Nauwkeurige beschryvinge van Groenland of Spitsbergen, waer in de walvisch-vangst, gelegentheyd van 't ys, en haer wonderlijke kragt en figuren, duydelijk word aengewesen

Beschryvingh der Walvisschen.

DE bysonderlijck soo genoemde Walvisch, ⁺ om welcker wil onse Schippers allermeest nae Spitsbergen reysen, is van andere Walvisschen onderscheyden, voornamentlijck in de Vinnen, en in de Mond; in welcke hy geen Tanden, maer in der selver plaets lange, zwarte en wat breede Hoornachtige Blecken heeft, daer deselve dun toeloopen met ruyg Hayr bewassen.

Wegens sijnne Vinnen is hy onderscheyden van de Vin-visschen, welcke op den rugg' eene Vin draegen: Echter heeft hy achter d'Oogen twee Vinnen, geschickt nae de grootte deses Visch, overtrocken met een dicke zwarte huyt, seer schoon gemarmelt met witte streepen.

In de Staert van eene deser Visschen saghmen 't getal 1222. seer schoon gemarmeld; de Cijffer-letteren stonden in een gelijcke Linie; even als ofse door konst daer op geschildert waeren geweest.

Deese Marmelingh aen de Walvisschen is gelijck d'Aderen in 't Hout, loo-

+ Van de Walvissen.

[p. 40]

pende of doorgaens, of gekronckelt. Even alsoo geven de witte en geele streeken, beyde door de dicke Huyd als Parcament gaende, den Walvisch een cierlijck aenzien.

Wanneer de Vinnen uytgesneden werden, vindmen onder de dicke Huyd beenderen, schijnende eens Menschen-hand gelijck, met uytgestreckte vingeren. Tusschen de Gewrichten sitten stijve Senuwen, welcke opwaerts springen, wanneerse met maght tegens d'Aerde geworpen werden, even gelijck de Senuwen van andere groote Visschen. Men kan 'er stucken afsnijden, soo groot als een Menschen Hooft.

Meer als dese twee Vinnen vindmen aen den Walvisch niet. Met deselve roeyt hy voort, gelijck men de Chaloupen, of andere kleyne Vaertuygen, met Riemen doet voortgaen.

De Staert der Walvisschen staet niet, maer leght breed, gelijck die der Vin-visschen, Butskoppen, Tonijnen en meer andere. De breedte van den Staert is drie en vier vademen ordinaer breed, zijnde vier- en twintig voeten.

't Hooft is 't derde deel van de Visch; aen sommige is de Kop noch grooter. Voor aen de Lippen, soo beneeden als boven, zitten korte Hayren; dese lippen zijn gantsch slecht, eenighsins rond geboogen, op de manier als een Slangh, of als een S.

Boven d'opperste geboogene Lip heeft hy zwarte of doncker grauwe streeppen, rond gebogen even als de Lippen, welcke glad zijn; t'eenemael zwart, en rond, gelijck het vierde deel eenes Cirkels. Wanneer hy de Mond t'zamen treckt, sluytense beyde in malkanderen.

Inwendigh in de bovenste Lip zit het Visch-been, van de Zee-varende Luy Baeren geheeten. De verwe is bruyn, of zwart, oock wel geel met bontte streeppen, gelijck dat van de Vin-visschen.

Aen eenige Walvisschen is 't Visch-been blauw, en men houd het alles van jonge Walvisschen te zijn.

Recht voor aen d'onderlip is een Hol, daer de bovenste snavel ingaet, gelijck een Mes in de Schede. Ick geloof dat hy door dit Hol het water, 't welck hy uytwerpt, in de Kaecken treckt: gelijck ick dat oock van ander Zee-vaerend Volck heb verstaen.

Inwendigh in de Mond is 't Visch-been gantsch ruygh, gelijck Paerds-hayr; even als in de Vin-visschen. Van beyde de zyden aen de Tongh nae beneeden toe hangt het vol van deese hayren.

Eeniger Walvisschen Visch-been is wat geboogen, gelijck een Swaerd, of Sabel. Het kleynste Visch-been zit voor aen de Mond, en achter nae de Keel toe. 't Middelste is het langste, en is wel van twee, oock van drie Mans lengte. Hier uyt kan men de groote des Visch af-meeten.

Hy heeft aen yeder zijde een ry van derdehalf-hondert visch-beenen zitten, daer de kleyne noch van blijven in-steecken, om dat men 'er niet by kan komen, wegens d'engte, daer de Lippen t'zamen sluyten.

