Nauwkeurige beschryvinge van Groenland of Spitsbergen, waer in de walvisch-vangst, gelegentheyd van 't ys, en haer wonderlijke kragt en figuren, duydelijk word aengewesen

[p. 17]

Verhandelingh van 't Ys, en desselfs Merkweerdigheyt.

IN Gras en Bloeymaend breeckt het West-Ys, ⁺ 't welck by Jan Mayen Eylandt verstroyt door de Zee drijft, en sich streckt tot aen Spitsbergen; daer het doenmaels noch vast lagh.

't Onderscheyt tusschen 't Ys by Spitsbergen, en dat in dese Landen, bestaet daer in, dat men gints geen glad Ys vind, daer men over sou konnen glyden: daer-en-boven is het niet soo klaer of doorsichtig, noch niet soo scherp, maer veel harder. Het laet sich niet licht splyten of kloven. Het komt aldernaest over-een met de gedaente van het Grond-ys der Rivieren deser Landen, of als de Brood- of Hoed-zuycker in 't aenzien.

Ter plaets daer 't vaste Ys op zee leght, ziet men een Sneeuw-witte klaer-heyt aen den Hemel, even als of 't Sonne-schijn was; want de Sneeuw verwt de Lucht, gelijck de weerschijn van Vyer by nacht aen den Hemel wert gezien. Maer van verre ziet men de lucht doncker blauw, daer veel kleyne ys-velden werden gezien: deze geven geen schijn aen den Hemel, wijl 'er de Sneeuw af gesmolten is.

Tegens deze Ys-velden spritst de Zee aen, en veroorsaeckt daer door allerley schoone Figuyren en beeldenissen. Maer veel grover na de grofheyt der sprenckelen, als wel onse bevrorene Glasen met cierlijck lofwerck haer vertoonen; want hier siet men Thoorens en Kercken, bergen, en allerley zoort van Dieren.

Deze Ys-velden leggen veel dieper onder 't Water, als'er boven uytsteecken; werden oock onder 't water van bleecker verwe gezien, als daer boven. 't Opperste zou men mogen noemen de kerne van 't ys, wijl de verwe daer veel hooger treckt als anders.

De hooghste verwe is schoon blauw, gelijck de blauwste Vitriol, eenigsins doorschijnigh. 't Is zoo hard als een steen, en vol gaetjens, even gelijck de Puymsteen.

Om dit ys zeylen de Schepen gints en weer, tot datse aen groote ys-velden komen, dewijl de kleyne door Wind en stercke drift der Golven, dickwils de Schepen komen aen stucken te slaen.

Als men nu de kleyne ys-velden voorby is, ziet men een witte klaerheyd onder aen den Hemel: Daer op zeylt men dan in 't Ys, hebbende een kleyn ys-veld of Schol achter aen 't Schip vast-gemaeckt; op dat het selve, wanneer men de Seylen moet inneemen, terstond in synen snellen loop gestuyt werd. Anders soud 'et lichtelijck tegens ys-veld gevaer lopen.

't Staet aen de wil van yder Schipper, in 't ys te mogen zeylen, vermits in de vroegh-tijd de Walvisschen hier gezien worden in 't West-ys, gelijck sy 't zelve noemen.

Sy en zeylen niet geern in 't ys als het stormigh, duyster of Nevel-achtigh weer is, 't welck in 't voor-Iaer te verwachten staet. De kleyne ys-schollen moetense myden, op dat hare Schepen daer van geen schade of ongemack en wedervare.

Voor yemand die 't niet weet, schijnt het groote dwaesheyt, dat men nu van 't ys af, en dan weer daer nae aen en in vaert. Doch dese moet men seg-

+ Verhandelingh van 't Ys, en verscheyde Aenmerckingen.

[p. 18]

gen, dat het hier even mede gaet als met de land Iaght van 't veld-Gedierte, daer men al-om omme heen jaeght. Vind men op de eene plaets geen Walvisschen, men soecktse op een ander: 't Geluck van de vangst, is als het rollen der Dobbelsteenen. Daer en werd geen groote wetenschap vereyst, om deselve te bekomen; die 't geluck dienen wil, vaert best. De eene siet 'er en krijght 'er dickwils meer als hy begeert, en d'ander loopt het tegen, en vangt 'er niet een, schoonse meenighmael geen half uyr van malkander zyn.

