De lamp van Diogenes

[p. 86]

De Tweesprong

I.

Meine Freunde, wir haben es hart gehabt, als wir jung waren: wir haben an der Jugend selber gelitten wie an einer Krankheit. Das macht die Zeit, in die wir geworfen sind - die Zeit eines groszen inneren Verfalles und Auseinanderfalles, welche mit allen ihren Schwächen und noch mit ihrer besten Stärke dem Geiste der Jugend entgegen wirkt. Das Auseinanderfallen, also die Ungewiszheit, ist dieser Zeit eigen: nichts steht auf festen Füszen und hartem Glauben an sich: man lebt für morgen, denn das übermorgen ist zweifelhaft. Es ist alles glatt und gefährlich auf unserer Bahn, und dabei ist das Eis, das uns noch trägt, so dünn geworden: wir fühlen allen den warmen, unheimlichen Atem des Tauwindes - wo wir noch gehen, da wird bald niemand mehr gehen können!
Nietzsche: Wille zur Macht

De eerste jaargang der Vrije Bladen was een verzameling, geen tijdschrift; goed van inhoud, zwak van karakter, zonder krachtige lijn; exclusief (ook exclusief-literair): liever modern dan niet; maar zeer lezenswaard. De tweede werd een reactie daarop: maar bleef, doordat de medewerking nog heterogener werd (terwille van de expansie in anti-exclusieven zin, soms ook in anti-modernen, in de richting van ‘1910’, dus): 'n verzàmeling; levendiger dan eerst, maar niet béter. De nu beschikbare agressieve kracht kon door verdeeldheid, onderling en in sommige individuen-zelf, niet worden aangewend in één richting, die haar (die verzameling) tot een tijdschrift, een orgaan, zou hebben gemaakt. (Ik laat nu even de kwestie rusten - ik kan niet alles overhoop halen - of een tijdschrift ooit bevorderlijk is voor de dichtkunst, en verder, of het - indien het er is - een cultureele basis moet hebben, en dus niet exclusief-literair worden mag, maar ik raak nu de kern, naar ik hoop):

[p. 87]

De eenheid ontbrak; erger: het leven ontbrak. Want zelfs indien ik, voor het gemak, even toegeven zou - wat ik niet doe - dat voor een tijdschrift niet noodig is: richting, groepseenheid, groepseigenheid minstens, karakter niet, kleur niet - dan zal ik toch onverzwakt blijven volhouden, dat er tenminste twee dingen wèl noodig zijn: talent en leven. De talenten zijn schaarsch en het leven is schraal.

Ik vraag mij af: wat wilt ge verder nog met een jeugd (naar de jaren althans), die, in deze tijden nog wel, nu ondanks of door de totale ontreddering van het geheel, voor den enkeling ongekende, onvermoede kansen opspringen, niet anders leeft dan naar het toeval des bloeds? -; die behalve talent, alle krachten mist, die haar recht zouden geven op den magischen, prachtigsten naam dezer aarde, de toover- en machtspreuk: Jeugd! Want daartoe is dansende veerkracht noodig, lachende helderheid, durf, glans, teederheid, vuur. -

Ik wil hiermede volstrekt niet zeggen, dat de Vrije Bladen een slechter literair orgaan zouden zijn dan b.v. De Stem, De Witte Mier, De Gemeenschap. Ik wil zelfs, in alle bescheidenheid, het tegendeel wel beweren. Maar omdat wij met ons allen, de goede krachten uit die 4 organen, als complex gedacht (en waarom niet, een oogwenk: elk doet op zijn beurt immers ijverig mee aan het alle-grenzen-vervagen, en misschien bestaan ze ook niet), toch zonder eenigen twijfel niet in staat zouden blijken om zelfs een ding als Der Querschnitt te maken, van die veelgesmade Duitschers nog wel - kan men weinig anders vaststellen, dunkt mij, - met een zwaar bloedend hart - dan dat de jonge hollandsche letteren, juist als complex, dor en verloopen zijn.

Ik onderschrijf natuurlijk de meening, dat wij, de dichters van '10 en '20 te zamen, zonder de minste moeite het prozageslacht van '90 overtreffen, maar dat acht ik werkelijk een zeer geringe verdienste: de menschen van dien gematigden tusschentijd hebben nog altijd den moed niet zichzelf als mummies te respecteeren en te gedra-

[p. 88]

gen; terwijl ze toch allen, morgen-aan-den-dag, Prinsen, Scharten, Robbers, wien ge maar wilt, standbeelden konden krijgen, als ze maar zwegen.

Neen, bij God, dàt is geen partij.

Ik acht het evenmin loflijk, dat onze organen beter zijn dan die van het Zuiden: dat is nooit anders geweest. Neem ze stuk voor stuk, op zichzelf. De Stem, De Gemeenschap, De Vrije Bladen... vrij goede essays en vrij slechte verzen ... maar geen leven, geen straalkracht, geen kern -

Ik geloof, ten slotte, dat er één ding is, waar alles voor wijkt, voor dient te wijken, althans: het eigen, scheppende werk. Hoe gering dit ook zij, het is altijd te goed om verloren te gaan in een dreunend en vluchtig tumult. Ik ben ervan overtuigd, dat in dezen tijd, in dit land, elke collectieve beweging doodloopen moet; dat iedere groep uiteen spatten zal en vergaan. Nooit was, zeer tègen den schijn, het leven zoo eng en armelijk hier, zoo van God-en-Duivel-verlaten als nu. Daarom werkt ieder deelnemen ook aan de plannen en daden van meer dan één, niet aanvurend, bevruchtend, verhelderend meer, maar afmattend en ondermijnend. De tijd werpt hen, die van samen-gaan droomden, in zichzelven terug. Laat de enkelen, die nog niet zijn gedoofd - nu alle gemeenschàppelijke grootheid vergaan is, en in geen verste verten in zicht - de kleine eigen vlam brandende houden, voor de nòg eenzamer enkelen van den komenden tijd. -

II.

Seule la jeunesse peut sauver le monde.
Joseph Delteil

De strijd gaat voort: om een levende litteratuur; in het helder besef van een creatief falen, met den helderen wil tot herstel. De wasbleeke epigonen verstommen allengs, de verwilderden streven naar tucht. De behoedzame academici moesten erkennen, dat vorm iets anders dan 'n prosodisch vormschema is, de ethici durven nauw-

[p. 89]

lijks gelooven meer in een teer lamenteerend kwezelhart als een springbron van dicht; de stampvoetende Godzoekers dempen hun Indianengebrul, en luisterend hooren zij hem; de arena der Muze blijft voor kinderen boven de 40 gesloten. De jeugd houdt haar recht.

Nooit was de kans nog zóo hachelijk; nooit nog, juist daarom, zoo groot:

wo aber Gefahr ist,
wächst das Rettende auch.