't Visch-been sit in een platte ry aen malkander, inwendigh in gebogen, en van buyten uytwaerts nae de gestalte der Lippen, halve-maens wijs. 't Is boven breed, daer 't aen de bovenste Lip vast zit, overal met harde Seenuwen bewassen, zo dat men tusschen twee stucken wel een vinger kan in-steecken. De witte Seenuwen sien 'er uyt gelijck de gekoockte Zee-katten of Black-

[p. 41]

visschen; sijn lieflijck van reuck, zo dat men 'er wel van sou willen eeten; zy sijn gants niet taey, maer laten sich breecken als Kaes: doch sy smaecken zoo niet. Wanneerse verrotten, stinckense als een vervuylde Tand.

Aen de Wortel daer 't Visch-been breedst is, groeyt kleyn en groot, als in een Bosch de Boomen, door malkander.

Ick geloof dat het kleyne visch-been, noyt grooter komt te groeyen. En dat het daer mee gaet als de Kinderen die haer Tanden wisselen.

Onder is 't visch-been smal en spits, oock ruych van Hayr, op dat hy de Tonge, door de scherpte des gedachten beens, niet mogt verseeren.

Mijn gevoelen is, dat dit visch-been sou konnen gebruyckt worden tot al de dingen, waer toe men anders gewoon is dicke plancken te nemen: want men maeckter Dosen, Mes-Hegten, stockjes en diergelijcke van.

Mijne gedachten souden wel zijn, datmen uyt 'et hayr deser visch-beenen bindgaern en touw zou konnen bereyden: Oock wel Laecken, gelijck men de Hennip, Vlas of Wol weet te schicken.

Van dit visch-been werden gemaeckt de Balijnen, welcke de Kleermakers gebruycken tot stijving der Klederen. Tot het snijden derselve behoord een bysondere kennis. Hier worden verscheyde Ysere Wercktuygen toe vereyscht, die niet nodig zijn hier alle te specificeeren.

Aen 't onderste van de Muyl zijn de Walvissen meest wit. De Tongh legt tusschen de visch-beenen; en is onder gantsch vast aen de benedenste Lip; is seer groot, wit van verwe, en aen de zijden met zwarte vlecken verciert. 't Is een weecke, Sponsachtige vettigheyt, welcke men seer bezwaerlijck aen stucken kan snijden, en veroorsaeckt een groten arbeyd aen den Kapper, of Spek-snijder. Men werptse derhalven wegh; anders kon men 'er ses of zeven Quarteelen Traen uyt branden. Doch om 'er weeckheyt wordse wegh-gesmeeten, en is alsdan de aengenaemste spijse voor de Swaert-visschen; want men ziet datse enkelijck om de Tongh een Walvisch dooden.

Op de Kop zit de Bugchel, voor d'Oogen en Vinnen. Boven op de Bugchel is aen elcke zijde een Blaes-gat; 't een tegens over 't ander, van beyde kanten krom gebogen, gelijck een S., of als 't ingesneedene gat in een Fiool. Hier uyt blaest hy 't Water seer sterck, maeckende een gedruys als de Windt, wanneer deselve tegens 't Hol van een planck waeyd. Het gedreun hoort men meer als een uyr verr', schoon men hem door dicke nevel of regen niet sien en kan. 't Is ons self voor 't Waygat gebeurd, dat wy hem hoorden blasen veel verder als wy hem konden zien.

Maer aldersterckst blaest de Walvisch wanneer hy gewond is, want dan spant hy zijn uytterste krachten in; zo dat zijn bulderen het geluyt der Golven in een storm by-nae gelijck schijnt.

Achter den Bugchel is de Walvisch meer ingeboogen, als de Vin-visch; Doch in haeren loop kan men haer niet wel onderkennen.

't Hooft van de Walvisch is boven niet geheel rond, maer wat plat en breed, daer nae gaet het vlak neer, gelijck het Dack van een Huys, tot aen d'onder Lip, wanneer deselve met de boven Lip is geslooten.

d'Onder Lip gaet aen de zijden meest gelijck neer, maer is onder gantsch breed; breeder als de Walvisch aen eenige plaets van sijn gantsche Lichaem. Doch in 't midden is d'onder-lip alderbreedst; Gaet dan nae vooren en achte-

[p. 42]

ren smaller toe. Kortlijck, de geheele gedaente des Walvisch is van onderen een Schoenmaeckers Leest gelijckvormigh.