Wanneerse in 't Ys sullen in-varen, staen 'er verscheyde Mannen met grote haecken gereed, om te verhinderen dat het Schip niet hard tegens 't ys-veld komt te stoten.

De Ys-velden om de West ziet men veel grooter als by Spitsbergen, alle boven wit van Sneeuw, en zoo diep datse seer kommerlijck zijn, om deselve te bewandelen.

Aen de kanten van die Sneeuw schorssen sagen wy de stappen van Beeren-poten, deselve soecken 't Aes der Walvisschen: en tot geselschap ziet men dat Reyntje de Vos, die wegh dickmaels mede bewandelt; Doch hier vind Vos-neef weyniger roof van Vogels, als wel by Spitsbergen.

De Schepen leggen aen de ys-velden als aen haer Anckers, door de haecken wel vast gemaeckt. En dickwils legghen verscheyde Schepen aen eene Vleye, maer liefst zijnze 'er alleenigh aen, om datse malkander door 't tegen Iagen hinderlijck zijn.

In 't ys verneemt men geen groote baeren uyt Zee, maer 't is 'er tamelijck stil, alschoon 't al stormt. Maer dit gevaer is 'er by; vermits het eene ys-veld grooter is als 't ander, en dat de kleyne gezwinder dryven als de groote, zoo dringen dese Schollen sich op malkander, tot groot gevaer der Schepen, die door zodanige aenperssingh wel te barsten gedruckt worden.

't Volck in de Schepen, zijn in dat getal alle met haer Haecken in 't geweer om 't Schip te redden.

By goed Weer kan men even zoo licht in gevaer geraecken, als in Storm en Onweer; 't zy dat het ys door de Wind of door de Stroom komt te dryven; de hardste drift sleept het grootste gevaer mede.

De beste beschutting voor 't aendringend ys is, dat men een dooden Walvisch by 't Schip houd. Andere hangen rondom de Schepen Staerten en Vinnen der Walvisschen. Oock is dit middel niet te verwerpen, wijl een Schip daer door merckelijck voordeel tegens 't ys ontfangt. Men heeft gezien, dat door dit aendrijven en kruyen der Schollen een doode Walvisch op 't ys is gedrongen geworden.

Het ys stijght uyt 'et Water gelijck als Bergen, en maeckt zoodanigh een geruysch, datmen daer nauwelijcks van hooren kan.

De andere groote ys-velden en leggen niet soo hoogh, als dese ys-bergen. Echter werdense selden gantsch slecht en sonder Heuvelen gezien. Onder het Water verneemt men 't ys zoo diep als men afzien kan.

Alles is blauw-verwigh, doch hoe dieper men in een holligheyt van 't ys kijckt, hoe cierlijcker blauw men daer ziet. Welcke schoone verwe sich komt te veranderen met de lucht. Want als het regenachtigh Weer is, zoo versterft dese hoog-blauwheyt en word bleecker. Met een droeve lucht, ziet men 't ys oock wel Groen.

[p. 19]

'k Ben verwondert, dat op de grootste ys-velden niet sulcke hooge ys-bergen staan, gelijck men wel aen 't Land gewaer werd. Ick geloof dat de ys-bergen van onderen op smelten, 't welck men sien kan aan 't doorgatende ys. Anders, wanneer men 't van den aanvangh wou reeckenen, zoumen hier ys moeten vinden, 't welck in 't midden der Zee de grond sou bereycken.

In Spitsbergen heb ick wit en helder ys gezien, gantsch ruygh bevrooren, zoo dat het recht de gedaente van Candy-Suycker vertoonde. 't Was hard en dick, dryvende even gelijck met het water.

