En toen brak de hel los. De verwoesting van Maastricht door Parma in 1579

[p. 153]

16

Eerst vier weken later was prins Parma in zoverre hersteld dat zijn intocht in het veroverde Maastricht kon plaatsvinden.

Al het mogelijke was gedaan om de verwoeste stad een feestelijk uiterlijk te geven. De verbrande en vernielde huizen gingen schuil achter vlaggen, tapijten en slingers groen; erebogen bloeiden op in de schoongeveegde straten; de weg die de stoet moest volgen, was bestrooid met groen en bloemen.

Op 't Vrijthof zou het plechtige huldebetoon en al wat daarbij hoorde, plaatshebben. Er was daar een houten verhoging gemaakt, bekleed met de kostbaarste tapijten die uit de geplunderde huizen waren te voorschijn gekomen; honderden bonte vlaggen wapperden feestelijk over 't grote plein; er stonden ontelbare fakkels en teertonnen voor de feestverlichting na donker.

De 28e juli had de intocht plaats. Parma was nog te zwak om een paard te bestijgen. Daarom had men een rijke zetel laten maken die, op een draagbaar geplaatst en overhuifd door een baldakijn van rood fluweel, door zijn voornaamste legerleiders op de schouders zou gedragen worden.

De prachtlievende Parma droeg voor deze gelegenheid een kostuum van roodzijden damast waarop een rijkdom van edelstenen schitterde; om zijn schouders hing een blauwzijden mantel met bont afgezet, op zijn grote hoed wuifden drie struisveren in de kleuren van zijn wapen, in zijn hand hield hij de gouden bevelhebbersstaf.

Zijn mager bleek gezicht was meelijwekkend in die bonte praal, maar wie zijn donkere doordringende ogen ontmoette, wist dat de oude wilskracht zich had hersteld.

Niet door de wijdopen poorten zou de intocht plaats hebben, maar door de bres in de wal, waar in de noodlottige morgen de eerste Spanjaarden waren binnengedrongen.

Voorafgegaan en gevolgd door uitgedoste ruiters en voetknechten, onder trompetgeschal en trommelslag, deed Parma zijn intocht in de veroverde stad.

[p. 154]

Op 't Vrijthof stonden de vooraanstaande burgers die na 't moorden waren overgebleven, en de gilden in hun beste kleren. Ook de kerkelijke overheid was er in vele rijen vertegenwoordigd, de kanunniken in paars ornaat, de lagere geestelijkheid in het zwart met hagelwitte superplie. Allen wachtten op 't moment dat ze hun hulde moesten brengen en Parma's bevelen en straffen zouden horen. Met verbeten gezichten stonden ze in de brandende julizon, want op 't grote plein was nergens schaduw. Om hen heen verdrongen zich nieuwsgierige burgers. De gezichten van al die mensen stonden somber, angstig, men kende Parma's meedogenloze hardheid, vreesde zijn bevelen; alleen de geestelijken gaven blijk van een onverschillige berusting: voor de Kerk was niets te vrezen van de allerchristelijkste koning van Spanje, bovendien had geen enkele priester deelgenomen aan gevechten.

De klokken begonnen te luiden, 't geschetter van bazuinen en trompetten naderde, de wachtenden stieten elkaar aan, wisselden woorden van angstige voorgevoelens.

Toen Parma, omringd door zijn veldheren, had plaatsgenomen, viel er een doodse stilte.

Op een teken traden de burgemeesters en het hele stadsbestuur naar voren, overhandigden de overwinnaar de sleutels van de stadspoorten en zwoeren onderdanigheid in de geijkte formules. Zwijgend ontving Parma hun hulde. Ook de geestelijkheid trad nader, een priester hield een vleiende toespraak. Parma reageerde ook hier niet op, hij richtte zich tot alle aanwezigen. Zijn stem was zo zwak dat alleen de allervoorste rijen iets konden verstaan. De meer verwijderden hoorden eerst na afloop dat de stad een enorme schatplicht was opgelegd, dat de voor enkele jaren verdreven gouverneur, de gehate Mentesdoca, in zijn functie hersteld werd, dat 't plunderen en branden van die dag af verboden was en overtreders gestraft zouden worden.

Toen Parma was uitgesproken, verhief hij zich van zijn zetel en, omringd door zijn edelen, voorafgegaan door de vele priesters, ging hij te voet naar de nabijgelegen Sint-Servaaskerk, waar een plechtig Te Deum werd gezongen om God te danken voor de zege.

De mensen verspreidden zich weer, druk pratend over de enorme last die de stad was opgelegd na een plundering, die op een half miljoen dukaten geschat werd. Waar moest 't geld vandaan ko-

[p. 155]

men? Van de lakenweverijen? De leerfabrikatie? De brouwerijen? Alles, alles was immers vernield, tot gruizels geslagen, of verbrand; 't was nog de vraag of ze met hun geredde geld de verwoeste gebouwen ooit zouden kunnen herstellen. Daar waren er al, vroegere notabelen, die spraken van vertrekken, meer naar 't noorden was 't leven draaglijk; ook Antwerpen werd opeens weer 't toevluchtsvizioen, zoals 't al zo vaak was geweest.

