De lamp van Diogenes

[p. 90]

Traditie en Vernieuwing

‘Traditie is het onafgebroken voortschrijden en overplanten van het leven’

‘...afin qu'aucune forme de vie ne détienne cela plus de temps qu'il ne lui en faut pour se dire’.

‘Poëzie is niet de klakkelooze uiting van actueel leven, maar de doorwrochte omzetting van essentieel levens-gevoel’.

De uitspraak, die ik hier overschrijf (en met den meesten nadruk nog ònderschrijf) kan, naar mij blijkt, tot de meening (ver)leiden, dat daarin poëzie als een eeuwige, buitentijdelijke waarde gesteld wordt, en daarmee alle pogingen tot vernieuwing niet alleen als vergeefsch gebrandmerkt, maar zelfs als onmooglijk beschouwd. Deze these, meent men, beteekent een afzien van alle vernieuwing, een stabiliseering der renoveerende energie, een loome stagnatie, sleur, stilstand, dood ... De stelling eischt dus verheldering:

Ongetwijfeld is poëzie in de eerste plaats een eeuwige, boventijdelijke waarde; met dien verstande, natuurlijk, dat die eeuwigheid eindigt, als de tijd ophoudt, d.i.: als de mensch verdwijnt; want wij-zelf maken, dènken den tijd, en wij-zelf maken, denken de eeuwigheid, die met den tijd correlaat is. Voor de wereld en na haar einde - om een zeer poëtischen zin zeer ondichterlijk te misbruiken - was en is er geen tijd, was en is er evenmin eeuwigheid, want de mensch had deze begrippen nog niet bedacht, of is ze reeds weer vergeten. Poëzie is eeuwig voor zoover de mensch eeuwig is.

De laatste dingen, vooral in abstracto, schijnen allen en altijd gelijk; de diepste waarden lijken niet slechts onvergankelijk, maar onveranderlijk zelfs. Tijd noch plaats, ras noch volk, stand noch individu wijzigen hen, naar men zegt. Neem het een oogenblik aan; maar erken dan terstond, dat de wijze waarop die z.g.n. eeuwige waarden

[p. 91]

worden ervaren (gevoeld en gedacht) zich tenminste wèl wijzigt en, scherp of langzaam, over-zichtbaar of nauwlijks-naspeurlijk wisselt van tijd tot tijd, van volk tot volk, van individu tot individu; en in den laatste van jaar tot jaar, van minuut tot minuut. Indien het al waar is, dat er onafhankelijke, onvergankelijke kernen zijn, dan is het nog meer waar, dat de wijzen waarop, de organen waarmee ze worden gevoeld, gepeild, geproefd en doorgrond eindeloos zijn geschakeerd; dat zij, door verschillende organen ervaren, verschillende waarden worden.

De sensibiliteit varieert, en met haar de vorm. Dat is niet de literair-historische vorm, niet de prosodische. Werd het drama niet eeuwen aaneen geschreven naar de eenheidsregels van tijd en plaats, en is er scherper contrast dan tusschen Sophocles en Racine? Het renaissancistisch sonnet kan de gevoeligheid van Petrarca zoo goed als van Rilke omramen, want binnen een zelfde prosodisch (vorm)-schema zijn duizende vormen, uitdrukkingswijzen van verschillende gevoelsinhouden, sensibiliteiten organisch te realiseeren.

De lyriek van Kloos tot Buning is prachtig; ze overtreft de contemporaine in het buitenland; maar de romantische gevoeligheid, waarvan de Poëzie zich in die periode als fluïdum, als medium bediende, sterft uit. Natuurlijk: zij die in en uit haar leven en groeien, zullen dat blijven doen, maar de jonge hollandsche dichter van dit oogenblik wordt op slag en onherroepelijk epigoon en ondichter, als hij van de twee sensibiliteiten, die in hem vechten, de historische en de oorspronkelijke, de eerste kiest. De exempels zijn voor het grijpen. Wie hier en nu de verdorde conventie kiest, de schijnvorm der levende traditie, de verbruikte, zuurstoflooze atmosfeer der stervende romantiek; wereldvlucht, veege tranen, ruischende droomen, en de rest, die kiest het verkeerde; niet omdat, op zichzelf beschouwd, de tegenkanten van dit alles: realiteitsaanvaarding, weerbaarheid, koelte, soepelheid, snelheid... per se préférabel zijn (de tijd en de eeuwig-

[p. 92]

heid glimlachen om het één en het ander), maar omdat zij op dit moment de atmosfeer gaan vormen, waarin de jeugd leven zal; omdat zij de sensibiliteit helpen weven, waarvan de Poëzie zich bedienen gaat; omdat zij de richting bepalen, waarin de traditie zich alreede beweegt, om niet tot dorre conventie te verschrompelen en te verstarren.

De jeugd heeft haar lot in de hand, en daarmee het lot der lyriek in den komenden tijd. De daad van vernieuwing, d.i. van bewust levend en weerbaar maken der sluimerende nieuwe gevoeligheid, ter bevrijding van traditie en poëzie, berust bij den wil. Wie denkt, dat alles vanzelf komt, denkt slecht, en leeft meer dan beroerd. Wie denkt, dat wij het doorzetten, het reëel worden dezer nieuwe gevoeligheid willen forceeren, heeft faktisch gelijk, maar vergist zich indien zijn constateeren desapprecieeren wordt: want wij willen deze vernieuwing niet uit den louteren hang naar iets anders, al is het avontuur op zichzelf alle moeiten en waagstukken waard; al is, goddank, im Schaffen das Zerstören eingerechnet; wij willen geen avant-garde, omdat een voorhoede meer waard zou zijn dan de achterhoede (en trouwens: wie vandaag vóór speelt, speelt morgen achter): maar wij willen de latent-sluimerende nieuwe gevoeligheid levend en weerbaar maken ten koste van de in ons afstervende, af-levende romantische overgevoeligheid, om op deze wijze de vervagende traditie met nieuw bloed te versterken en te verscherpen en een gezuiverd fluïdum te scheppen ter verwerkelijking en bestendiging der eeuwige Poëzie.