Nauwkeurige beschryvinge van Groenland of Spitsbergen, waer in de walvisch-vangst, gelegentheyd van 't ys, en haer wonderlijke kragt en figuren, duydelijk word aengewesen

Van de Planten en Kruyden welck in Spitsbergen wassen.

VEele Kruyden heb ick versch op de plaetsen, ⁺ daer ickse vond, afgeteykent gehad naer 't leven, behalven het Klip-kruyt met een blad, en 't gene ick daer nevens vond staen, hebbende de gedaente by-na als een Paerde-staert.

Al de Kruyden, gelijck oock het Mos-kruyt, wasschen op 't Sand-gruys der Steen-rotzen, daer 't Water van na beneeden 't Geberghte afspoelt, en d'Ooste en Noorde-Winden niet veel en raecken. Door den dreck en mesting der Vogelen, komen de Kruyden tot volkomen wasdom.

Het Kruytje met groene en vette bladeren als die van d'Aloë, heeft een bladerloose bruyne stengel, de groote van een halve vinger, waer uyt gedrayde lijf-verwige kop-bloemkens spruyten, 't eene boven 't ander.

Somtijds komen twee stengelkens van dit kruytje voort, d'eene grooter als

+ Van alle Planten en Kruyden die in Spitsbergen wassen.

[p. 23]

d'ander: Evenwel heeft de kleynste soo wel als de grootste, dubbelde Druyf-gelijcke Bloem-knopjens.

Het zaetje heb ick niet soo nauw geobserveert; doch de worteltjens bestaen uyt veel subtijle vezeltjens.

Dan isser een soort van kleyn-ingekerfde Donderbaerd, gelijckende de bladen van Maegdelieven, daer ickse oock voor aengesien zou hebben, indien de bloem daer niet in geweest waere.

De Bloemen komen tusschen schubbige kopjens voort, gelijck een Stichas Bloem: zy zijn van verwe bruyn, de Muer-peper-bloemen niet ongelijck. 'k Heb niet meer als twee bloemen teffens bloeyende gevonden.

De wortel is wat dick en recht uyt, 't heeft aen alle zyden dicke veselkens.

Daer is oock verscheyden slagh van Hane-poot, die alle onderscheyden in de Bladeren zyn.

Van dese zijnder vierderhande zoort: daer van ick 'er oock eenige met geele bloemen gezien hebbe. De bovenste blaederen sijn noyt zoo breed niet als de onderste. Soo zijn der selver Wortelkens oock verscheyden, waer van eenige op de tong branden, gelijck Vloo-kruyd.

Men vind 'er oock van dit slagh met Witte, en andere weer met Purpere Bloemen.

Het Leepel-kruyd brenght uyt eene wortel veele bladeren voort, welck sich in de rondte uytbreyden, en op d'Aerde neerleggen: In 't midden deser bladeren wast een stengel uyt, veel laeger als hier te Lande, met weynigh bladen, die nevens de tacken zitten.

Dese Stengel draegd witte bloemen van vier bladeren; sy wassen in eene ry, veel aen eene steel, doch enckel boven malkander; wanneer d'eene bloem afvalt, komt d'ander weer voort. De bloem afgevallen zijnde, vertoont sich het Zaed in lang-achtige Hulsen, als een Eyckel geslooten.

De verwe der Wortel is wit, wat dick en recht; heeft onder aen subtijle veselkens. Dit kruyd werd met hoopen gevonden aen de Steen-klippen, daer de Oost- en Noorde-wind 't minst komt te wayen. In de Deensche Haven, is 'er het Aerdrijck gantsch groen af.

Dese Lepel-bladeren was het eerste Kruyd dat ick in Spitsbergen vond, doen wy 't eerst aen Land traden: 't Was doenmaels seer kleyn. Doch naderhand vonden wy 't grooter, en in Hoy-maend draeght het zaedt.

Dit gewas en zijn de bladeren zoo scherp niet, als by ons de Lepel-bladen. Men eetse in dit Gewest voor Salade tot vervarsschingh, 't welk met onse lepelkruyt niet soude aengaen.

Het zoort van Muur-Peper dat hier wast, heeft ruyge bladeren; doch niet zoo dick en sappigh, als die van onse Muur-peper; doch en brand niet zoo seer op de Tongh.