Schoon men dickmaels al verre in 't ys is gevaeren, zoo en is men altijd niet even benart van 't ys, nademael men wel is datmen weynigh ys-schollen gewaer wort: Maer zoo haest de Winden zich verheffen, komender in een korte tijd een meenighte van ys-schollen aendrijven.

Aen de grootste ys-vlaijen leggen de Schepen niet altijd het veyligst, omdat de kracht des Strooms en rondte der Zee, dickmaels komen te scheuren en te breecken, tot groot gevaer der Schepen.

Door dit scheuren der ys-velden, schieten de brocken van malkanderen; 't welck een Wervel-drayingh in 't water veroorsaeckt, waer door dan de ys-schollen met een krachtigh geweld zich verheffen, en door haer aenstooten de Masten der Schepen wel verbreecken.

In Grasmaend vernamen wy op den een-en-tseventighsten Graed aldereerst ys, kruyssende by 't selve tot dat d'eerste Maend verloopen was. Want zoo vroegh in 't Iaer derft niemand wagen in 't ys te zeylen om de stormwinden; en alsdan werden oock noch weynigh Walvisschen gezien.

In Gras- en Bloey-maend, ziet men hier de meeste Walvisschen, welcke loopen na 't Oosten; werwaerts wy haer geduyrigh volghden, tot aen Spitsbergen toe.

By 't Land verneemt men kleyne ys-velden, vermits het daer aen stoot, en niet wijcken en kan: waerom het hier grooter breeckingh veroorsaeckt, dan in d'opene Zee. Echter worden hier de grootste Ys-bergen gezien, als die tusschen de Bergen staen, welcke noyt van onder en smelten, maer alle Iaer grooter werden, door de opvallende Sneeuw, Regen, Glad-ys, ende weer Sneeuw. Op dese wijse nemen d'Ys-bergen steeds in aen-groey toe, zonder oyt door Sonnen-warmte, van boven te smelten.

Door lanckheyt des Tijds veranderen dese Bergen haere Sneeuw-verwe door de lucht, regen en wolcken. Men ziet het hoogste en schoonste blauw in de reeten en spleeten der zelve, datmen in de gantsche Wereldt soude mogen aenschouwen.

Dese ys-bergen breecken aen stucken, die in dickte alle het ander overtreffen: 'k Heb een ys-bergh gezien, die door 't aenslaen der Zee, zoo cierlijck uytgehooldt was, als een Kapel, met verwelfzelen, vensteren en pijlaeren. De Deuren en Vensteren hingen vol ys-kegels, en van binnen beschoudemen d'alderschoonste blauwe verwe. Dese ys-Kapel was grooter en hoger als ons Schip.

Verscheyde andere Figueren, als vierkante Tafels boven wit, onderstut met ronde blauwe Pijlaeren; de zijden waren met kegelen behange, in gedaente als een Tafel-kleed met Franjen: en zoo groot dat 'er wel veertig menschen om hadden konnen zitten. Doch in 't opstaen, zouden de stoelen wel hebben aen den Aers blijven hangen.

[p. 20]

De Gerechten op dese Tafels staende, waren stucken ys, in gedaente van Swaenen en Peerds-koppen.

Door 't Zee-water en 't Regen-water, verschiet het ys oock sijne kleuren. Het lijckt geel en blauw, als men 't van onder het Water beschouwt.

Soo verre het ys boven water leght, is 't van smaeck gelijck gemeen ys; doch onder 't Water is 't geheel zout.

Doe wy by Spitsbergen aenquamen, lagh 't ys by Rehenveld noch vast: doch weynigh dagen daer na, was 't van de Winden gantsch wegh gedreven.

Het ys bezet dit Land aen alle zijden, na de gelegentheyt der Winden; van Jan Mayen-Eyland, van Oud Groenland, en van Nova Sembla afkomende.

Doemaels bevonden wy, dat het ys van d'eene zyde tot d'ander van Spitsbergen lagh. De Schepen zeylden tusschen 't ys en 't Land; gelijck als in een Rivier.

