Herman Gorter. Aanteekeningen bij zijn poëzie

[p. 11]

1

Toen ik Gorter omstreeks 1922 in Bergen ontmoette, maakte hij een tegelijk krachtigen en ingekeerden indruk. Het is waar, dat hij aan een medisch voorschrift gebonden was, maar hoewel zijn gezicht sterk gegroefd was, had zijn gestalte nog een natuurlijke, rustige veerkracht. Ik wist, dat hij in de jaren daarvóór ervaringen had doorgemaakt (men denke slechts aan het mislukken der wereldrevolutie) die vrijwel ieder ander na een bestaan met zooveel sloopenden hartstocht geleefd, althans innerlijk tot een wrak zouden hebben gemaakt. Maar bij hem bleek niets van dit alles. Hij was de verwildering der sensivistische verzen, het verlies van zijn vrouw, het schrijven van Pan, de korte, maar hevige ziekte daarna, den politieken strijd met zijn vernederingen en nederlagen te boven geko-

[p. 12]

men, en hoewel hij als dichter in den loop der jaren veranderd en als man van zestig natuurlijk geen jongen meer was, leefde er, nog in die laatste jaren, iets in hem van onverwoestbare jeugd, en merkwaardig genoeg, voor een deel leek mij deze bepaald door den inkeer waarover ik sprak. Hij begreep dat de zaak van de wereldrevolutie voorloopig verloren was, en was teruggekeerd tot de bronnen, die hem sinds zijn jeugd, telkens weer hadden bezield en vernieuwd: de natuur en de poëzie - en tegelijk was zijn droom van de toekomst na het mislukken der revolutie terug geweken naar de verten en pas nu ten volle het visioen geworden dat hij als communistisch dichter noodig had. De poëzie, dat wilde zeggen: de groote dichters, wier werk hij in die jaren in het meesleepende boek van dien naam bezig was te beschrijven en te verklaren - en de natuur, de zee en de duinen, die meer dan ooit het gebergte, altijd in zijn gedichten aanwezig zijn geweest.

[p. 13]

Als er één ding in staat is om de legende van Gorters menschelijk verval na zijn zestigste jaar te ontzenuwen, dan de beschouwingen die hij grootendeels tusschen 1923 en zijn dood vier jaar later geschreven heeft, nu uitgegeven onder den titel: ‘De Groote Dichters’, een werk zoo forsch en helder alsof het van een veertiger was. De mild geworden kracht en de inkeer bepaalden elkaar en zij beiden werden gevoed door zijn ongebroken geloof; en juist deze verbondenheid met de toekomst gaf hem dit onverwoestbaar-jeugdige, deze niet te deren zekerheid, en ondanks het ongeduld dat hem vroeger ongetwijfeld eigen was geweest, een vertrouwen dat niet meer ziet op een enkele eeuw. De geschiedenis der menschheid voltrok zich voor hem in enkele enorme tijdperken, en hij die als ‘krachtig schipbreukeling’ aan den ondergang van de burgerlijke cultuur was ontkomen en een der eerste dragers en verkondigers dacht te zijn van de beschaving der toekomst, hij desespereerde niet.

[p. 14]

De dynamische wordingsgeschiedenis der natuur liep voor hem evenwijdig aan de cultureele geschiedenis en zij gingen zelfs in elkaar over. De natuur was geschiedenis geworden, de geschiedenis natuur, een oneindig verhaal, een voortschrijdend epos, dat zijn vervulling langzaam maar onweerhoudbaar tegemoet ging.

Zijn jeugd en het gevoel, dat hij zelf weer natuur werd, deden mij denken aan, ‘Mei’ - en in die forsche gestalte stond nu dat legendaire jaar '80 voor mij. De man die er als dichter de vervulling en de overwinning van was, deed mij denken aan een boom; ondanks de sterk dynamische trekken van zijn natuur meer aan een boom dan aan een rivier of een gletscher, en de overgang van den lentedroom van loover, vol bloesems en vogels (deze gemeenplaats zij een oogenblik het symbool voor de ‘Mei’) tot den naakten stam die ik voor mij zag, was volkomen organisch geweest; hij was nu een boom zonder blad.