|
| |
| |
| |
Voirrede ende waerschouwinge aenden Christelijcken goetwillighen Leser.
MY en twijffelt niet, Christelijcke Leser, of desen mijnen arbeyt sal velerley opspraecken onderworpen zijn, overmidts vele lieden dit dichten der Psalmen gantz voir onnut ende vruchteloos sullen achten. De eene latende sick duncken, dat het onnoodich sy, de Psalmen, lofsangen, oft geliederen die ons de gheest des Heeren, in de Hebreische tale heeft voorgedragen, in onse Nederduytsche sprake oversettende, allen slechten ende gemeyne lieden gemeen te maecken, meynende datmen sick behoort met de Griexsche ende Latijnsche oversettinghe die de Schoilgheleerde verstaen, te laten vernoeghen. De andere sullen meynen, dat offmen de Psalmen wel in onse moederlicke sprake mochte tot yedermans gebruyck uyt laten gaen, soo en ist nochtans niet oorboirlijck de selue alsoo sangwijse in dichte te stellen, dewyle het schijnt een misbruyck te wesen der heylighe dinghen, datmense op straeten ende in winckelen, meer tot cortwijle ende tijdt-verghetinghe singhet, dan uyt aendachticheyt om Godes name te eeren.
De derde sullen ons straffen als wy in M. Peeters Datheni oogst hadden willen treden, ende hem van zijne eere ende lof beroouen.
De laetste sullen ons in ettelijcke manieren van spreken die eenichsins onghewoonlijck schijnen te zijn, berispen.
Hier op willen wy tot antwoirde, de eerste, aen den H. Apostel verseynden, welcke opentlijck ende duydelijck verbiedt dat in Godes ghemeynte ende inde Christelijcke versamelinge gantschelijck gheen spraecke en sal ghebruyct worden anders dan die vanden ghemeenen man verstaen can worden: ghemerckt dat die alleen tot stichtinge dienen can. 1.Corint. 14. Ende wilt derhaluen dat alle leeringen, Psalmen, ende ghebeden gheduydet sullen worden, ende in de ghemeyne sprake ouergesettet. Ia wy sullen hun onsen oppersten meester ende Heere Iesum Christum met alle sijne
| |
| |
Apostelen ende Propheten tegen setten die haere leere, ende de verborgentheyt des Coninckrijckx Godes niet alleen den Phariseen, Schriftgheleerden, Papen ende Monnicken ofte Studenten hebben voirgedraghen, maer oock ende vele meer den slechten ende ongeleerden luyden, den welcken voir het meestendeel, alle Christi predikingen, ende der Apostelen sendbrieuen, mitgaders der Propheten vermaningen, waerschouwingen, ende troostingen worden toeghevoegt. Ia Christus selue danckt zijnen Hemelschen Vader, dat hy dese verborghentheden, den grooten ende wijsen deser weirelt verborghen heeft, ende heeftse den slechten eenvoudighen ende ongheleerden gheopenbaert. Volgende het welcke Paulus oock verclaert, datter niet vele wijse, niet vele geleerde, niet vele groote Hansen en Christi gemeynte en waeren. Overmidts God de Heere de slechte ende versmadelijcke, ja de onwijse menschen deser weirelt vercoren heeft, om de wijse ende hoochberoemde geleerde te beschamen. Ende dit is oock de oorsaecke, waeromme Christus sijne Apostelen niet en heeft uyt de Hoogescholen, Vniversiteyten, oft Synagogen willen kiesen, maer uyt eenen hoop slechte grove ende onwetende visschers, ambachtslieden, ende Tollenaers. Ende Paulus zijnen Discipel beroemde sick dat zijne leere niet en was nae de Hoogegeleertheyt der weirelt, maer nae de cracht des H. Gheestes, dewelcke inde slechte eenvoudige soo wel werckt, als in de aller geleerste die op der weirelt zijn. Daeromme soo yemandt in sijn wederstrijdig ghevoelen volherdende, sick aen ons wil stooten, die mach sijne hoirnen teghen den Hemel oprichten, ende versoecken of hy den eewigen God uyt sijnen stoel met sijne spitzinnige eygendunckelijcke argumenten sal kunnen rucken, ende van sijnen eewighen raedt ende voirnemen doen veranderen. Ende daer nae mach hy sich beraden, wat hy met ons doen wilt, die wy schuldich zijn Gode ghehoorsaem te wesen.
