Augerius Gislenius Busbequius. Leven en werk van de keizerlijke gezant aan het hof van Süleyman de Grote
(1989)–Zweder von Martels–
Auteursrechtelijk beschermdZweder Rudolf Willem Maria von Martels, Augerius Gislenius Busbequius. Leven en werk van de keizerlijke gezant aan het hof van Süleyman de Grote. Z.n. [eigen beheer], z.p. 1989
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
-
gebruikt exemplaar
bestand aangeleverd door auteur
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Augerius Gislenius Busbequius. Leven en werk van de keizerlijke gezant aan het hof van Süleyman de Grote van Zweder von Martels uit 1989.
redactionele ingrepen
p. 50: onstaans- → ontstaans: ‘De ontstaans- en drukgeschiedenis’.
p. 477: voetnoot ‘1.’ heeft in de lopende tekst geen nootverwijzing. In deze digitale versie is de noot alsnog geplaatst.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (ii, 9, 49, 51, 104, 369, 371, 405, 423, 470, 514, 558, 632) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[pagina i]
Augerius Gislenius Busbequius
Leven en werk van de keizerlijke gezant aan het hof van Süleyman de Grote
[pagina iii]
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN
Augerius Gislenius Busbequius
Leven en werk van de keizerlijke gezant aan het hof van Süleyman de Grote
Een biografische, literaire en historische studie met editie van onuitgegeven teksten
PROEFSCHRIFT
ter verkrijging van het doctoraat in de letteren aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus Dr. L.J. Engels in het openbaar te verdedigen op donderdag 28 september 1989 des namiddags te 4.00 uur door
Zweder Rudolf Willem Maria von Martels
Geboren te Dalfsen
‘Ego Spartam quam nactus sum, orno’
[pagina iv]
Promotor: Prof. Dr. H. Hofmann
Referent: Dr. F. Akkerman
CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG
Martels, Z.R.W.M. von
Augerius Gislenius Busbequius: leven en werk van de keizerlijke gezant aan het hof van Süleyman de Grote: een biografische, literaire en historische studie met editie van onuitgegeven teksten / Z.R.W.M. von Martels. - [S.l.: s.n.]. - III.
Proefschrift Groningen. - Met lit. opg., reg.
ISBN 90-9002963-X
SISO 398.2 UDC 341.7″15″+929 Busbecq
Trefw.: Busbecq / diplomatie; geschiedenis; 16e eeuw.
COPYRIGHT: Z.R.W.M. von Martels
No part of this book may be reproduced in any form without written permission from the author.
Lay-out tekst: Tjalling de Vries, Computerafdeling Faculteit der Letteren, RU Groningen
Druk: Universiteitsdrukkerij, RU Groningen.
Omslag: M. Lorck, Prospect van Constantinopel (ca. 1559) (Plaat IX: op de voorgrond de Bosporus, in het midden de sultan Bayazid moskee, cf. OBERHUMMER (1902), p. 12). (Leiden Universiteitsbibliotheek).
