En toen brak de hel los. De verwoesting van Maastricht door Parma in 1579

[p. 147]

15

De voorstad Wijk op de rechter Maasoever viel niet diezelfde dag in Spaanse handen. Doordat de laatste boog van de Maasbrug was omhoog gehaald, wat zulke catastrofale gevolgen voor de vluchtende Maastrichtenaren had gehad, konden de plunderende Spanjaarden Wijk niet bereiken. Maar al gauw wist kolonel Mondragon, die dit stadsdeel blokkeerde, dat Maastricht gevallen was en toen over de twee houten hulpbruggen versterking kwam, duurde 't niet lang of ook Wijk bezweek.

Toen brak ook daar de hel los.

Als wilde horden, met messen en dolken gewapend, drongen de Spanjaarden de huizen binnen, vernielden, moordden, roofden en staken de brand in al wat ontvlambaar was. Er bestond voor de ongelukkige Wijkenaars geen kans om te vluchten ze zaten gevangen tussen hun eigen muren en de Maas.

Het duurde niet lang of de opgehaalde brug werd neergelaten zodat de plunderaars van de stad zich nu bij die van Wijk aansloten.

De Spaanse bevelhebbers op hun hoge paarden stapten triomfantelijk door die hel van vernieling en moord; ze gaven geen blijk van goed- of afkeuring ofschoon ze goed wisten dat Parma deze wraakneming niet zou toestaan.

Maar Parma was stervensziek. Toen men hem 't bericht van de inneming toefluisterde, was hij zelfs niet in staat blijdschap te tonen. Een zestal Spaanse edelen was, nadat ze de vesting Maastricht op hun gemak hadden bekeken, naar Wijk gereden. Onder hen was ook Don Enriquez del Monte Bianca. Ze waren na listig vragen te weten gekomen waar Tapijn, de heldhaftige verdediger van Maastricht, woonde. Hij moest in zijn huis zijn, want men wist dat hij zwaar gewond was.

Voor Tapijns woning gekomen, stegen ze van hun paarden, wierpen de meegekomen voetknechten de teugels toe en stapten naar de deur. Die was gesloten, maar op een wenk werd ze met een paar bijlslagen verbrijzeld.

[p. 148]

Don Enriquez was de eerste die naar binnen stapte. Hij keek rond in 't voorhuis, op zijn hoede voor onraad; er was niemand te zien, maar boven hoorde hij lopen.

Opeens sperden zijn ogen zich wijd open: over een bank hing een blauwe mantel! Hij greep hem, bekeek de stof, de gouden sluitgesp. En schoot in een daverende triomflach. ‘Weet je van wie die is?’ vroeg hij en zijn gezicht zei duidelijk: ik weet 't wel. Hij wachtte 't antwoord niet af. ‘Van Don Antonio Malespina. We wisten immers dat de lafaard in deze stad was. Hoera! 't geluk is met ons: nu slaan we twee vliegen in één klap. Kom naar boven, hier beneden is niemand.’

Voor de zekerheid deed hij nog een paar deuren open.

Toen trokken ze de trap op.

Tapijn lag daar te bed, half bewusteloos van koorts: hij dreigde 't slachtoffer te worden van de gebrekkige methode waarmee in die tijd wonden werden behandeld.

Hij zag vier mannen in rijke modieuze kleding zijn bed naderen. Iets in hem zei dat het vreemdelingen waren; hij besefte ook dat Manzano, die daarnet nog bij hem had gezeten, er niet meer was.

‘Wie bent u?’ vroeg hij in 't Frans.

‘Bent u sinjeur Tapijn?’ was de wedervraag.

‘Ja, ja, ik ben Tapijn.’

‘En waar is Antonio Malespina?’

‘Nooit van gehoord.’

‘Zo, zo, maar we hoorden hem hier lopen toen we beneden waren.’

‘Er was niemand dan Manzano.’

‘Manzano?’ - Ze schoten alle vier in een luide lach. ‘De schurk heeft een andere naam aangenomen. Waar is hij?’

Tapijn keek wezenloos voor zich heen, 't leek of hij de vraag niet gehoord had.

‘Waar is die Manzano?’ schreeuwde er een en trok meteen zijn dolk.

Tapijn schrok even van de luide stem, toen prevelde hij iets onverstaanbaars zoals een mens in koorts doet.

‘Wat zegt hij?’ vroeg Don Enriquez.

‘Koorts-onzin. Hij maakt ons niet wijzer. We zullen zelf gaan zoeken, hij is hier in huis, waar zou hij anders zijn, de blauwe mantel zegt genoeg.’