De tweede, die niet en kunnen lijden, datmen de woirden Godes end zijne Lofsangen singe, vreesende dat sy mochten ontheyliget worden, indien sy het uyt dier meyninge doen om dat sy lieuer sagen datmen den gemeenen man oncuysche weireltsche liedekens, ende vuyle hoerische bordeelgedichten, inplantede, gelijcker ontwijffelijck vele zijn
| |
| |
die daer nae trachten, Wy laten ons duncken, dat de selue niet weirdich en sijn datmense met eenige beantwoirdinge te gemoete gae. Want sy geuen merckelijck te kennen dat zy van s'Duyvels aert sijn, die Gods des Heeren lof niet en connen lijden, maer brandende in alle vuyle stinckende oncuysheyt ende onbehoorlijcke begeirlijckheden, de locht ende de herten der menschen met haer moortdadich vergift geirne souden besmetten. Maer indien sy sulcx uyt eenighen yver der eere Gods voirdragen, ende niet achtende dat den geest Godes selue ons uytdruckelijck doir Pauli mont vermaent ende gebiedt, dat wy sullen d'een den anderen leeren ende vermanen, met Psalmen, Lofsangen, ende geestelijcke geliederen, singende met bevallicheyt den Heere in ons herten, willen nochtans wijser wesen, ende meynen datmen niet en behoort op straet, op weeg, in schepen, ende in andere gemeyne plaetsen, de heylige Lofsanghen te ghebruycken, wy sullense wel geirne heuren sin daerinne laten volgen soo vele alst hun aengaet, ende sulcke haere besorgsaemheyt haeren goeden yver toe schrijuen die sy tot Godes eere sijn dragende: maer euenwel sullen wijse bidden dat sy oock die seluige billicheyt willen gebruycken in het ordeelen der ander menschen herten. Dewijle God dickwils in allerley plaetsen ende geselschappen, der menschen herten tot aendachticheyt verwecket, als wy het alderminste souden vermoeden. Want gelijck als de wint blaest, daert hem gelieft, ende men hoort zijn ghedruysch wel, maer men siet niet van waer hy comt, noch waer hy henen gaet, alsoo ist oock met den Gheest Godes, segt de Heere Christus Iesus. Ia menichmael geschiet het, dat de gene die uyt gewointe ende sonder aendachticheydt, de heylige woirden des Heeren singhen ende in den mont nemen, onuerhoets ofte selue beroert worden, oft ander toehoorders herten verwecken, sonder dat sy het selue weten. Ende daerom ist dat Paulus gebiedt ende wil dat de menschen in alle plaetsen sullen bidden, heffende reyne ende suyuere handen tot God, sonder twist ofte toirnicheyt.
Het ware wel grootelijcks te wenschen, datmen in alle Gebeden ende Lofsangen, het herte altijt wel ende behoorlick bereydet hadde met alle vlijtige ende boetveirdige aendachticheyt, tot den Heere, maer nademael sulcx een genadige
| |
| |
gave Gods is, die den mensch in sijner handt ende beleydinghe niet en heeft, alsoo hy selue wil, soo moeten wy den Gheest die menichmael schijnt te slapen, met allerley middelen die ons de Schrift voir draegt ende insonderheyt met Godes woirt ende met godsalighe ghebeden, Lofsanghen, ende Liederen verwecken. Want souden wy altijt wachten, God te bidden tot dat onse herten daer toe behoorlijck van te voren bereydet waren, wy souden de oeffeninge des Gebets seer selden mogen gebruycken, ende int laetste geheelijck moeten nalaten. Daerom ist beter, altijt Godes woirt inden mont te hebben, op dat daer doir het slap ende slaeperig herte tot aendachticheyt verwecket ende ontsteken worde: want des Heeren woirt is ons daer toe sonderling ghegheuen, ende wort dies haluen een vyer, een fackel, een lampe ende eene hamer ghenaemt, om dattet die cracht heeft dattet onse herten onsteect, verlicht, ende vermurwet, als sy van selfs kout, duyster ende hart sijn. Want hoewel het niet altijdt sulcx en wercket, ouermits onse al te groote koude, verstocktheyt ende blindtheyt, nochtans alsoo wy niet en weten wanneer God wercken wil, so en can het niet dan goet sijn, altijt ende in alle plaetsen het selue te versoecken, niet twijffelende of God de Heere en sal sijne belofte met dadicheyt volbrenghen, als hy sal kennen die gheleghentheyt ende bequaemheyt voirhanden te wesen. Ende daer mede hopen wy dat de tweede maniere onser beschuldighers vernoegt sal wesen.
