verwarren om een Klip of groote Steen: Waer door 't Harpoen sou uytscheuren; en dan was alles verloorne arbeyd. Hier van heeftmen Voorbeelden genoegh: En op sulck een wijs is ons selfs eens een vangst misluckt.

De Mannen in d'andere agter aen sleepende Sloepen sien al t'samen voorwaerts uyt; sitten stil, en laten de Walvisch trecken. Indien hy op de grond woeld, soo dat de gedagte Sloepen stil blijven leggen, soo haelense allenxkens de Touwen weer in; en de Lijnschieter legt deselve aen haere plaets ter neder, op sulck een wijs als alreeds hier boven verhaeld is.

Indien de Walvisch met Lancen werd gedoodet, soo haeldmen desgelijcks de Lijnen in, tot dat men digt by hem komt; echter noch soo verr' af, dat de andere ruymte genoeg hebben om te konnen Lensen, of met Lancen te steeken.

Ondertusschen moetense wel toesien, dat de Lijnen of Touwen van al de Sloepen werden afgedaen; wijl eenige Walvisschen wel gelijks 't water drijven, maer andere sincken; 't welck men niet te vooren kan weten.

De vetste Walvisschen, varsch gestorven zijnde, sincken niet, maer de magere wel, terstond nae hare dood. Echter drijvense na weynigh dagen weer boven. Doch die deselve sou willen wachten, zal de tijd lang genoeg vallen; wijl de Zee door de wind en Stroom, en drift van 't Ys, d'onzeekerheyt harer wachtinge genoegsaem sal aen-toonen. So dat de Visch, aen andere dickwils ten buyt vervalt, diese niet gejaegt hebben.

't Is wel waer dat dit de gemacklijckste Walvisch-vangst is, wijl men weynigh moeyte daer toe hoeft te doen; maer het is oock de walgelijckste, wijl dit

[p. 49]

aes geweldigh stinckt. Om dat in het doode vleesch wormen groeyen, in gedaente als Regen-Pieren, die een vreeslijcke stanck veroorsaecken.

Hoe de Walvisch langer dood is geweest, hoe hooger hy op het water drijft; sommige drijven tot op de helft; doch dan barstense lichtelijck, dat een harden slagh geeft, en een leelijcken roock. 't Vleesch koockt en gierd als Bier: en daer vallen gaten in 't Lichaem daer de darmen door uythangen. Van desen damp en roock, werden der Menschen ogen ligtlijck rood en ontstoocken, even als of 'er Kalck in gevallen was.

Wanneer de gewondede Visch weer op komt, is hy als verbaest, 't welck meerendeels gebeurt, of hy is gants wild. Op de geene die wild zijn, roeydmen van achteren toe, gelijck als of men een Walvisch wil bekruypen. Maer soo wanneer de Zee stil is, hoord de Walvisch terstond het slaen van de Riemen in 't water: 't welck men oock van seer verre kan gewaer worden, insonderheyt wanneer de lucht gantsch klaer is, en dat men wijd over Zee kan zien. Dicke lucht en Nevel, veroorsaeckt een slecht gehoor op Zee.

Als 'er veel kleyne Ys-schollen dicht by malkander leggen, zo datmen met de Sloepen den Walvisch niet volgen kan, zo haeld men het Touw met macht in. Kan men 't met een harde treck of twee uyt de Visch rucken, zoo is 't wel; anders moet men 't af-kappen.

Alderbest treft men de Walvisch met Harpoenen, terwijl hy water blaest; gelijck hier vooren reeds gezegt is.

Oock is de Walvisch wel te vangen by een heldere lucht en stilheyt der Zee; als 'er noch groote noch veele Ys-schollen dryven, zo dat men met de Sloepen daer tusschen door roeyen, en hem volgen kan. En dat de Walvisschen gemeenlijck by d'Ys-schollen leggen, om haer wegens de Luysen als anders daer tegens te schuyren. Tegens deese Ys-velden slaet de Zee aen, en maeckt een geruysch, gelijck het Zee-gebruysch, wanneer deselve kleyne Baren maeckt. Hier door kan den Walvisch het slaen der Riemen niet hooren, zo dat men hem alsdan best met het Harpoen kan treffen. Een Wijfken, wanneer het Iongen draegt, is gevaerlijck te dooden: want het verweerd sich seer lang, en is bezwaerlijcker om 't leven te brengen als een Manneken.

