Kort geding

[p. 129]

Hamsun
Zwervers

Ik ga vermoeden, dat de Scandinavische landen, althans voor een deel, nog somberder zijn dan het onze; maar tegelijk grootscher. Deze nieuwe roman van Hamsun, volgens een mijner vrienden, die al zijn werk kent, en het goeddeels bewondert, zijn meesterwerk, bevestigt dien indruk: een grootsch, somber land, waar de menschen, althans buiten de steden, spitten, wroeten en graven in den grond, en de zee intrekken ter vischvangst; en in Hamsun's visie wordt dit leven, of hèt leven, desnoods, niet verheffender, niet edeler, fijner, of spiritueeler: zij wroeten en paren, worstelen tegen de elementen, lachen, en lijden veel; en zij sterven. Een woeste zee omdreunt hen; een harde aarde is spaarzaam met vruchten en vruchtbaarheid, een zwijgende, donkere ruimte omhuift hen: zij schrompelen in tot kleine, krampachtige dieren, die soms in horden leven, en soms eenzaam zwerven; zij bestrijden elkaar, listig en laf, of ruw en onmiddellijk; zij trouwen, paren, worden oud en eenzaam; zij vechten en dansen; zij treuren.

De seizoenen, hun ademen, de weidsche, trage bewegingen der natuur zijn een stroom, zonder oor-

[p. 130]

sprong of einde; in dit boek bevriest zij veelal tot een eindelooze deining van schotsen; daarop hurken de menschen, verkleumd en weerloos; donker en zwart zijn de rhythmen waarop zij verschuiven, en de totaal-impressie van ‘Zwervers’ wekt een trage, wijde melancholie; een sentiment van redelooze versombering. Want in de visie van den ouderwordenden Hamsun wordt het krioelende leven van minnen, eten, vechten en zwerven, voortdurend somberder, doelloozer en vergeefscher; juist nu zijn protest tegen cultuur en leven veel van haar koppige programmatische opzettelijkheid heeft verloren en zijn grimmige ironie zeldzamer werd, en minder schamper. Maar onuitroeibaar moet in hem, en in zijn oogen in de wereld van mensch en natuur de levensdrift en -kracht zijn, en onuitroeibaar blijkt ook in hem de scheppende wil: ook ‘Zwervers’ getuigt opnieuw van zijn ongeneeslijke levensliefde en vitaliteit: het is groot en open van vorm, weidsch en diep-melancholisch van langzaam-verschuivende beweging; de menschen leven, in scherp getrokken contouren, maar zelfs hun sterkste verheffingen worden gestuit en ondermijnd door een verbitterde tegenkracht: de ontoereikendheid, de armzalige zwaarte-kracht aller harten.

De stijgende trek, die het wezen der scheppende

[p. 131]

vormkracht is, vermocht deze loodzware weemoed hier niet te transfigureeren; zij wilde het hier wellicht niet: want Hamsun zou de schepper dezer wreede melancholie niet meer zijn, als zij in zijn werk getransformeerd werd in straalkracht; en het is ook in ‘Zwervers’ nog dikwijls, alsof hij uit ongeloof in of uit onmacht tot deze stijging, verlamd en kreunend-gekneusd, na één tel en één meter zweven, weer neerstort: een oude Icarus, die, zooal gevleugeld, niet tot bij de zon hoefde stijgen om ontluisterd te worden, maar die, te zwaar en te somber, te weerloos en grauw, de aarde geen vleugelslag hoog kan ontstijgen. En zóó wilde hij het; hij zegt niet, dat het zoo goed is, maar dat het zoo is: wreed en zonder erbarmen, zonder bestendigheid en hemelsch lichten, sterk, en arm, ongeneeslijk-hardnekkig, maar doelloos, donker en vergeefsch. Alleen de oneindig-sombere melancholie der beweging, meer nog dan die van de toon, verraadt dat hij, in den grond, geen vrede heeft met dit redeloos deinen, en dat hij, vooral in het verborgen, eindeloos erom treurt.