Kort geding

[p. 13]

Albert Verwey
Vondels Vers

Verwey is misschien niet de man, die het krachtigst en volst tegelijk over den geheelen Vondel kan schrijven, over den mensch en dichter in één; een katholiek heeft stellig door het geloof, dat hij met Vondel gemeen heeft, alleen reeds grooter kansen tot in zijn centrum te dringen, en hem daarna, van dit hun, schrijver en beschrevene, gemeenschappelijk centrum uit volledig te reconstrueeren, opnieuw wording en wezen, stroom en beeld voor ons te doen zijn. Verwey beschikt zeker over meer dan voldoende gevoel voor poëzie, om dit ideale boek over Vondel te schrijven, indien hij geen Protestant, en Protestant in hart en nieren was. Maar hij is stellig de man (deze studie bewijst het onloochenbaar) om een voortref'lijk, misschien onovertrefbaar opstel te schrijven over Vondel's vers.

Ik kan niet nagaan, in hoeverre een zelfs weinig versgevoelig lezer geboeid zal worden door dit werk; maar ik kan mij niet anders denken dan dat een ook maar eenigszins naar begrip en ontvankelijkheid geneigde er door verrast en ingeleid worden zal, en met stijgende vreugde mee-ontdekkend,

[p. 14]

misschien zelfs ingewijd; want als er één weg is om poëzie toegankelijk, geheimzinnig-èn-levend te maken, dan deze, de weg van Verwey. Ik denk, dat alleen een man, die jaren lang, een leven lang leefde voor en door de poëzie, in deze bijna niet meer verwonderden, bijna vanzelfsprekenden eenvoud kan schrijven over het geheim van gedichten, dat het geheim van het leven zelf is. Prachtig laat hij de poëtische factoren, in al hun geledingen en samenspanningen, in hun aantrekking en onderlingen strijd, als organisme leven voor u, als een stuk eigen-leven-in-taal. Subtiel, maar bij heldere concentratie volkomen bevattelijk, worden een enkele maal de onderscheidingen genuanceerd, maar, en zeker voor dichters, juist daarin ligt de sterke aantrekkingskracht van het boek: het volgt, zonder ze dood-te-kerven, zonder ze te steriliseeren, integendeel, de bewegingen en schakeeringen, de samenstellingen der wezens-elementen van het vers. Ik geloof niet, dat het zin heeft, in een klein bestek, deze beweringen door citaten, die noodzakelijk te fragmentarisch zullen blijven, toe te lichten, en te staven, maar ik ben ervan overtuigd, dat de lectuur van het boek ze meer dan waar maken zal. Want voorzoover deze studie een beschouwing is over Vondel's vers, schijnt ze feilloos, welhaast, en alleen

[p. 15]

voorzoover ze, in de tweede plaats, een verheldering werd van zijn ontwikkelingsgang, stelt ze eenigermate te leur. Ik moet er bijvoegen, dat men die teleurstelling alleen voelen zal, indien men Verwey's doordringing, doorstraling van Vondels vers vergelijkt met zijn greep op den man, en diens organisch levensproces: alleen tegenover dien hoogen norm, en dat hoog bereiken in het zuiver versdoorgrondend deel van zijn boek schiet de evocatie van Vondel als gestalte, als wordend en geworden wezen, te kort. Een diepgaand bezwaar beteekent deze opmerking niet, maar zij constateert, dat de heldere, vaste greep op den mensch niet die geheimzinnig-lichtende kracht hier bezat als de blik door het werk van dien mensch. De rechtstreeksche, en rechtstreeks-doorzichtige, verbanden, die Verwey aanneemt tusschen leven(somstandigheden) en poëzie leiden ertoe, dat het boek als geheel den dichter en mensch als een soms in zelf verdeelde, soms in zelf vervlochten en rustende eenheid geeft. Maar voor zoover men dan ook tegen de herschepping van den mensch een bezwaar voelt, geldt dit bezwaar automatisch het totaal van het werk. De aard dezer onvolkomenheid heb ik aangeduid toen ik tegenover Vondels latent voortdurend-aanwezige, later openlijk beleden katholiciteit en katho-

[p. 16]

licisme Verwey's onuitroeibaar Protestantisme heb gesteld. Verwey heeft Vondel, niet alleen Vondels vers, volkomen doorzien en doorvoeld, maar dit laatste zou op andere wijze mogelijk zijn geweest, dan hier werkelijk werd: hij heeft zich niet volkomen aan Vondel overgegeven en toevertrouwd; hij is niet roekeloos met hem meegegaan naar het levend en zingend hart van zijn leven en levend geloof. Het is zeer goed mogelijk, dat men dit niet mag vergen, maar ik verg het wel: want dan alleen, dunkt mij, doorziet en doorvoelt men het beschrevene, den beschrevene niet alleen volkomen (maar op de voorzichtige, zichzelf behoudende manier), maar doorschouwt en doorstraalt men èn mensch èn dichter, zelf door hem doorschouwd, doorstraald en doordrenkt. Verwey maakte Vondel niet schraal of star, hij maakte hem helder, vast en dieplevend; hij verkleinde hem niet, hij deed hem recht; maar zijn Vondel is niet de volle, de donker-goudene, de orgelende. Verwey's Vondel werd geen vergroote Verwey (een geweldig gevaar bij elke beschouwing over verwanten, hier met uitersten, wellicht onbewusten tact volkomen omzeild, want Verwey is aan Vondel verwant; ondanks alle verschillen, die zijn poëzie schaden, is hij zeker de dichter na Tachtig, die soortelijk, het sterkst herin-

[p. 17]

nert aan de gouden eeuw), maar Vondel, ten volle, werd hij niet. Maar nu geen Katholiek hier ons dien Vondel gegeven heeft, is Verwey's opstel ook als beeld van den man te aanvaarden, als beschouwing over zijn poëzie, over poëzie überhaupt, is het meesterlijk.