[pagina vii]
Inhoudsopgave
| - v. Woord vooraf. | |
| - vii. Inhoudsopgave. | |
| - Afkortingen en tekens. Verantwoording van de verwijzingen en spelling. De behandeling van teksten. Verklaring van veel voorkomende vreemde begrippen en namen. | |
| - xiii. Afkortingen. - xvi. Tekens. - xvii. De beschrijving van publicaties en handschriften. - xvii. Referentietekst van Busbequius' geschriften. Verwijzingen naar Busbequius' geschriften. - xvii. De spelling van persoonsnamen en aardrijkskundige aanduidingen. - xviii. Behandeling van gepubliceerde en ongepubliceerde teksten. a) Gepubliceerde teksten. b) Ongepubliceerde teksten. c) Tekens in teksten van ongepubliceerde geschriften. - xix. Verklaring van veel voorkomende vreemde begrippen en namen. | |
| 1. Inleiding. | |
| I: De vroegste biografische traditie en de geschiedenis van Busbequius' faam over de laatste vier eeuwen. | |
| - Hoofdstuk I: De oudste biografieën. | |
| - 10. Inleiding. - 10. Pierre Bayles beoordeling van de vroege biografieën. De eerste biografen. - 12. Een anonieme Franse biografie en een onafgemaakte Latijnse biografie uit de ‘Bibliothèque Nationale’. - 14. Aubertus Miraeus. - 16. Melchior Adam. - 17. Valerius Andreas. - 18. Antonius Sanderus. - 19. Johannes Buzelinus. - 20. Franciscus Sweertius. - 21. De anonieme biografie in de editie van 1630. | |
| - Hoofdstuk II: Busbequius' faam. | |
| - 22. Inleiding. - 23. De dienaar van de Habsburgse keizers. - 24. De man van wetenschap en mecenas. - 26. De auteur. - 28. De ‘Exclamatio sive de re militari contra turcam instituenda’. 32. De ‘Legationis Turcicae-epistolae quatuor’. 36. De ‘Epistolae ad Maximilianum’ en ‘ad Rudolphum’. - 39. De biografieën tussen 1630 en het begin van de negentiende eeuw. - 40. De belangstelling in België, Nederland en in Busbequius' geboortestreek gedurende de negentiende en twintigste eeuw. - 44. De belangstelling elders in Europa gedurende de laatste tweehonderd jaren. De afbeeldingen van Busbequius. - 47. De roep om wetenschappelijke bestudering. Aandacht voor Busbequius' taal en stijl. | |
| II: De ontstaans- en drukgeschiedenis van de ‘Legationis Turcicae epistolae quatuor’. | |
| - Hoofdstuk III: De wording van de ‘Legationis Turcicae epistolae quatuor’. | |
| - 52. Waarheid en fictie in de Turkse brieven. - 54. Een intermezzo: de opbouw en het verhaal van de Turkse brieven. - 56. De dedica- | |
[pagina viii]
| tiebrief van Ludovicus Carrio aan Nicolaus Micault. - 57. De vriendschap van Busbequius met Micault.- 60. De Turkse brieven: brieven aan een vriend. Mogelijke verwijzingen naar Micault. - 68. De datering van de Turkse brieven. - 71. De rol van het geheugen en van schriftelijke getuigenissen bij de samenstelling van de Turkse brieven. - 76. Conclusie. | |
| - Hoofdstuk IV: De drukgeschiedenis van de ‘Legationis Turcicae epistolae quatuor’. | |
| - 80. De contacten tussen Ludovicus Carrio en Augerius Busbequius. De eerste druk van het werk van Busbequius' geschriften (Antwerpen 1581). - 83. Carrio's rol bij de eerste uitgave. - 86. De verbeterde tweede druk van de geschriften van Busbequius (Antwerpen 1582). - 91. De verbeterde teksten van de ‘Exclamatio’ in de uitgaven van 1581 en 1582. - 91. Over de toevoeging van de tweede Turkse brief in 1582 en over de handhaving van Carrio's dedicatiebrief in de edities van 1582 en 1589. - 93. De verhouding tussen Busbequius en Carrio na de eerste druk (voorjaar 1581). - 94. De derde druk van de geschriften van Busbequius (Parijs 1589). - 98. De edities na 1589. - 102. Conclusie. | |