[p. 149]

Toen lieten ze Tapijn alleen en doorzochten de hele verdieping. Vergeefs.

‘Dan naar boven,’ beval Don Enriquez, ‘hij zal ons niet ontsnappen.’

Ze klommen de tweede trap op, kwamen op een grote kale zolder. Er was daar geen mens te zien. Over 't dak kon hij niet gevlucht zijn, de raampjes waren gesloten.

Teleurgesteld keken ze elkaar aan. Hoe kon hij ontsnapt zijn? Er was toch maar één trap naar beneden, ze zouden hem zeker gezien hebben als hij daarlangs was geslopen.

Manzano was wèl op de zolder. Toen hij, daarheen gevlucht, niets ontdekte waar hij zich veilig kon verschuilen, had hij omhoog gekeken naar het hoge steile dak. De hanebalken! Lenig als hij was, had hij zich naar boven gewerkt en zat, toen de vier mannen kwamen, veilig in de nok van 't dak. Daar zouden ze hem niet zoeken.

Maar een ongelukje was hem noodlottig. Zijn voet zat klem tussen twee balken, 't deed pijn en hij wrong om hem los te krijgen. Door die beweging schoot zijn schoen los, en plofte naar beneden, vlak voor de voeten van zijn vijanden.

Ze schrokken van de klap, keken omhoog en zagen hem zitten.

‘Daar! Daar!’ schreeuwden ze, naar hem wijzend, en Don Enriquez riep: ‘Zo, hebben we je eindelijk! Kom naar beneden!’

Manzano keek naar hem of hij een spook zag. Hij wist dat hij verloren was, maar dat Enriquez, die hij met eigen hand vermoord had, daar stond, was toch een zinsbegoocheling. Toch moest 't waar zijn. Opeens kreeg hij een glimpje hoop. Hij boog 't hoofd omlaag: ‘Enriquez! ik dacht dat je dood was. Dus ik heb je niet gedood?’

‘Nee, lafaard, je hebt me alleen verwond.’

Manzano schepte moed. ‘Enriquez, om wille van onze oude vriendschap...’

Don Enriquez schaterde. Toen riep hij terug: ‘Vriendschap? Uit vriendschap wilde je me uit de weg ruimen zeker. Kom naar beneden, en vlug, anders moeten onze dolken je halen.’

Toen dacht Manzano dat hij misschien vlak vóór hem, desnoods op zijn knieën genade zou vinden. Hij kwam naar beneden viel meteen neer voor zijn vroegere vriend. ‘Erbarmen Enriquez!’ smeekte hij bevend.

[p. 150]

‘Dat je mij wilde vermoorden, is begrijpelijk, jaloerse minnaar. Maar je verraad! dat zul je met je leven boeten.’

Manzano wrong zich in doodsangst voor zijn voeten. ‘Enriquez! Erbarmen!’

‘Geen sprake van. Laten we hem binden aan handen en voeten, de verrader! Hij mag geen kans krijgen om te ontsnappen.’

Een der mannen liep naar beneden, gooide een raam open en riep een bevel naar de soldaten, die voor de huisdeur op post stonden.

Touwen en riemen werden boven gebracht en even later werd Antonio tussen soldaten uit Tapijns huis gesleurd.

‘Wachten!’ schreeuwde Don Enriquez hen toe en liep weer naar boven. Daar was inmiddels een draagbaar neergezet naast Tapijns bed. De zieke werd er, ondanks zijn slechte toestand, op vastgebonden en naar beneden gedragen. De enige reactie van Tapijn was dat hij zijn koortsig hoofd onrustig over 't kussen heen en weer schoof.

De ruiters, met hun gevangenen tussen hen in, vormden nu een kleine stoet. Voor hen uit reden een trompetblazer en twee tamboers die 't nodige leven maakten om de aandacht te trekken. Langzaam en statig lieten de ruiters hun paarden stappen tussen puin, vernield huisraad, stapels glasscherven, afgerukte deuren en vensterluiken.

Uit de ramen van de gespaard gebleven huizen staken koppen van Spaanse soldaten die zich daar genesteld hadden met meiden uit 't vrouwenkamp. Waar een Maastrichts gezin zo gelukkig was, huis en goed te hebben behouden, werd schuchter een vensterluik geopend en gluurden angstige gezichten naar buiten om, geschokt, onmiddellijk weer te verdwijnen.

