Heden ik, morgen gij

[p. 18]

Kinderdijk, 13 April 1934

Beste Snellen,

Je brief wekt gedeeltelijk mijn misnoegen op, hier en daar mijn lachlust, en soms vind ik, dat je den spijker raak op zijn kop tikt: dit laatste waar je over mij persoonlijk schrijft. Dit is dan ook een van de voornaamste redenen waarom ik, tegen mijn aanvankelijke geneigdheid in, met deze briefwisseling door wil gaan: een egoïstisch motief, en mij waard dus! Maar waarom niet ‘egocentrisch’ of ‘egotistisch’ of ‘introvers’ of welk ander euphemisme ook? Het berust op een dwaas vooroordeel het egoïsme achter te stellen bij zijn tegendeel, - maar dat eenmaal daargelaten: wat weet jij van mijn egoïsme af om het maar zo plompverloren te durven bemedelijden? Mijn egoïsme in den 2den graad, en dat zich in folteringen van den hoogsten graad gevormd en gehandhaafd heeft? Met grapjes over mijn meubilair kom je er niet, dat voel je zelf ook wel. Het verschil sub specie aeternitatis tusschen de Mooren van Tetuan en mijn kostjuffrouw (die 's nachts om mij wakker ligt, hetgeen zeer stimuleerend op den geest werkt, naar ik gemerkt heb) is overigens al niet veel grooter dan dat tusschen de Engelsche girl aan mijn muur en de jonge zonen van Albion, waar jij zoo'n natuurgetrouw portret van ophangt. Ondertusschen, en om nu maar heelemaal van mezelf af te stappen en me aan ruimere beschouwingen te wijden, geloof ik, dat je wel wat onrechtvaardig bentvoor de Etonians en Oxonians, vooral als je ze met Mooren en Spanjaarden gaat vergelijken in hun eigen omgeving. Je verslingerdheid aan Arabische cultuurvormen lijkt mij inderdaad eenzijdig aesthetisch georiënteerd, en dan nog (ondanks je ontkenning a priori) met een soortgelijk exotische maatstaf als die de moderne metropoolbewoonster zoo bewonderend naar de spierballen van negers doet staren, die ook jij, trouwens, nog ‘echter’ zult moeten vinden dan een Moor. Denk eens aan: die gang,

[p. 19]

die gelatenheid, die glanzend ebbenhouten onbewogenheid in het zonlicht! Het is jammer, dat je niet nog zuidelijker kunt, maar dan kom je bij de hottentotten terecht......

Neen, Snellen, om het maar dadelijk te zeggen en minder sententieus: ik geloof niet aan een superioriteit van welke cultuur ook boven de Europeesche, - en dat deze laatste in staat van ontbinding verkeert (inderdaad zijn de meeste Europeanen, die wij nu ontmoeten, de larven en maden die door het lijk kruipen, maar niet het lijk zelf, en eerst recht niet de levende cultuur, die toch ook nog bestaat, voor zoover alles tenslotte voort blijft leven in zijn voortbrengselen) doet hieraan weinig af: het geraamte van een adelaar is toch altijd nog te verkiezen boven een levende kwal! Ik zal geen hand uitsteken om de Europeesche cultuur te verdedigen, - maar de andere zijn toch nóg beroerder! Let ook eens op hoe zij ons nog steeds trachten te imiteeren! Waar zijn de Rembrandts, Goethes, Beethovens buiten Europa? Waar Kant, waar Newton? Welke origineele ontdekkingen hebben de Japanners gedaan, zij die zich opwerpen tot de heeren der schepping van morgen? Alleen salvarsan: t.w. door Hata, die dat op het lab van Ehrlich heeft mogen uitwerken....

Daar ik merk toch nog aan een apologie begonnen te zijn, keer ik terug tot jouw Etonians van Gibraltar, die in verband met de rest van je brief nog enkele verdere aspecten vertoonen, waarover ik het nu hebben wil. Dat hún bluf althans geen vat op je heeft is prijzenswaardig, maar waarom loop je er dan in bij Wevers? Ongetwijfeld omdat hij wat meer de allures van de Arabische cultuur heeft aangenomen: magie, alchimie (of wat jij daarvoor houdt....), - maar in den grond is het hetzelfde. Het zou kinderachtig wezen om steeds weer opnieuw, en onder steeds andere Spaansche folkloristische, politieke of architecturale gezichtspunten op Wevers te kankeren; daar ik evenwel den indruk heb gekregen, dat jij je vooral voor hem blijft interesseeren om mij te bewij-

