Kort geding

[p. 105]

Dirk Coster
Nieuwe Geluiden, 3^e vermeerderde druk.

De horde schreeuwt: voor zoover men haar woordvoerders kan verstaan, schreeuwt zij, plotseling sinds duizend eeuwen niet meer alleen om brood en spelen, maar om kunst. - Ik weiger aan deze vertolking ook maar eenig geloof te slaan: de zaken staan zoo: er is geen volk, er is hier zeker geen volk, noch in den zin van een klasse (het proletariaat) noch als saamhoorig verband van alle klassen (als nationale collectiviteit): deze laatste groep of troep, deze horde, dit totale nederlandsche zoogenaamde volk is een zoo mooglijk nog wezenloozer bende, een nog stompzinniger conglomeraat dan de arbeidsgroep: ons volk, in den engen en ruimen zin is geen volk, maar een horde: zij mist eenheidsbewustzijn, saamhoorige moed, verticaliteit, gemeenschap'lijk geloof. - Verder: zelfs een volk vraagt geen kunst; het vraagt geen beelden, geen kathedralen, geen verzen, geen dans, of, voor zoover het die vraagt, vraagt het die, en andere, dingen nooit als zaken van kunst; het vraagt een beeld, om voor te knielen, een kathedraal om in te bidden, een vers om verwante gevoelens te ervaren,

[p. 106]

den dans om hun lichaam bewegend uit te vieren; maar al deze eischen, die een kunstwerk evenzeer bevredigen kan, raken slechts zijdelings zijn creatief wezen, zijn onuitroeibaar geheim.

Lyriek is eenzaamste aller kunsten, de smalste wellicht: zij kan, naar haar wezen, bijna uitsluitend aan orphische normen voldoen: haar greep op de menigten, zelfs toen die nog volkeren waren, was uiterst gering. De kracht van lyriek heeft altijd en eeuwig alleen maar enkelen vervoerd: een drama, een roman, in latere tijden, hebben behalve het slechts voor enkelen naspeurbaar geheim, breeder, en rijker krachten: zij grijpen een groep en bezielen haar tot religieuse en maatschap'lijke daden. De lyriek is eenzaam.

Ongetwijfeld zou zij, wanneer het volk hier volk was, vechtend om God en vechtend om brood, door tallooze lyrici breeder en feller bezield zijn dan nu, maar daarmee is dan gezegd, dat het gemis aan volkslyriek, aan geloofslyriek, dat weer opvalt in een boek als Nieuwe Geluiden, niet allereerst een gebrek is der dichters, maar van de totaliteit, van de menigte hier. Die laat haar dichters verarmen en verijlen, die voedt en voert ze niet meer; dor en dof, zonder grootsche, verrukkende krachten, zonder adem, zonder élan, verwijst zij den dichter

[p. 107]

naar het smalle gebied van individueele, misschien zelfs individualistische ervaring. De poëzie hier is sterk; maar smal, steil, vurig en slank. Volheid en breedte wordt haar onthouden door een doodsch, arm volk.

De bloemlezing-zelf werd niet ingrijpend gewijzigd en geeft dus weinig aanleiding tot een bespreking. Zij werd achterin uitgebreid met een keuze uit dichters, die na 1924 opkwamen of vaster werden. Coster schrijft, in het voorbericht bij den derden druk, volkomen juist over deze phase: ‘de tegenstelling tusschen het dynamische en statische vers, die wij in 1925 nog konden aanwijzen, bestaat thans, in 1927, ternauwernood meer. De weerkeer tot de poëtische tucht is algemeen geworden. Voorloopig heeft het vrije vers in Nederland en Vlaanderen afgedaan. Marnix Gijsen, die het meest bereikte, die het meest in staat bleek, het vrije vers-rhythme tot een absoluut persoonlijk rhythme te boetseeren, zwijgt; alleen Paul van Ostayen, de laatste der modernisten, zet zijn pogingen, om tot een nieuw rhythme te komen, hardnekkig voort. In Holland echter heeft de reactie zich voortgezet, van het nieuwe avontuur dat voorloopig geen uitzichten meer bood, terug naar den beproefden vorm

[p. 108]

en wij zouden haast zeggen, de beproefde gevoelens.’

Inderdaad: afgezien van haar poëtische waarde, levenskansen, vernieuwingskansen bevat het werk van dit laatste stadium niet. Men kan daar onverschillig voor zijn; men kan deze rust, na de verschuivingen van voor tien jaar, als een natuurlijk bedaren beschouwen; men kan buitendien, met geduld, en vertrouwen, dat mij door niets gemotiveerd schijnt, de volgende jaren tegemoet zien. Ik meet aan haar werk, behalve haar poëtische waarde, tegelijk de creatieve kansen der jeugd. Haar vuur, haar bezieling, haar meesleepende geestdrift, haar felheid, haar durf; en ik vind daarin nagenoeg niets: onder de dichters, die Coster koos uit jaren vier- tot zeven-en-twintig, heeft alleen den Doolaard meer dan poésie pure in zijn bloed: bij alle holheid, grootspraak en schijn-pathetiek een forsche, geladen kracht. Ik heb één vurigen wensch: dat hij, onder de jongsten der dichters, niet lang alleen meer zal staan: laten er jongens verschijnen, die van den droom der jeugd, in deze lage landen en tijden, althans enkele trekken bewaarden; laat er snelheid zijn in hun beweging: veerkracht en vuur in hun lijf; laat vermetelheid hun sprong span-

[p. 109]

nen; en geestdrift, glans, dansende vaart; teederheid, woestheid, durf.

Laat Anthonie Donker zijn avondwandeling staken, en op zoek gaan naar sterren en sneeuw; naar den bonten rijkdom der havens van zijn geboortestad; laat hij dansen 's avonds in Katendrecht - laat het voller en donkerder worden in de aderen van Theun de Vries. - Vergeef mij de pathetiek en het hamerend ongeduld, maar laat ons niet meer alleen.