Soo haest dit ys, van de Wind werd aengejaecht, moeten de Schepen wijcken, of sich na de Haven begeven, tot dat het ys door andere Winden weer te rugh gedreven werd; zoo niet, dan moetense hier vergaen. Doch wanneer daer omtrent noch andere Schepen in 't Vaer-water zijn, buyten 't gevaer van 't ys, zoo konnen die Menschen noch dickmaels haer leven bergen, door sich over 't ys daer na toe te begeven.

Als wy nu al verder voeren, zagen wy de seven Eylanden, doch konden boven deselve niet geraecken.

Gelijck in onse Landen de koude niet altijd even strengh is, alsoo is het oock in Spitsbergen.

Wat voor nattigheyt in de Schepen is bevriest: Mast en Touwerck, en wat vorders aen 't Schip hangd, werd van de Nevel in ys getransformeert als met een Harnasch overtogen.

In de twee eerste Somer-maenden, is het Tand-klapperen seer gemeen in Spitsbergen; en de begeerte om te Eeten, is hier oock grooter als wel in andere Landen.

Den derden van Bloey-maend en gingh de Son hier niet meer onder, wijlmen nu 's nachts zoo wel zien kon als 's daeghs.

Van de bestendigheyt des Weers en is niet veel te roemen in dese twee eerste Maenden, wijlmen by nae yder uyr veranderingh heeft. Men seght dat 'er Onweer voorhanden is, als men de Maen droevigh, en een vlammigen Hemel ziet.

Of nu de Maen het Onweer verkondight, en weet ick niet, wijl die oock van ons by klaeren dagh wierd gezien. Doch dickmaels ziet men den klaren Hemel met een Nevelige lucht betrecken, inzonderheydt als 'er veranderinge van Wind volght.

Als de bergen vuyrigh schijnen, soo is 't Nevelachtigh; en volght altijds duystere Nevel met vermeerderingh van koude: dese Nevel is Indigo-blauw, en oock wel zwart van verwe. Als het Weer verandert, zoo werd door de wind de geheele Zee, in een moment, met een donckere Nevel betrocken; zoo dat men nauwelijcks een Schips lenghte zien kan.

Met heel helder klaer Weer ziet men 't verste over 't Water, en kan men de Lucht van 't Water niet onderkennen, en 't schijnt of de Schepen in de lucht zweeven.

[p. 21]

Spitsbergen zietmen van verre als of het een Wolck was. De bergen geven een weerschijn in de Zee, zoo dat yemand geen kennis van dit Land hebbende, 't zelve van de Lucht niet weet t'onderscheyden.

De Noorde en Ooste-Winden brengen hier de meeste koude aen; zoo datse dickwils zoo fel is, dat men zich nauwelijcks weet te bergen.

En wat een hette de Son hier van sich geeft, zietmen dickmaels aen de gene welcke de traenen uyt d'oogen druppen. Doch indiense echter altijd even vinnigh was, soo en zouden hier geen kruyden konnen wassen.

Daer waeyen oock alle Iaren deselve Winden niet, maer hebben hare veranderingen zoo wel daer, als hier te Lande: waerom het oock d'eene tijd sagter Winter maeckt als d'ander.

De donckere dagen, seggen d'ervarenste Harpoeniers, zijn best tot de Walvisch vangst.

Of hier by de voornaemste verwisselingh der Maen, oock Spring-vloeden ontstaen, kan men niet weten.

Men siet den Hemel noyt met Cier-getrapte Somer-wolckjes, of opstijgende Donder-wolcken, als men hier te Lande siet.

In Hoymaend, scheen de Zon voor 't Waygat zoo warm, dat de Teer aen 't Schip, tusschen de Gang-boorden, daer de Wind niet en was, begon te smelten.

Daer is geen onderkennen tusschen dagh en nacht: of men sou die tijd voor de nacht moeten nemen, dat de Son soo bleeck schijnt als de heldere Maen; zoo dat men soo wel in de Son als in de Maen kan zien.

Wat nu belanght die dingen, welcke in de Lucht werden geteelt; 'k hebbe aengemerckt, dat de Rijp, gelijck kleyne spiessige Sneeuw, op de Zee neder valt, en deselve bedeckt, als ofse met stof bestoven was.