Tusschen den Bugchel en de Vinnen staen hem d'Oogen, welcke niet veel grooter zijn als die van een Os. Met oog-leeden en hayren zijnse verciert, gelijck de Menschen oogen.

't Middelste Oogh-Christal is niet grooter als een Erwet, seer helder en wit, doorsichtigh als Kristal; klaerder als die in de Zee-honden, van welcke sommiger verwe is geelachtig, eenige gantsch wit, doch wel driemael zo groot als des Walvischs.

De oogen der Walvisschen staen gantsch laeg in 't Hooft, bynae aen 't eynd der boven-lip. Eenige brengen uyt Spitsbergen knoocken mee, welck se uyt-geven voor Ooren der Walvisschen. Voor my, beken ick geern, dat ick noyt Ooren aen de Walvisschen heb gezien; Evenswel heb ick hooren seggen, dat de Ooren diep in 't Hooft zitten.

Wanneer den Walvisch Water blaest, en hoord hy niets met allen. Ter dier tijd zijn dese Visschen alder best te schieten.

De Buyck en rugg' is gantsch rond; onder aen de Buyck zijnse gemeenlijck wit, doch eenige gantsch zwart. De wit-buyckige zijn cierlijck aen te schouwen, voornaemlijck wanneer de Son in 't water schijnt: de kleyne klare Zeebaeren glinsteren daer op gelijck Silver. Eenige sijn op de Rugg' aen de staert gemarmelt.

Daer hy een wonde heeft ontfangen gehad, blijckt altijd een wit teecken: gelijck ick gesien heb aen d'eerste Walvisch, welke wy bequamen.

Een onser Harpoeniers heeft my gezegt, dat hy in Spitsbergen een gantsch witte Walvisch heeft gevangen. Ick self hebse wel half wit gezien, welcke seer cierlijck zijn om aen te schouwen; die wy 't laetst vingen, was zwart en geel gemarmelt. De sommige Kool-zwart, andere Sammet-zwart, oock eenige Seelt-zwart.

Wanneerse nat zijn, zijnse glad gelijck een Ael. d'Oorsaeck, datmen op deselve kan staen, sonder af te glijden, is, om datse weeck zijn, gelijck de groote Landt-Beesten; welckers Huyd en vleesch door de zwaerte werd ingedruckt. Even alsoo komt 'er een Groef, of inbuygingh, soo langh men op de Walvisch staet.

d'Uytwendige Huyd is dun, als Parcament; welcke men, wanneer de Visch verhittet is, ligtelijck met de hand kan aftrekken. 'k Weet niet, of de Huyd, wanneer deselve droogh boven water leght, dus versenghd door d'innerlijcke hitte des Walvischs. Belangende de Sonne-stralen, deselve hebben hier soo een groote kraght niet, dat daer door de huyd sulcker wijs sou konnen verbranden, of dorren, datse dus lightlijck af te trecken sou zijn.

Aen onsen eersten bekomenen Walvisch bevonden wy, dat hy, door sijnen loop, soo geweldigh was verhitt, dat hy levendigh stonck. Ter deeser oorsaeck konden wy stucken, soo langh als een Man, van sijne huyd aftrecken. 't Welck onmoogelijck was aen onverhitte Walvisschen te doen.

Van de Visschen, welcke eenige dagen hebben dood gelegen, en de Son daer op schijnt, of als 't niet regend, kan men ligtelijck seer veel van de huyd aftrecken; doch men rieckt een seer leelijcke stanck van traen; welcke uitgierd door de zweet-gaten der huyd, gelijck als dick of zwaer Bier.

[p. 43]

'k Weet niet, waer toe men de huyd ten gebruyk sou konnen brengen. Evenwel heb ick gesien, dat de Spinsters deselve gewonden hadden als vlasch op 't Rockens-hoofd. Dat oock de Kanten-maecksters deese huyd hadden gedaen op haer Speldewercks-kussens. Doch wanneerse droogh is, so verliestse de schoone witte verwe; want dan vertoont sigh meer zwart daer onder; waer tegens 't wit niet uytsteeckt: gelijck dan oock 't zwart niet uytsteeckt tegens 't wit; vermits 't zwart maer alleen bruyn schijnt.

Wanneermen de meer genoemde Huyd tegens de Lught houd, sietmen daer in veel kleyne zweet-gaten; gelijck men gewaer werd aen een Mensch, gantsch heet zijnde, als men 't voorste Lid des vingers druckt, of een draed daer aen bind. Want dan breecken terstond gantsch kleyne zweet-druppelen uyt. Even 't selve verneemden aen de huyd der Walvisschen. De gedaghte zweet-gaten deeser huyd kanmen oock hier door kennen, dat deselve (met de huyd noch aen de Visch zijnde) roocken als siedend water.