Toen de plechtigheid in de Sint-Servaas beëindigd was, trok prins Parma zich, dodelijk vermoeid, terug in het gouvernementshuis aan 't Vrijthof dat voor hem in gereedheid was gebracht. De legerbevelhebbers, onder wie veel Spaanse Grandes en edelen, verspreidden zich over de stad, ze zochten de huizen op die ze in beslag hadden genomen en lieten zich bedienen. De logementen waren tot dat doel met opzet gespaard gebleven. Nu was daar geen kamer meer onbezet.

Trecpoel liep opgewonden van zijn gelagkamer naar 't achterhuis waar keukenmeesters en botteliers handen te kort kwamen om de veeleisende gasten te gerieven. Gelukkig was er weer aanvoer van vlees, wild en groenten van buiten de stad. Hij was de ongelukkige dagen van wanhoop en honger al gauw vergeten, zijn buikje kreeg weer de oude ronding en de Spaanse gasten, al waren ze veeleisend, betaalden goed, zodat hij zijn achterstand gauw zou inhalen. Trecpoel was er genadig afgekomen, dank zij zijn gerenommeerd logement, hij zag de toekomst niet somber in al had hij de afloop van 't beleg anders gewild. Een baas moest er nu eenmaal zijn in de stad, na de Hollandse was 't nu weer een Spanjaard, Mentesdoca, de Maastrichtenaren zouden wel geleerd hebben 't hem niet lastig te maken. Nu putte Trecpoel zich uit in beleefde Spaanse zinnen en deed alle moeite om 't de heren naar de zin te maken.

't Was een warme dag, ze hadden dorst na 't lange in de zon staan op 't Vrijthof. Hij liep zelf rond met kannen bier en wijn om kroezen en bekers te vullen.

Toen hij met een lege kan naar de kelder wilde, zag hij in 't voorhuis voor 't eerst sedert 't beleg, een oude Maastrichtse klant in de voordeur staan. 't Was burgemeester Van Vleeck; hij was zonder zijn rode ambtsmantel en keek om zich heen als iemand die verdwaald is en niet weet in welke richting hij de weg zal zoeken. De hitte van de dag, zijn stemming na de ver-

[p. 156]

nederende vertoning op 't Vrijthof waren duidelijk zichtbaar op zijn rode gezicht met schichtige ogen, die van 't een op 't ander sprongen omdat ze geen rust vonden.

Trecpoel ging dadelijk naar hem toe. ‘Heer burgemeester!... u hier? Nu?’

‘Ja, 't is vol Spanjolen bij je, ik hoor 't wel,’ antwoordde Van Vleeck nors. ‘Maar een Maastrichtenaar mag ook dorst hebben bij die hitte.’

‘Natuurlijk, ja, maar... wilde u daarbij gaan zitten? 't is maar... er zijn alleen Spanjaarden, de Maastrichtenaren...’

‘Drinken geen bier met de vijand.’

‘Nou ja... vijand? We hebben nu weer vrede.’

‘Mooie vrede, chotfer... maar er is niets aan te doen, Trecpoel. Je zult me toch wel aan een kroes bier helpen?’

‘Tja... zeker... maar waar? Als u mee wilt gaan en 't voor deze keer wilt verontschuldigen... voor deze keer want die vreemde heren blijven niet zo lang, ziet u; daarna bedienen we u weer als vanouds.’

Hij ging hem voor naar 't achterhuis, opende een deur en wees hem een eenvoudige houten stoel aan.

‘Als u dit voor lief wilt nemen.’

Van Vleeck lachte, een kort sarcastisch lachje. ‘Welja,’ zei hij toen, ‘hoofdzaak is dat ik bier krijg.’

‘Zo dadelijk heer.’ En hij verdween.

Van Vleeck keek rond, zag dat hij in een soort bijkeuken zat, een deur stond open, daardoor zag hij mannen druk bezig bij een groot vuur met dampende pannen.

Opeens hoorde hij iets vlak achter zich. Hij keerde zich om en zag een vrouw zitten die groente schoonmaakte. Ze keek hem aan, een mager gezicht met roodgeschreide ogen. Hij meende haar te herkennen en vroeg verbaasd: ‘Vrouw Hex van de Wijermolen?’

‘Ja heer, maar niet meer van de molen.’ Ze greep een punt van haar schort en veegde nieuwe tranen weg. ‘Neen, daar ben ik niet meer. Sinjeur Trecpoel heeft zich over mij ontfermd, ik heb hier onderdak gekregen mits ik hielp.

Op dat moment kwam Trecpoel binnen met een kan bier waarvan 't schuim over de rand liep. Hij zette een kroes neer. ‘Alstublieft, heer burgemeester, ik zal u inschenken.’