Aengaende de derde, die sullen wy bidden dat zy gedachtich willen wesen, dat de gauen des heyligen Gheestes menigherley ende verscheyden zijn. Wy en willen M. Petrum Dathenum niet schelden noch straffen, ofte sijne oversettinghe (hoewel hy dickmael in zijnen leuen bekent heeft dat sy met grooter haesten ghemaeckt was) uyt des ghemeynen mans handen niet rucken. Maer soo de Gheest des Heeren ons oock wat heeft verleent, van sijne menigherleye ghemeynten Godes gheirne ende mildelijck hebben medegedeelt: Den grooten langduerighen arbeyt, moeyte ende neersticheydt die wy hier toe ghedaen hebben, kendt God de Heere, ende sal een yegelijck Christen mensche die inde heylighe Schrift ende in het dichten ervaren is lichtelijck
| |
| |
connen afmeten. Hebben wy yet ghedaen dat stichtinge des volcx Godes dienstich sy, daer van moet den almogenden Heere alleen gedancket ende gepresen zijn. Soo niet, wy konnen seer wel lijden dat de Psalmliederen van M. Peeter Datheen overblijuen, ende de onse onderdruckt worden. Alleenlijck sal het Christelijck herte alle dinghen ten besten duyden, alle dingen versoecken, ende kiesen tgene dat best is, geuende de Heere van alles lof ende prijs. Hoewel hy selue in zijn leuen meer dan eenmael bekent heeft, dat de sijne hem schier als een ontijdige geboirte waren afgedrongen geweest, soo dat hyse in vele plaetsen niet wel oversien en hadde, ende om de onervarentheyt vande Hebreisscher sprake, was gedwonghen gheweest, sijne oversettinghe uyt een andere ouersettinghe te maken, soo dat daer vele dinghen waeren daerop wel behoorde naerder ghelet te worden. Ende somwijlen oock vrymoedelijck seyde, dat hy grootelijcx wenschede dat de onse inde ghemeynten Godes mochten worden aenghenomen, als die met der Hebreischer waerheyt, naerder ouer een quamen. Hoewel wijse sedert dien tijt noch seer geschaeft hebben ende met grooter neersticheyt ouersien: also een yeghelijck sal connen onderkennen die moeyte sal willen doen om d'een met d'ander over een te brenghen.