't Manlijck Lidt der Walvisschen is een stercke Pees, ses, of seven, of agt voeten langh, nae dat de visch groot is, gelijck een Mes in de Scheede steekt; waer van men niets met allen siet, als alleen een weynigh van 't heght.

De schaemte van 't Wijfken heeft de gedaente van die der viervoetige Dieren; met een kloof. Om deselve staen twee verhevene Borsten; waer op twee Tepelen sitten, gelijck aen de Koeyen. Eenige deeser Borsten sijn geheel wit. Andere vercierd met zwarte en blauwe plecken, op de wijs van een Kievets-Ey.

Alsse geen Iongen by sigh hebben, hebbense oock geene Borsten, Voorts is 't met haer gesteld gelijck met andere groote visschen. Sy soogen de gedagte haere Iongen met Melck.

My is beright gedaen, wanneer een Paer, 't Manneken en 't Wijfken, by malkander gaet, datze dan de Hoofden boven 't water nevens een houden. Dies te gelooflijcker schijnt dit te zijn, wijlse niet langh onder water konnen blyven; voornamentlijck niet in sulck een verhittingh.

Niet meer als twee Iongen soudense t'eener tijd voortbrengen. Dickmael is een doode Walvisch by de Scheepen geborsten, by welcke men niet meer als een of twee Iongen heeft gevonden. Hoe langh zy deselve dragen, kanmen niet eygentlijck weeten. Eenige seggen wel, soo langh als een Koe; doch 't is onseecker. Die willen, mogen 't geloven, of niet geloven.

't Walvisch-zaed, als 't noch varsch is, rieckt als Weyten-meel in water gekoockt, als die noch heet is. 't Is schoon wit, en laet zich als warme Lijm, Lack, Hars, of Was, dradigh uyt-trecken. Als het oud is word het Mos-verwigh geel, en stinckt leelijck; zo dat 'er eyndelijck wormen uyt komen.

Men kan dit Walvisch-zaed met Emmeren vol van 't water opscheppen: doordien het als vet op 't water drijft.

Aen 't begin der Staert is hy vierkant, doorwassen met veel stercke Senuwen, die seer bequaem zijn om sweeppen van te vlechten.

Sijne Knoocken zijn hard, gelijck aen de groote viervoetige Dieren, met Sponsachtige gaetjes, die met marg of visch-vet gevult zijn.

Twee groote stercke Knoocken houden d'onder-Lip, leggende tegens malkander over; zy maecken beyde te zamen een halve Maens Figuur, ende een alleen een vierendeel Maans. Ick heb te Spitsbergen aen Strand, van dese

[p. 44]

Knoocken gevonden, welck als wit gebrand been waren, van twintig voeten langh.

Soodaenige Knoocken brengen onse Scheeps-lieden mee na Huys, tot bewijs van de groote der Walvisschen; dese zijn seer schoon gebleyckt: Maer die varsch mee gevoert worden, stincken seer leelijck, om dat het daer niet is uyt-gedroogt.

't Walviscchen-vleesch is grof en hard, als dat van de Stieren, met veele Zeenuwen doorwassen: Wanneer 't gekoockt word, is 't dorr' en mager, wijl al de vettigheyt alleen op het vleesch onder de Huyd leght. Omtrent de Muskels is het als onse gesouten vleesch, uyt den groen-blauwen koleur; en zo het wat lange legt, word het zwart en stinckend.

Het vleesch aen de Staert laet sig alderweeckst koocken: Is oock gezoden zijnde, niet zo dorr' als het ander vleesch van 't Lichaem. Als men daer van eeten wil, zo koockt men oock altijd van dit Staert-vleesch: Doch ick houde Rundvleesch veel aengenamer.

De Walvisch heeft aen d'onder-lip meer als een El dick Speck, en is oock het dickste van de gantsche visch; evenswel is het met deeze gelijck met andere Dieren, dat den eenen vetter is als den ander.

In 't Speck zitten dicke sponcieuse Zeenuwen, bysonder aen den Staert, daer hy op het dunst' is: want met deselve moet hy sigh keeren en wenden, gelijck een Schip werd bestiert door 't Roer. De vinnen zijn de Riemen, daer hy vogels-vlugt mee voort-roeyt.