| III: De levensgeschiedenis van Augerius Gislenius Busbequius. | |
| - Hoofdstuk V: De jeugdjaren van Augerius Busbequius. | |
| - 105. Boesbeke en Komen. De familie Ghiselin. De vroegste jeugd. - 111. Studie aan de universiteiten van Leuven, Bologna, Padua en Venetië. Jeugdvrienden. Eruditie en talenkennis.- 119. Wettiging. - 119. Voorkomen. - 121. Hoveling aan het hof van koning Ferdinand I van Habsburg (1552/3-1554). Het gezantschap van Don Pedro Lasso naar Londen. Busbequius' beschrijving van het huwelijk van Filips II en Maria Tudor. | |
| - Hoofdstuk VI: Het gezantschap aan het hof van sultan Süleyman. | |
| - 128. Een brief van de koning. - 129. Ferdinands politiek tegenover de Turkse dreiging. Een korte voorgeschiedenis van Busbequius' gezantschap naar Constantinopel. - 138. Ferdinands gezantschappen naar het hof van de sultan. De kosten en baten van het Turkse gezantschap. - 140. De instandhouding van de communicatie tussen Wenen en Constantinopel. - 143. De gezanten. - 145. De vier perioden van Busbequius' Turkse gezantschap. | |
| - Hoofdstuk VII: Van Wenen naar Amasya en terug (1554-1555). | |
| - 147. De reis naar Boeda en het onderhoud met Toejgoen Pasja. - 151. Van Boeda naar Constantinopel. - 154. De leden van het gezantschap. Het leven in het Duitse Huis. Contacten in Constan- | |
[pagina ix]
| tinopel. - 164. De voorbereidingen voor de reis naar Amasya. - 169. De reis van Constantinopel naar Amasya. - 174. De onderhandelingen aan het hof van sultan Süleyman. - 179. De terugkeer uit Amasya naar Wenen. | |
| - Hoofdstuk VIII: Terugkeer naar Constantinopel (1556). De onderhandelingen van Verantius, Zay en Busbequius over een wapenstilstand (1557). | |
| - 186. Audiëntie bij de pasja van Boeda (december 1555). - 190. Nieuwe instructies van Ferdinand. - 191. De oorlog in Hongarije. - 193. Het lange wachten op de onderhandelingen in de zomer van 1557. | |
| - Hoofdstuk IX: De onderhandelingen van Busbequius tot de dood van Rüstem Pasja (1557-1561). | |
| - 208. Het vertrek van Verantius en Zay uit Constantinopel (augustus 1557). - 209. De adviezen aan Ferdinand. - 211. De onderhandelingen in Edirne. - 215. Het einde van de wapenstilstand. De ontwikkelingen van maart tot december 1558. - 225. Nieuwe vredesonderhandelingen (december 1558 tot september 1559). - 228. Ferdinands antwoord aan Süleyman (eind april 1559). - 236. De onderhandelingen gedurende de zomer van 1559. - 256. De impasse in de onderhandelingen. Busbequius' moedeloosheid. - 258. De onderhandelingen tot Rüstems dood (8 juli 1561). | |
| - Hoofdstuk X: De laatste jaren van het gezantschap. | |
| - 266. De slag bij Djerba (Gerba). De gevangenen. - 271. De pest in Constantinopel. De dood van Rüstem. Het verblijf op de Prinseneilanden. - 275. De vredesonderhandelingen met Ali Pasja in 1561 en 1562. - 292. De terugreis naar Wenen en Frankfurt. Het gezantschap van Ibrahim Beg naar de keizer. - 298. Het resultaat van Busbequius' gezantschap. | |
| - Hoofdstuk XI: het verblijf in Spanje en Wenen (1563-1574). | |