Men ziet dese Rijp het klaerst nedervallen, als de koude strengst is, en dat men tegens de Son aen ziet, zoo blinckense als Diamanten.

Somtijds, wanneer hier te Lande, de Rijp van de boomen afstuyft, ziet men oock wel diergelijcke Spieskens. Hier by moet niet vergeeten worden, datmen in dese Spieskens by Spitsbergen een boogh gewaer word, gelijck als een Regenboogh van twee Verwen, wit en bleeck-geel.

Daer werden noch andere boogen gezien, die ick de naem van Zee-boogh geef; dese werden gezien by heldere Sonneschijn, in de afstuytingh der sprenkelen van de baeren tegens 't Schip, dat als een Nevel schijnt. Gemeenlijck ziet men desen Boogh voor den buyck des Schips; oock wel achter na de Lee toe, tegens de Zon over, daer de schaduw der zeylen heen treckt.

In dese soute Zee-druppelen, ziet men zoodanigen schoonen schaduw van verscheyde verwen, gelijck als van een Regenboogh.

Wat de groote belanght van den Boogh welck ick op Spitsbergen zagh, heb ick waer-genomen, dat hy nacht en dagh met de Sonne om gingh. Dat hy oock 's nachts, en 's morgens en 's avonds grooter gezien wierd, als wel over dagh.

Oock dient niet ongemerckt voorby gegaen de kleyne Wervels, welck van de voorstaende Bergen ontstaen, waer tegens een Wind stoot, en alzoo omgedreven worden: d'andere tusschen de Huysen of Daecken, zien wy op naby gelegene Wegen.

[p. 22]

Voorts werdmen in Spitsbergen gewaer, dat de Zee, even gelijck d'andere Wateren, by vermeerderingh van koude een damp van sigh geeft, welcke in de Lught tot Regen of Sneeuw werd. De reuck daer van is gelijck Nevel, of dat van heet Water.

't Is mede een Spitsberghse Aenmerckinge, dat de koude gemeenlijck vermindert, wanneer in de lucht veel Damp of Nevel word gezien, en die in haest by klare Sonneschijn, sonder wind, ontstaet. Doch als de lucht van dese Dampen vervult word, soo verdeelen zich de Wolcken, en houden langh aen met een bestendige Wind.

Sulck een Damp sien wy in de Lucht, die, gelijck Sweet, aen de Klederen of Hayren hanght.

Uyt soodanige kleyne Damp-druppeltjens heeft de Sneeuw haren aenvang; Eerst sietmen een druppelken als een Sandkoornken, door de Nevel neemt het toe, tot dat het de gedaente van een zeshoeckige Schild bekomt: Aen dese zes hoecken hanght de Nevel als druppelkens. Daer nae vriest het van malkander, zoo datmen alsdan de gedaente van een Star gewaer word.

Dit is de oorsprongh der Starre-Sneeuw, welcke by de strenghste koude soo langh werd gesien, tot datse al hare tacken verlooren heeft.

Hoe veelerley slagh van Sneeuw in Spitsbergen valt, en by wat voor Weer, hebben wy verscheydentlijck aengetoont: Nu valtse als Rooskens, dan als Spieskens, en oock als kleyne Koornkens.

Wanneer de koude aflaet, valt 'er Sneeuw als Starren, met veele tackjens als Vaerne-kruyt. By een strenge koude, doch niet windigh, valt de Sneeuw gelijck als Starren, veel in eenen hoop, wijlse door de wind niet van malkander word gedreven. By een Noord-Weste Wind, of by een dick bewolckte Lucht, en stormigh weer, viel Hagel, rond en oock langwerpig, overal met tacken.

Noch veelerley ander slagh van Starre-Sneeuw werd 'er gevonden, doch word alle op eenerley maniere voort-gebraght.

Dus veel heb ick van de Sneeuw waer genomen: En bevinde oock, dat in dese Landen by een koude lucht en Noorde Winden, allerley slagh van starre-Sneeuw werd gezien, even gelijck in Spitsbergen.