[p. 20]

zen, dat ik hem verkeerd beoordeel, voel ik me min of meer verplicht je nóg eens voor hem te waarschuwen. En voorloopig zonder opgaaf van redenen. Het karakter van laster dat mijn waarschuwing daardoor krijgt neem ik voor mijn rekening. Wevers' bestaan berust, niet minder dan dat van de Engelschen op Gibraltar, op bluf, een grandioze bluf weliswaar, en gesteund door een uitzonderlijk veelzijdige begaafdheid, waarvan ik me graag de mindere beken, maar bluf toch, weloverwogen bluf en comedie. Op zichzelf is deze man niets, hij voelt niets, en begrijpt niets, hij kent geen doelstelling, geen genegenheden, geen twijfel, geen angsten, - maar hij weet dit te verbergen op een wijze die hem meer doet schijnen dan menig ander, ja misschien zelfs meer doet zijn, voor zoover iemands buitenkant tenslotte toch even goed tot het werkelijke ‘zijn’ behoort als zijn kern. Die buitenkant bij hem is brilliant en fascineerend; alle menschen, die hij van zijn leven beïnvloedde, hebben er, in omgekeerde zin, hun indruk op achtergelaten, fresco's, wandversieringen, mozaïkwerk: een barok geheel, en bedwelmend voor het oog. Maar met je nagel krab je er doorheen. Dat althans is mijn ervaring geweest, en daar dit een pijnlijke ervaring was, zou ik jou voor een herhaling willen bewaren, niet omdat ik me zoo buitensporig voor jouw levensgeluk interesseer, maar ik gun Wevers het plezier niet. Laat ik hiermee volstaan voor vandaag; ik hoop werkelijk, dat het niet noodig zal zijn duidelijker te worden. Geloof me: ik heb leergeld betaald; deze man is gevaarlijk op een subtielere wijze dan jij doorgronden kunt, een wijze ook, waarvoor nog geen moraalcode bestaat, jammer genoeg: je kunt beter tien bandieten laten loopen, en hém in het gevang stoppen! Nu denk je: hij is jaloersch nog steeds, en: Annie, niet waar? Nu ja, Annie, Annie..., dat is zoo verbazend lang geleden, Snellen! Ik zou je natuurlijk een uitvoerige analyse kunnen geven waarom mijn houding tegenover Annie op het oogenblik niet anders is dan zij is, - die houding die jij meent te moeten laken, want waar je mij

[p. 21]

te weinig loyaliteit tegenover Wevers verwijt, daar bedoel je eigenlijk: te weinig warmte tegenover het herinneringsbeeld van mijn vroegere verloofde, dat laat zich gemakkelijk tusschen de regels doorlezen, - maar ik zie niet in wat jij daar precies mee noodig hebt. Begrijp me goed: het is niet mijn bedoeling om overdreven discretie tegenover jou te betrachten, ik ben alleen bang, dat je het toch niet begrijpen, misschien niet eens gelooven zou, wanneer ik je schreef in hoeverre en waarom Annie voor mij niet alleen dood en begraven is, maar ook overwonnen, ver beneden mij, klein, zielig. Wellicht - en dit is een algemeener opmerking - kan ik deze houding voor een gedeelte terugbrengen tot mijn afkeer van alles wat naar den bekenden zwendel zweemt die met deze dingen gedreven wordt. De dierbare overledenen die wij herdenken, het schijnen schoone en duidelijke beelden, die ergens boven ons in de lucht zweven als platonische ideeën, onze vereering en voortdurende aandacht en toetsing waard, maar tegenwoordig houd ik ze eerder voor krampachtig opgeblazen luchtballons: veel lucht (en vergeet niet de monden waar die lucht uit is gekomen: niet altijd even welriekend, meer iets voor den dentist dan voor den platonist!) rondom een onaanzienlijk iriseerend huidje, dat, wanneer de ballon eenmaal hetzelfde lot heeft ondergaan als de ijdele kikvorsch uit de fabel, merkwaardig snel ineenschrompelt tot het bevend hoopje protoplasma waar al deze dingen uit voortgekomen zijn en weer toe terugkeeren. Ik veracht dit protoplasma niet, allerminst, maar ik stel het ook niet hooger dan kikkerdril of eicellen van zeepaardjes, - of beter: ik stel het niet hooger alléén omdat je er lucht in blazen kunt! Ik vermoed, dat jij, met je ingekankerde teerhartigheid en inderdaad hinderlijke neiging tot idealiseeren, hier anders over denkt, maar je zult me moeten toegeven, dat het in elk geval een eerlijk, scherp omschreven standpunt is, te aanvaarden of te bestrijden, al naar je verkiest. Soms heb ik een flauw vermoeden, dat een voortgezette omgang met We-

[p. 22]

vers ook jou nog wel eens tot een zeker begrip althans voor dit standpunt zou kunnen brengen, - al vrees ik tevens, dat je daar meer veeren bij laten zult dan bepaald noodzakelijk is voor de demonstratie.

Cave Wevers!

Laat dit slot van mijn brief een handdruk vervangen: het is er niet minder hartelijk om gemeend, en nuttiger voor jou, waarschijnlijk.

Groeten aan je vrouw, die mij geheel onbekend is.

Evert v. M.