| - 300. In Vlaanderen (voorjaar 1563). Schulden. - 304. De Hofraad (1563). - 305. De verlening van het gulden-ridderschap. Opvattingen over adeldom. - 308. Aan het Spaanse hof (1563-1566). - 312. Terug in Wenen (1566-1570). Süleymans veldtocht naar Hongarije in 1566. Raadgever van de keizer. - 318. Opperhofmeester en kamerheer aan het hof van de kinderen van keizer Maximiliaan. Godsdienstige en ethische opvattingen. Zorg voor de keizerlijke bibliotheek. - 324. De vriendenkring in Wenen. - 330. De tweede Spaanse reis (augustus 1570 - september 1571). - 335. De vacatures in de Geheime Raad in Brussel. | |
| - Hoofdstuk XII: Het verblijf in Parijs. ‘Maître de Maison’ van Elisabeth, koningin-weduwe van Frankrijk (1574-1591). | |
| - 338. Koning Hendrik III van Frankrijk in Wenen. - 339. De brieven aan Maximiliaan en Rudolf. - 340. Het verblijf in Frankrijk van september 1574 tot december 1575. - 348. De dood keizer Maximiliaan. Een laatste kort verblijf in Wenen. De aanstelling als ‘maître de maison’ (hofmeester) van Elisabeth. - 350. Berichtgeving naar Wenen. - 353. Het leven in Frankrijk. - 355. Vrienden in Parijs. | |
[pagina x]
| Justus Lipsius. - 360. Gezondheid en geestkracht. | |
| - Hoofdstuk XIII: De laatste levensdagen van Busbequius. Zijn overlijden en begrafenis. | |
| - 362. De overval. - 363. Busbequius' overlijden en begrafenis. | |
| IV: Busbequius' verdiensten op het gebied van de wetenschap. | |
| - Hoofdstuk XIV: Busbequius als man van wetenschap en maecenas. | |
| - 373. Inleiding. - 375. De historische vertekening in de Turkse brieven. - 376. De verborgen schatten van Constantinopel en Klein-Azië. - 376. Wetenschappelijke nieuwsgierigheid. Omgang met geleerden. - 381. Activiteiten in opdracht van de Habsburgse keizers. | |
| - Hoofdstuk XV: Antiquarische belangstelling. De ontdekking van het ‘Monumentum Ancyranum’. | |
| - 384. Antieke monumenten. Reminiscenties aan Romeinse en Griekse gebruiken. - 386. Munten. - 389. Inscripties. - 390. De ontdekking van het ‘Monumentum Ancyranum’. - 399. De publicatie van het ‘Monumentum Ancyranum’. | |
| - Hoofdstuk XVI: Busbequius' aandacht voor boeken en handschriften. De lotgevallen van zijn bibliotheek. | |
| - 406. Griekse manuscripten uit Constantinopel. - 413. Het beheer van de keizerlijke bibliotheek door Busbequius. - 419. De schenking van de Griekse bibliotheek aan de hofbibliotheek. - 421. Het probleem van Busbequius' waardering van zijn Griekse handschriften. - 422. Busbequius' bibliotheek in Parijs. | |
| - Hoofdstuk XVII: Interesse voor de volkstalen. Het Krimgotisch. | |
| - 426. Interesse voor de volkstalen in het werk van de Latijnse auteurs uit de zestiende eeuw. Busbequius' gebruik van de Turkse taal. - 427. Het verslag over de Krimgoten. - 432. Goropius Becanus. - 434. De dadiaan uit Mingrelië. | |
| - Hoofdstuk XVIII: Onderzoek naar planten en dieren. | |
| - 437. De samenwerking tussen Matthioli, Busbequius, Quackelbeen en Lorck. - 443. Lorcks giraffe-tekening. - 444. Vriendschap met Clusius. - 447. De kalmoes. - 449. De sering. - 449. De tulp. - 452. De lemnische aarde. | |
| - Hoofdstuk XIX: ‘Exclamatio, sive de re militari contra turcam instituenda consilium’. | |
| - 457. De ‘Oratio de bello Turcis inferendo’. - 459. Oordeel over de Turken. - 463. ‘Exclamatio sive de re militari contra Turcam instituenda consilium’. - 467. Het Romeinse voorbeeld. | |
| Appendices, Engelse samenvatting, Bibliografie en Registers. | |
