De lamp van Diogenes

[p. 81]

Tweede deel

[p. 83]

De Sprong in het Duister

Aan de jonge en jongere dichters.

Cumque alii furgerent subitae contagia cladis
Nec vellent ictae limen adire domus,
Te sibi cum paucis meminit mansisse fidelem
Si paucos aliquis tresve duosve vocat.

Ovidius, Tristia V : 4.

Maakt het waar!

De vernieuwing, die onze dichtkunst rond '17 onderging, is geknot en gestuit; ze wordt ondermijnd, en verloopt al, bijkans. Rondom verlamt een loom aarzlen de harten, en de geesten verliezen veerkracht en moed. De spieren verslappen, en de drift naar de verten bezwijkt; de trillende spronglust ontspant zich; men schuwt het gevaar. De zwervers, de felle ontdekkers zitten thuis, bij den haard, verkleumd en ontgoocheld: een zwaar vermoeid duister hangt voor hun oogen; hun blik verdoft, en hun lachen is dood. Er loomt een lauwe lamlendigheid door onze aadren, er heerscht - och waarom niet? - algemeene tevredenheid. Maar er is geen spanning, geen kracht en geen durf. Men glimlacht; men resigneert.

Men zegt: de tijd loopt terug, en de vloed werd eb nu; moeten we als kwallen verzengen op het strand? Laat ons wachten op het keerende tij. Waarom voorpost zijn, zonder leger? Waarom wagen ins Blaue hinein? Bloeit dan de dichtkunst niet?

Ja, ze bloeit; ze bloeit prachtig: Boutens gaf in den voorlaatsten bundel enkele grandioze gedichten: Leopold bundelde Oostersch, voor kort. Van Eyck overvleugelt plotseling zich zelf, en zoo Keuls, zoo de Haan; Buning werd, bijna lijflijk, door een scherende vlam getroffen, en stond oog in oog, als tevoren, met leven en dood. Bloem werd gewekt uit een dof en lethargisch sluimren en Roland Holst in een duister inferno gestort (en niet, ditmaal, zingend ontvoerd naar Elysium); Nijhoff werd,

[p. 84]

in zichzelf, en welhaast in den tijd, reeds klassiek. De dichtkunst bloeit; máár: de dichtkunst, die voor tien jaar óók bloeide. Maar dàt is óns werk niet; en er is geen enkel excuus voor de vaagheid en slapheid der jeugd; er is geen enkel excuus voor een crocus, die weigert te bloeien, omdat een zonnebloem anders en hooger bloeit. Ge wilt het voor-geslacht eeren: goed, maar ge eert hen slecht door hen na te volgen; ge eert hen slecht door hun refrein te worden; ge verslapt hun wijn met uw water; ze behoeven u niet als schildknaap, en niet als hun leenman; ze zijn mans genoeg om zelf hun wapens te dragen; en ze hebben, in waarheid, weinig goed te verleenen in onderleen. Gij eert hen, en u-zelf en het leven goed in de dichtkunst - die de levende herschepping is van het leven - door hen in open eerbied te groeten, en uws weegs te gaan.

Zij varen, zegt men, naar het gouden eiland van den droom; en zij zuigen u mee in het zog van hun schuit. Maar de bemanning is stellig compleet. Zingend zitten ze op de riemen en hooren u niet, die hen na-zwemt, en roept: ze laten u achtloos verdrinken; en ze hebben gelijk.

De dichtkunst is eeuwig en onveranderlijk, maar haar verschijningsvormen wisselen, met den tijd; en er kentert iets (er kentert ook iets terug, ik weet het), en mógelijk is het, de dichtkunst een nieuwe gedaante te geven; een nieuwe substantie, en een nieuw aspect; en ze moét een nieuw aanzijn krijgen; ze kréég dat in aanleg. En nú versaagt ge, nu aarzelt ge man voor man; nu valt ge terug; nu laat ge de aangevangen (her)schepping slordig, onafgewerkt liggen, nu aarzelt ge, en resigneert.

Daarmee schaadt ge, per slot, maar zéér tijdlijk de dichtkunst: zij kan wachten; ze heeft vaker gewacht. Maar gij schaadt en smaadt u zelf en het leven. Gij verwijt uw slapheid den tijd, en ik geef het u toe: de tijd is doodlijk vermoeid en vermoeiend; maar ten andre: gij-zélf zijt de tijd. En wat zegt ge: het laat zich niet

[p. 85]

dwingen; het laat zich wél dwingen; het laat zich in waarheid alléén maar dwingen, afdwingen, verov'ren. Nu versaagt ge, en de twee, drie, die het waagden vooruit te gaan, verkommeren op hun voorpost.

De nieuwe aandacht zoekt de werkelijkheid; niet om haar verschijning, maar om haar karakter; ze doordringt de concreta tot op hun kern; ze ontsluiert ze van hun (z.g.n. poëtisch) atmosferisch waas; ze ziet ze niet als decoratief motief, als gevoels-ornament, als symbool voor eigen gevoel, maar als ding; ze ziet a.h.w. de houding, het gedrag van het ding; ze ziet tusschen de dingen de relaties, de verhoudingen; zoo tusschen de menschen de spanningen; de situatie's. Ze suggereert, daarna, haar bevinding in het beeld; ze expliceert niet. Ze maakt relaties, verhoudingen voelbaar; ze verpsychologiseert ze niet; ze beeldt: ze redeneert niet; ze synthetiseert; ze analyseert niet. - Ze is niet ego-centrisch. -

Vereenzelvig het werkelijke niet zonder meer met het maatschappelijke; denk een stijlvernieuwing niet uitsluitend gevolg van een sociale her-schikking (de kapitalistische 19e eeuw heeft minstens 4 groote stijlen gehad, allen de moeite van het wagen, en het doorzetten waard - romantisme, realisme, naturalisme, symbolisme - allen ‘gegroeid uit denzelfden socialen onderbouw’) - en besef, dat wij, de jongeren van heden anders moeten leven en werken dan die van gistren. Hoe die vernieuwing zich collectief vóór zal doen, en waarheen historisch zich richten, is natuurlijk onzeker; en natuurlijk, voor ons, die beginnen en doorzetten moeten, zonder eenig belang; - een sprong in het duister? Waarom niet? Alles, maar dan ook alles, is beter dan zuchten en kwijnen in schemer en half-dood; liever onkruid dan klimplant. Vooruit!