Want aengaende dat wy sommighe ghebeden die inde sijne waren ende oock wel inde Ghemeynte Godes gesonghen worden, hebben naeghelaten, ende in stede van dien vele Schriftuerlijcke heylige Lofsanghen hier by gevoegt, dat en is niet gheschiet uyt eenighe eyghen vermetenheyt ofte goetduncken, als of wy anderluyden werck wilden berispen, oft den volcke af-hendich maeken: Dat sy verre van ons. Maer om dat wy vele sekerder ende orboirlijcker achten, ende souden oock van herten wenschen, dat in Godes Ghemeynte gantzelijck niet en werde ingebracht noch gesonghen, noch ghelesen, dan het gene dat uyt de heylige geloofweirde Schriften des ouden ende des nieuwen Testaments eyghentlijck getoghen is, op dat onsen nacomelingen niet en worde stoffe ende oorsake ghegeuen, om een yeghelijck na sijnen eyghen sin, gebeden ende Lofsanghen te dichten, diemen inde Gemeynte Godes naer der menschen aelwerdige eygendunckelheyt soude willen inne-voeren. So hebben wy geraetsaem gevonden de Psalmen ende de Schrif- | |
| |
tuerlijcke Lofsangen, uyt den ouden ende nieuwen Testamente getoghen mitsgaders het ghebedt des Heeren, de thien Gheboden, ende het Christelijcke ghelooue naeckt ende bloot ende sonder eenighe andere wijtloopige glosen in haren natuerlijcken sin te laten, soo vele als het den aert ende gelegentheyt des dichtens lijden can, lieuer dan dat wy eenighe andere gebeden ofte breeder uyt legghinge (diemen Paraphrases noemt) daer by wilden voegen. Gemerckt ons de eruarentheyt der voirleden tijden meer dan ghenoechsaem gheleert heeft, hoe sorgelijck dat het sy, in Godes Gemeynte yet in te voeren, dat niet eyghentlijck op de heylige ende alleen gheloofweirdige schriften des ouden ende nieuwen Testaments gegrondet sy.
Volgt nu het laetste stuck der beschuldinge, der genen die vremt sullen vinden, dat wy eenige ongewonelijcke manieren van spreken gebruyct hebben, daer op wy antwoirden: Dat wy alomme daer het ons mogelijck is geweest de ghemeyne ende gebruyckelijcke wijse van spreken ghevolget hebben, behaluen dat wy soo vele doenlijck is, alle geschuymde ende vreemde woirden uyt andere talen ontleent, hebben gemijdet, Mitzgaders oock alle stopwoirden diemen inden dichte om den rijm te vinden, dickwils plach te gebruycken. Alleen daerinne hebben wy een weynich afgetreden van de wijse van spreken, die nu heden ten daghe meest gebruyckelijck is in dese Nederlanden, Als dat wy hebben willen het onderscheydt houden tusschen de wijse van spreken diemen tot eenen persoon alleen gebruyct ende tusschen de ghene diemen gebruyckt tot velen: stellende inde plaetse van dese by namen [ghy] ende [u] (welcke hedens daegs in dese landen meestendeel gebruyckelijck zijn alsmen eenen persoon alleen aenspreect,) dese [du] ende [dy] ende buygende de nauolgende woirden, diemen daer by voegt, nae den aert des eenvoudigen getals, ende seggende alsmen yet wilt te kennen geuen: Ick doe, du doest, hy doet, wy doen, ghy doet, sy doen. Item du hebst, du geefst, du laetest, du spreeckst, du segst, due gaest, du staest, ende tot velen, ghy doet, ghy gheeft, ghy laet, oft laetet, ghy spreeckt, ghy segt, ghy gaet, ghy staet. Item alsmen eenen alleenen wat beveelt ofte biddet, doe du, geef du, laete du, spreeck of spreecke, seg oft segghe, gae, stae, etc. Ende tot
| |
| |