Eer de bloemen ten vollen open zijn, schijnense die van onse Wolfs-melck gelijck: doch vertoonen haer Purper-verwigh, als sy geheel uytgeblaed staen; sy hebben oock ongelijcke bladeren, daer men 'er vijf, ses, ja negen, somwijl van telt. Op de veselkens in de bloem, en 't zaet, heb ick in desen geen achtingh geslagen. Het groeyt op de laege Eylanden, onder de Moes-kruyden.

Adder-wortel, by ons de Herts-tongh; wast in Spitsbergen seer raer. De onderste bladeren sijn de grootste, echter niet boven een Nagel-breet: Sy zit-

[p. 24]

ten enckelijck alleen aen de stengel, en niet meer dan drie boven malkander. Inwendigh hebbense veel kleyne stipjens, tot aen 't eynde toe; aen dese stipjens verliesen sich de Aderen.

Uyt de wortel komt somtijds een enckele, somtijds een dubbele Stengel voort; de tweede stengel, is altijd wat laeger als d'eerste.

De Bloemen komen voort uyt Hayrachtige Aderkens. Veel kleyne lijfverwige bloemkens staen gedrongen nevens malkander; dese waren soo kleyn dat ick de bladeren niet geteld heb.

't Zaed was noch niet rijp; de Wortel wijst aen 't Geslacht deses Kruydts: En is Bistorta, of Adder-wortel te noemen, want sy leght omgekromt in d'Aerde. Is meerendeels zo dick als een kleyne vinger. 't Heeft kleyne bruyn-achtige veselkens van buyten, en lijf-verwigh van binnen: En is t'samentreckende van smaeck.

Daer is oock een seecker soort van Muysen-Ooren, of hayrige Hoender-beet; de stengelen zijn eerst uytgeschoten glad, doch werden naderhand ruyg, als de Muysen-ooren; onder zijnse kort en rond. Boven op de Stengel komt een witte Bloem uyt het bloem-huysje voort. 't Getal der bladeren, als mede van 't Zaed, en heb soo nauw niet geobserveert.

Singroen, Vincoord of een zoort van Maegde-Palm, heeft rondachtige bladeren, twee en twee op laege stengelen. In 't eerst laet de Bloem sich sien of 't een blad sou zijn. Maer alsse verder uytkomt, ziet men dat 'er een Bloem van sal worden; zy komt tusschen de bladeren aen deselve steel. De wortel is lang-dun-rond, hout- en knobbelachtig. Onder aen heeftse subtijle gedubbelde veselkens.

Wijl de Bloem, gelijck oock het Zaed deses Kruyds, noch niet recht te zien was, soo kan ick niet eygentlijcker daer van schrijven.

Aerdbezien-kruyt heeft drie gekerfde bladeren aen den uytgangh der stengel; en de Bloemen hebben meerendeel vijf bladeren, vertoonende als den aenvang eener Aerdbezie. De stengels sijn rond en ruyg, gelijck de bladeren.

Aen de Stengelen, op welcke de bladeren voort-spruyten, zietmen twee bladeren tegens over malkanderen; 't eene heeft de gedaente eener hand, en 't ander eener vinger: eenige hebben drie, andere meer vingeren.

De verwe der Bloemen is geel, derselver bladeren rondachtigh; van binnen hebbense hare veselkens. De wortel is houtachtigh, wat dick, met kleyne veselkens, wat schubbigh na boven toe. De smaeck is wat tsamentreckende en droogh.

't Klip-kruyd behoort tot het Kruyd, 't geen wy hier Wier noemen. 't Heeft een breede Stengel, even als of het bladeren waren; doch uyt deselve spruyten veelvoudige gelijck-breede bladeren, even als Tacken aen de Bomen. Boven op den top der stengels ziet men smalle, langachtige bladerkens, ongelijck in getal: Sommige hebben vijf, andere seven Bladerkens, geelverwigh, gelijck het Kruyd; en doorsichtigh als ongekoockte Lijm.

By dese bladeren wassen noch andere langachtige bladeren uyt, zijnde hol, opgeblasen en vol wind. Op deselve sietmen rondom veele kleyne Blaeskens dicht by malkander leggen. Doen ick d'opgeblasene bladerkens met de vinger t'samen druckte, gavense een kleyne barst van zich. Of dese blaeskens zaed in sich hebben, heb ick niet konnen waernemen.