[p. 157]

‘Ja, dank je. En laat die kan maar hier.’

Trecpoel lachte. ‘Hier laten.’ Daar zitten nog wel vijf kroezen in, heer.’

‘Juist daarom. Ik heb dorst.’

Trecpoel aarzelde. ‘Een man met een ontredderd gemoed gaat zich gauw te buiten,’ bedacht hij, ‘ik wil geen dronken mensen in mijn huis, zelfs geen dronken burgemeester.’

Maar Van Vleeck maakte, toen hij de kan wilde wegnemen, een gebaar van: afblijven, en Trecpoel wachtte zich wel om zich tegen een burgemeester te verzetten. Dus bepaalde hij zich tot: ‘Straks, als ik de kan nodig heb, zal ik ze halen.’

Van Vleeck knikte en schonk zich de tweede kroes in terwijl Trecpoel heenging.

Mina van de Wijermolen achter hem, begon opeens hoorbaar te schreien.

‘Huilen helpt je niets, vrouw,’ zei hij. ‘Is je man...’

‘Mijn man is dood.’

‘Als zovelen; gevallen voor de eer van Maastricht.’

Hij zuchtte, dronk toen in één teug zijn kroes leeg en schonk ze weer vol. ‘Wat helpen tranen! Er zijn er die meer verloren dan alleen hun man.’

‘Ik ook. Mijn dochter.’

‘Ik wist niet dat je een kind had.’

‘Een aangenomen kind, 't mooiste meisje van de hele stad.’

‘Vermoord?’

‘Verdronken hebben ze haar. Het lijk is opgehaald uit de Maas.’

‘De beesten! En er blijft ons niets over dan naar hun pijpen te dansen. We zijn verslagen! Verloren!’

Hij greep opeens naar 't gevest van zijn rapier, trok 't uit de schede, legde 't uitdagend voor zich op tafel en riep: ‘Als ik maar kon! al was 't er maar één! Nu, juist nu!’

Op dat moment kwam Trecpoel weer binnen. Hij zag dadelijk aan Van Vleecks gezicht en zijn flauwe, waterige ogen dat hij te veel had gedronken.’

‘Nu heb ik mijn kan werkelijk nodig,’ zei hij met een verontschuldigend lachje.

‘Ze is net l.leeg,’ haspelde Van Vleeck, maar ik h.heb nog dorst. Breng dan w.wijn, die heb je genoeg. En geef die arme weduwe ook een beker op mijn kosten. 't Arme m.mens! Geen man en

[p. 158]

geen k.kind meer! De beesten! de m.moordenaars! Hoor ze te keer gaan in je d.deftige gelagkamer.’

Ze luisterden, hoorden flarden van liedjes, luid lachen, schreeuwen. ‘Ze vieren de overwinning, de m.moordenaars, de b.bloedhonden!’

‘Ze worden inderdaad wat luidruchtig, maar dat gaat wel over, 't is vandaag feest voor hen, morgen zijn 't weer gewone mensen. Ik kan 't niet verbieden, ze zouden in staat zijn om mijn meubels te vernielen, en meer ook.’

‘Ja, ja,’ knikte Van Vleeck met een begrijpend lachje, ‘en hun d-dukaten zijn beter d-dan 't noodgeld dat je van ons m-moest aannemen t-tijdens de bezetting.’

‘Och ja,’ gaf Trecpoel toe, ‘'t werd tijd dat ik weer goed geld zag; ze betalen met goud en zilver.’

‘Ja, ja, geld!’ daar draait ten slotte alles om. B-breng me wijn, Trecpoel, ik... hik... heb dorst.’

‘U kunt toch beter nu naar huis gaan en wat rusten.’

‘Maar b-bliksem, als ik w-wijn wil...’

Trecpoel maakte een bezwerend gebaar. ‘Ik zal u mijn knecht meegeven.’

‘W-waarom! Ik... hik... ben niet dronken.’

‘O neen, maar hij kan u beschermen voor 't geval dronken Spanjaarden...’

‘D-dat hoeft niet, ik ben sterk genoeg.’

‘Jazeker, u bent sterk, maar mijn knecht is jonger, dat scheelt. Kijk, neem deze stok voor steun. Daar is Jan toevallig. Hier Jan, jij aan deze kant en kijk uit. Kom maar door de achterdeur.’

Trecpoel hielp de burgemeester overeind, drukte hem een stok in de hand en wees Jan, dat hij hem bij een arm moest nemen.

Terwijl hij naar de deur waggelde, sloeg Van Vleecks stemming over naar sentimenteel verdriet.

‘O, mijn arm Maastricht!’ huilde hij opeens, ‘jij schone stad van Sint-Servaas, wat is er van je geworden! Ach, ach, puinhopen, vlammen, bloed, tranen!’

Trecpoel keek hem na, tot hij om de hoek van de straat zwaaide. Toen sloot hij de deur en greep zijn bierkan om de heren Spanjaarden te gaan inschenken.

EINDE.