Dit was de laatste slag die de Maastrichtenaren werd toegebracht: Tapijn, hun held, stervensziek in Spaanse handen! Manzano, met gebogen hoofd tussen zijn bewakers, wekte geen medelijden; al moest men toegeven dat hij hard gewerkt en Tapijn eerlijk geholpen had, hij was een Spanjaard evengoed als de gehate bezetter en verradersstraf had hij wel verdiend.

In 't Spaanse kamp buiten de Brusselse poort werd halt gehouden bij de grote tent van Parma. Men wilde de vangst aan de veldheer tonen.

Maar de geneesheer en enkele vertrouwden die steeds om de

[p. 151]

zieke heen waren, verboden de toegang tot de tent; men verwachtte min of meer dat Parma zou sterven.

Toen werd Tapijn in een tent gebracht en een, voor die tijd, kundig heelmeester kwam zijn wonden onderzoeken en behandelen.

Antonio kwam onder strenge bewaking in een andere tent terecht.

De toestand van prins Parma was zo niet hopeloos dan toch zeer ernstig. De kundigste geneesheren die bereikbaar waren, stonden om zijn bed. Sommigen waren overtuigd dat hij pest had, anderen verwierpen die mening omdat zich niet alle verschijnselen van pest voordeden. De zieke had in de linkerzijde een gezwel dat hem veel pijn en hoge koorts veroorzaakte. De lijfarts van de prins-bisschop van Luik, een befaamd geleerde, opperde 't, voor die tijd, ongehoorde voorstel om de wonde open te snijden. Hij verwachtte daarvan verlichting van de pijn en men zou bij 't blootkomen van de wondbodem kunnen vaststellen of het pest was.

Hij doorboorde 't gezwel zodat de vuile inhoud eruit spoot; hij zuiverde 't inwendige van de wonde en constateerde daarbij opgelucht dat er geen sprake was van pest.

De zieke voelde onmiddellijk verlichting, de koorts minderde en 't herstel trad in.

Maar 't duurde nog vele dagen voordat hij, rechtop in de kussens, iemand te woord kon staan.

't Geval Tapijn en Antonio werd hem meegedeeld en toen hij hoorde dat de dappere verdediger van de stad herstellende was, liet hij hem voor zich brengen.

Hij keek zijn overwonnen tegenstander aan. ‘Ik heb bewondering,’ zei hij, ‘voor de wijze waarop u de stad hebt verdedigd. U bent een goed strateeg, sinjeur Tapijn, en een even groot generaal.’

Tapijn boog 't hoofd als dank voor de lof, maar zei niets.

Parma vervolgde: ‘U bent nu mijn gevangene, ik kan met u doen wat ik wil.’

Weer boog Tapijn 't hoofd.

‘Maar uw gaven kunnen beter gebruikt worden dan verloren gaan.’

Tapijn richtte 't hoofd op. ‘Uwe Hoogheid bedoelt?’

[p. 152]

‘U kunt in dienst treden van de koning van Spanje.’

Tapijn schudde 't hoofd. ‘Neen Hoogheid, dat doe ik niet.’

‘Zou u zich niet eerst bedenken?’

‘Ik hoef me niet te bedenken, mijn antwoord is neen.’

Parma toonde geen verwondering; hij keerde zich tot de bewakers: ‘Breng hem weg.’

Tapijn keerde terug in zijn bewaakte tent, en een poos later, toen de heelmeester hem genezen had verklaard, werd hij weggevoerd naar een verafgelegen kasteel waar hij in een onderaardse gevangenis werd opgesloten.

Parma had geen bevel gegeven om hem te doden, waarschijnlijk hoopte hij, dat de tijd zijn gevangene verstandig zou maken. Maar voor zijn bewakers was Tapijn niet een geniaal mens waar ze profijt van konden hebben, maar de voornaamste gevangen vijand, die ze als zodanig wensten te behandelen.

Hij werd in zijn kerker vermoord.

De Spanjaard Antonio ontging zijn straf niet. Prins Parma wenste de verrader niet te zien en droeg zijn legeroverste op hem de straf te geven die hem toekwam. Daar waren ze 't spoedig over eens: de spitsroeden, maar dan met hun Spaanse degens.

Ze stelden zich in twee rijen op voor zijn tent, trokken hun degens. Antonio, uit zijn gevangenis gehaald, werd met geweld tussen de geheven wapens gejaagd. Reeds na enkele passen viel hij, dodelijk getroffen, waarop zijn beulen elkaar verdrongen om de verrader nog een laatste steek als toegift toe te brengen.