[p. 25]

De Schip-lieden zeyden my, dat de kleyne See-sleckjens, welcke Walvisschen souden eeten, uyt het Zaed deses Klip-kruyds haren oorsprongh hebben. Ondertusschen weet ick niet, ofse uyt dese Blaeskens, dan ofse, gelijck onse Slecken, uyt Eyeren voortkomen. Misschien gaet het, gelijck hier te Lande, daer men op veelerley bladeren blaeskens vind, vervuld met zaed of eyeren, daer het Gewormte uyt voortkomt. Doch ick kan hier niet seeckers van seggen, dewijl ick dit op 't nauwkeurigste niet ondersocht heb.

De Wortel wast in Steenen; derhalven noem ick 't Klipkruyd. Sy heeft eenige Veselkens, en is somtijds rood. Dit Kruyd heb ick met meenigte gevonden, eerst in de Suyd-Bay, daer men 't varsch Water versameld. Daer nae by de Mossel-Bay in Spitsbergen. Voorts te Cadix in Spanje.

Dit Kruyd is droogh als 't bruyn werd. By Suydelijcke en Westelijcke winden is 't nat, wegens de Soutachtigheyd. By Oost- en Noorde Winden is 't stijf en droogh.

De bladeren van 't groot Klip-kruyd vergelijcken sich seer wel met eenes Menschen tongh; 't blad is aen beyde zyden gekrult, doch voor aen slecht sonder kronckelen. In 't midden gaen twee zwarte streepen tot aen de steel uyt. Buyten deselve sitten veele zwarte vlecken; binnen de zwarte streep van beyde de zyden is 't Kruyd vercierd met kleyne kronckelen. In 't midden is 't gantsch glad tot aen de steel. Aen 't eynd des blads voor de steel gaen twee witte streepen, meerendeel tot aen 't eynde des blads, zynde rond uytwaerts gebogen. Indiense recht toegesloten waren, zouden heel rond zyn.

De lenghte des blads is meer als die van een Man, en geel; de steel is noch wat langer. Soo dat de geheele Plant, by de groote Vaen-stock van 't Schip gehangen, afreyckt tot op het Roer. De stengel is glad en rond, geelverwigh als ongekoockte Lijm. By de wortel isse dicker, als by 't blad; en rieckt gelijckt Mosselen.

De Wortel heeft veel afzetselen met hare neven-scheuten; sy zyn vast aen de Steen-klippen onder 't Water. Dit Kruyd staet eenige vademen diep in 't water. Als wy 't Ancker lichteden, wierd het met hoopen uyt de grond geruckt. Anders hadden wy 't niet konnen bekomen.

Met dit uytrucken wierd oock een langh Hayrigh-kruyd uytgetrocken, vertoonende de gelijckheyt van een Paerde-steert, behalven dat het hier en daer kleyne haeckskens heeft; gelijck Hayr 't welck vol schubben zit, of aen 't eynd gespleeten is: dit gantsche gewas was bruynverwiger als 't voorige. De wortel was 'er aen vast; en in dit Kruyd waeren rondachtige Wormen met meenighte ingevlochten, en scheenen de gedaente van Rupsen gelijck, met veele voeten.

Dit Kruyd geleeck Cuscuta, anders Wrange of Schorfte, in 't Hoogduyts Flaechsseide, genaemt: wijl het daer veel mede over-een-komt. 't Sou derhalven Steen, of Water-Syde mogen genoemt werden.

't Hayrachtig Gewas, dat men in Antoni Donati Boecksken van de Gewassen vind, en omtrent Venetien groeyt, is dit niet ongelijck: doch dit is bruynachtigh geel.

Beyde de gedachte Kruyden hebben wy met hoopen gevonden, in de Suyd-Bay, op den 20. en 21. van Hoy-maend.

Wy vonden oock noch in d'Engelsche Bay, een groote meenighte van ander

[p. 26]

Zee-kruyd onder Water, 't welck ick Zee-gras noem, wel vier ellen hoogh. De bladeren waren twee of drie vingeren breed, geelachtigh van verwe gelijck Lijm; boven stomp en sonder kerven, overal slecht en glad. Uyt een gat der Wortel, en rondom gingen de Bladeren uyt.