De Noord-Caepse Walvisschen geven zo veel Speck niet als de Spitsbergse, dewijlse zo groot niet zijn. Van deese krijgt maer thien, twintigh, tot dertigh Quarteelen; daer men van de Spitsbergse wel tseventig, tachtig, ja tnegentig Quarteelen Speck krijgt.

De grootste Walvisch, welcke wy bequamen, was drie-en-vijftigh voeten langh; daer wy tseventig Quarteelen van kregen. Sijn staert was drie en een halve vaem langh.

My is verhaeld van een Schipper, die een doode Walvisch vond, daer sy hondert en dertig vaten Speck van sneeden: niet tegenstaende dat zyn Staert en zijn Lichaem niet veel grooter was geweest, dan onse boven gedachte grootste; doch hy was dicker en vetter. Waer uyt men dan kan besluyten, dat de Walvisschen niet veel in de lenghte, maer wel in de dickte wassen. Dit bevestighd oock de dagelijckse ervarentheyt. Indien de dicke vette Walvissen de lengte hadden nae de quantiteyt haeres Specks, zo en soudense zekerlijck zo mackelijck niet te vangen zijn.

De huyd is gantsch niet stijf of taey, derhalven oock onbequaem tot Leer te gebruycken. Derhalven achtmense oock seer weynigh.

Van d'inwendige deelen der Walvissen heb ick niets te schrijven, als alleen, dat haere Darmen Lijf-verwigh schijnen, en waren vol wind. Den Dreck was Schijt-geel.

De Spijs der Walvisschen meend men de kleyne Slecken te zijn; eenige sien deselve aen voor Spinnen. Maer of deese haer zo dicken Speck konnen doen zetten, kan ick niet weten.

Daer is een kleynen zoort van Walvissen, als die by Spitsbergen gevangen werden: doch deselve worden met meer gevaer gedood, wijlse veel gezwinder

[p. 45]

zijn als de groote. Gemeenlijck houdense de Staert boven Water; zo dat men 'er niet nae-by derf komen, om op haer te Lensen.

Den Aert der Walvisschen, kan men niet mercken dat groot moedigh is: want zo haest hy een Mensch, of een Chaloup gewaer werd, schiet hy onder water; even als een wilde vogel, die, voor de menschen schouw zijnde, schielijck wegh vliegd. 'k Heb noyt gesien, noch oock oyt van iemand gehoord, dat hy sou van sigh selven uyt boosheyd getraght hebben, de menschen te beschadigen. Doch 't geen hy, in nood zijnde, kan bereycken, agt hy niet meer als een stofken. Een Chaloup is hem als niets. Hy slaet deselve tot kleyne Spaenderen.

Sijne sterckte kanmen gewaer werden by de Visschers, welcke met groote Netten andere visschen vangen. Men siet, wat voor een groote magt noodigh is, om 't Net aen land te trecken. Doch deselve is niets met allen tegens de kracht eens Walvischs. Want dickmael loopt hy met eenige duysend vademen touw voort, sneller als een Schip kan zeylen; ja gelijck een vogel vliegd; soo dat de Menschen d'Ooren daer van tuyten, en 't Hooft zwijmeld, gelijck als die van een hoogte af-springt.

Doch een groot Schip is hem te sterck, vermits het t'zaemgevoegde Houd harder is als zijn Huyd. Terwijl hy loopt, maeckt hy een streeck in Zee, als of 'er een Schip door gevaeren was.

De Walvisschen hebben in 't voor-jaer haeren loop nae 't Westen, by Oud-Groenland, en Jan Mayen-Eyland. Daer nae loopense tegens 't Oosten, by Spitsbergen.

De Walvisschen zijn, gelijck andere Dieren, oock eenige Kranckheden onderworpen; doch wat deselve zijn, heb ick alleen van hooren seggen. Een oud ervaren Harpoenier heeft my verhaeld, dat hy eens een gantsch magteloze Walvisch had gevangen. Sijn geheele Huyd van 't Lichaem, hing aen slijmige lappen en flarden. Hy was t'eenemael mager, en 't Speck was geheel wit, en licht, gelijck de leedige Byen-huyskens.

Tegen 't aenkomende Onweer raesen en slaense met de Staert in 't Water, dat het daer van stuyft. De Walvisch heeft de grootste kragt, en doet de meeste schade, wanneer hy van ter zijden met de Staert slaet, als of hy maeyde, soo dat men sou meenen dat hy met de doot worstelde.

De Wonden welck de Walvisch van 't Harpoen ontfangt, heelt van zelfs weer toe, vermits het zoute Zee-water daer op niet kan vatten.