Dickmael wachten de Sloepen wel geheele dagen langh op de Walvisschen, wanneerse eenige derselve gesien hebben. Roeyen oock wel in 't Ys, om 'er een te mogen betrappen. Als 't dus toe-gaet, is de vangst slecht genoegh. Maer wanneer het gebeurt dat veele Walvisschen daer heenen lopen, en men keur heeft, op welck men den Harpoen wil werpen, dan zoo werden d'onkosten en moeyte rijckelijck betaelt. Gelijck wy selve voor 't Ys gewaer wierden, daer omtrent twintigh Walvisschen dicht by malkander waren.

Daer veel kleyn Ys by een gedrongen legt, is 't oock gevaerlijck by de Walvisschen te komen.

De Harpoenier staet voor in de Sloep, en grijpt dickmael aen 't Touw, om te weeten, of het zwaer of licht om op te halen is. Hangt de Lijn zwaer, zo is 'er vrees, dat de Sloep onder water mogt getrocken werden; en derhalven laetmen deselve wat meer schieten. Loopt de Walvisch voor uyt, soo sleepen de Sloepen agter hem heenen. Loopt hy onder een Ys-veld, soo heeft de Harpoenier een groot Mes in de hand, genoemt het Kap-mes. Is d'Ys-schol in 't midden hol, of met gaten, soo dat de Walvisch lugt kan scheppen; en 't touw

[p. 50]

niet soo langh, datmen hem kan volgen, zo haeldmen nae alle vermogen de Lijn in, tot dat de buyt zich onder 't water verliest, en 't Touw strack komt te staen; dan hackt de Harpoenier het in stucken. 't Eene deel met het Harpoen latense de Walvisch behouden; 't ander blijft in de Sloep: alhoewel met geen kleyne schade, want dickmael gaet een Visch met vijf Sloeps-touwen door.

Somtijds schiet hy met de Sloep na 't Ys, zo datse daer tegens aen botzen, als ofse aen spaenders zoude vliegen.

So wanneer de Walvisch weer op komt, werpt men hem wel een derde Harpoen in 't lijf; daer mee loopt hy dan weer onder water.

Eenige schieten gelijcks 't Water daer heenen; maecken oock een streeck in Zee, even als of 'er een Schip door gevaren was. Andere loopen zodanigh, datmen haer geduerig op 't water ziet. Deese speelen sulcker wijs met de staert en Vinnen, dat men vreest, haer nae by te komen.

Terwijlse nu de Staert zodanigh slingeren, windense dickmael veele vademen van de Lijn daer om; dan behoeft men niet te vreesen dat het Harpoen zo licht sal uyt-scheuren.

Als den Walvisch gewond is, blaest hy met zodanig een krachtig geluyt als of men een Kanon-kogel hoorde zuysen. Doch wanneer hy 't water borlender wijs uyt-blaest, gelijck een kruyck in 't water; dat is een teycken van 't vergaen zijner krachten, en dat hy nae by de doot is.

Eenige gewonde blasen bloed, daer de Mannen in de Sloepen leelijck door begaeyt worden. De quetzuere ontsteeckt den Visch, zoo datze al levendigh stincken, en een Aes der Vogelen zijn.

Na de water-blasing werpen de Walvisschen eenige vettigheyt uyt, welcke even als sijn Zaed, op 't water drijft; dit vet is een begeerlijcke kost voor de Malle-muggen, die daerom met duysenden den Visch volgen, en quaecken als den Kickvorsschen.

De Harpoenen scheuren somtijds uyt, dan passen de Sloepen van andere Schepen op, en werpen haer Harpoenen daer in, zo bekomen van deese wel de Visch, schoonse van andere den dootsteeck ontfangen hebben.

Somtijds oock werden van twee verscheyden Schepen de Harpoenen op een Visch te gelijck geworpen: indiense den selven krijgen, zo deylense de zelve.

So wanneer men een Walvisch met Lancen aendoet, zo moet men hem op en om konnen bereycken, door verscheyden gelansceert Sloeps-volck.

De Man aen 't Roer moet nauwe acht geven op den loop des Walvisch, om dat de Sloep hem geduerigh op zijde blijft. De Roeyers strijcken en roeyen met alle macht, werwaerts hy sich wend.

Een goed Stierman is naest de Harpoenier de aldernodigste in een Sloep, welcke hy met een Riem bestierd, voorwaerts uytziende; d'andere Roeyers keeren den rugge nae vooren, en sien nae achteren. Derhalven roepen de Stierman en Harpoenier haer geduerigh toe; Roey aen, of Strijck. Daer door te verstaen gevende, datse wat nader aen den Walvisch, of wat verder daer van moeten maecken.