| - Appendix I: De inhoud van de Turkse brieven. | |
| - 471. De eerste Turkse brief. - 472. De tweede Turkse brief. - 473. De derde Turkse brief. - 474. De vierde Turkse brief. | |
[pagina xi]
| - Appendix II: Documenten. | |
| - 477. Busbequius aan Masius d.d. 28-5-1554. | |
| - Brieven van Busbequius aan Ferdinand: | |
| - 480. Busbequius aan Ferdinand: d.d. 5-10-1558. | |
| - 482. Busbequius aan Ferdinand d.d. 19-11-1558. | |
| - 484. Busbequius aan Ferdinand d.d. 10-1-1559. | |
| - 485. Busbequius aan Ferdinand d.d. 10-2-1559. | |
| - 485. Busbequius aan Ferdinand d.d. 21-2-1559. | |
| - 486. Busbequius aan Ferdinand d.d. 20-3-1559. | |
| - 486. Busbequius aan Ferdinand d.d. 13-5-1559. | |
| - 487. Busbequius aan Ferdinand d.d. 31-5-1559. | |
| - 490. Busbequius aan Ferdinand d.d. 21-6-1559. | |
| - 491. Busbequius aan Ferdinand d.d. 13-8-1559. | |
| - 495. Busbequius aan Ferdinand d.d. 24-8-1559. | |
| - 497. Busbequius aan Ferdinand d.d. 4-11-1561. | |
| - 497. Busbequius aan Ferdinand d.d. 21-1-1562. | |
| - 500. Busbequius aan Ferdinand d.d. 24-3-1562. | |
| - 500. Busbequius aan Ferdinand d.d. 14-4-1562. | |
| - 501. Busbequius aan Ferdinand d.d. 29-4-1562. | |
| - 501. Busbequius aan Ferdinand d.d. 21-7-1562. | |
| - 502. Matthioli aan Busbequius: d.d. 24-6-1563. | |
| - 503. Busbequius aan Von Dietrichstein d.d. 12-7-1567. | |
| - 507. Busbequius aan Masius d.d. 13-8-1569. | |
| - 509. Busbequius aan Rudolf II d.d. 31-5-1576. | |
| - 510. Busbequius (zonder titel), s.d., s.a.. | |
| - Appendix III: Overzicht van de uitgaven van Busbequius' geschriften. | |
| - 515. Inleiding. | |
| - 517. Overzicht van de handschriften met Busbequius' geschriften. | |
| - 518. Overzicht van de gedrukte edities van de geschriften van Busbequius. | |
| - Appendix IV: Overzicht van de correspondentie van Busbequius en van de overige ongepubliceerde documenten. | |
| - 523. De bewaard gebleven correspondentie van Busbequius. | |
| - 524. De indeling van dit overzicht. | |
| - 524. Verantwoording van de verwijzingen. | |
| - 526. 1. Overzicht van Busbequius' correspondentie. | |
| - 537. 2. Overzicht van de ongepubliceerde correspondentie over Busbequius. | |
| - 546. 3. Overige stukken betreffende Busbequius. | |
| - 548. 4. Ongedateerde stukken. | |
| - 549. Summary | |
| - 559. Geraadpleegde literatuur. | |
| - 582. Register op verwijsplaatsen naar Busbequius' geschriften | |
| - 594. Register op persoonsnamen en geografische aanduidingen. | |
[pagina xii]
| Lijst van illustraties. | |
| - 7. Portret van A. Busbequius door M. Lorck. | |
| - 90. Afbeelding van door Busbequius aangebrachte verbeteringen in een editie van zijn werk uit 1581. | |
| - 127. Portret van A. Verantius door M. Lorck. | |
| - 146. Portret van F. Zay door M. Lorck. | |
| - 185. Overzichtskaart van de Hongaars-Oostenrijkse gebieden. | |
| - 370. Portret van A. Busbequius op oudere leeftijd. | |
| - 383. Overzichtskaart van Anatolië en omgeving. | |
| - 424. Titelpagina van de eerste editie (1581) van Busbequius' geschriften. | |
| - 425. Titelpagina van de tweede editie (1582) van Busbequius' geschriften. | |
| - 436. Afbeelding van Busbequius' brief aan Clusius d.d. 4-10-1584. | |
| - 456. Afbeelding van tekeningetjes van Busbequius (?) in een brief aan Ferdinand d.d. 8-12-1554. | |