velen, doet ghy, geeft ghy, laet oft latet, spreeckt oft segt, gaet, staet, etc. Overmits het kennelijck is dat de letter T. die men daer by voegt, een teecken is, het getal van velen bediedende: want dat is den ouden aert, wijse ende gebruyck die onse voirvaders van menige eeuwen herwaerts haeren kinderen hebben naergelaten. Ende hoewel het mettertijt, alsoo doir een seer quade gewointe, van smeeckende pluymstrijckinge, in gebroken is, datmen wanneer d'een d'ander aenspreeckt, dit onderscheydt geheel achterlaet: ende in stede van het getal van eenen, seer onbequamelijck ende oneygentlijck gebruyckt, het getal van velen: Nochtans is sulx in het schrijuen ende boecdrucken daer dese smeekinge alsoo geene plaetse grijpen en mach, menige tijden ende eeuwen altijt ongeschendt ende onverandert gebleuen, als datmen in alle geschreuene oft gedruckte boecken het onderscheydt vanden getaele altijts ghehouden heeft. Ia over dertich so veertich iaeren herwaers in alle de boecken daermen de kinderen uyt plach te leeren lesen, en gebruyckte men anders niet dan du en salst oft salt niet stelen, du en salst niet dooden, du en salst geen overspel doen, ofte stele niet, doode niet, en doe geen overspel ende diergelijcke, ghelijckmen byde oude Vlaemsche oversettinge van Boetius, ende in vele gebede Boecxkens, ja oock in boecken van Fabelen, cluchten ende leugenboecken als S. Franciscus wijngaert, Esopus fabelen ende andere sagen merckelijck sien can. Ende alle de Bybels diemen over veertich ofte vijftich jaeren gedruckt heeft, soo wel in Brabandt ende Vlaenderen, als in Hollant ende Vrieslant, houden noch deselue wyse van spreken onverbrekelijck: alsoo den Bybel van Liesvelt tot Antwerpen gedruckt int jaer 1532. ende die van Iacop Iacops sone ende Mauritius Yemants sone tot Delft in Hollandt gedruct int jaer 1477. den thienden Ianuarij, ende ontallijcke andere copijen, soo oude als nieuwe merckelijck getuygen. So dat seer onlancx dit leelijck misbruyck ende confusie van getalen in de H. Schrift heeft beghinnen in te breken. Ende noch souden wy geen groote swaricheyt gemaeckt hebben, om den ghemeynen man, die heden ten dage gewent is anders te hooren, te gerieuen, ten ware dat wy gantzelijcke niet en sagen, hoemen Godes heylige eenicheyt (die met smenschen smeeckelijcke
| |
| |
woirden niet en can verciert noch verhoogt worden) eeenichsins conde uytdrucken oft te kennen geuen dan met dit onderscheet des getaels van eenen ende van velen. Iae wy achten datmen Godes eenige ende onvergeselschapte hooge Maiesteyt ende eenvoudich enckel wesen, niet en can met het getal van velen uytspreken, sonder grooten laste ende vercortinge zijnder eeren, welcke hy niemant mede wilt deelen. Daerom ist dat alle andere vremde natien als Hoochduytschen, Francoysen, Italianen, Spaegnaerden, Engelschen, Schotten, Polaken, ende andere meer, die allegelijck soo wel als wy d'een den anderen aensprekende niet en willen seggen, du oft dy, in het getal van eenen, maer in het getal van velen segghen, Ghy, u, oft uwe liefde oft genade, om d'een den anderen te vleyen ende te smeeken, Nochtans houden dit gebruyck onverbrekelijck, dat als sy God aenspreken ofte bidden, sy nimmermeer anders en gebruycken dan het getal van eenen alleene, seggende: Du bist, du hebst, du wilst, achtende sulcx, als de waerheyt is, dat Godes eere daerinne gheleghen is, datmen hem voir een eenvoudich enckel wesen alleen bekenne. Nademael wy dan nu het ghetal van eenen niet anders en konnen uytdrucken, ende dat de gene die also kittelachtige ooren hebben gehadt, dat sy het woirt van du, dijn, ende van hebst, bist, salst, ende diergelijcke niet en hebben kunnen lijden, nochtans in stede van dien ons geene andere wijse en hebben weten te verdencken ofte voort te brenghen, maer ter contrarie hebben haere gebreckelijckheyt ghenoech te kennen ghegeuen, als sy geen ander onderscheyt tusschen het getal van eenen ende het getal van vele wetende te vinden, hebben lieuer gehadt de onbequame verdoruene wijse van spreken der Spaegnaerden van Nos otros, ende Vos otros, nae te volgen, seggende in stede van ghy, Ghylieden, ende van wy, wylieden, dan dat sy souden haere oude natuerlijcke bequame ende eygene duytsche moeder spraecke wederomme aennemen, om sick met goede duydelijcke woirden van [du] ende [dy] te behelpen (welcke nochtans oock nu in vele Prouincien van herwaerts-over, als in Gelderlandt, Vrieslandt, Overijsel, ende lancx der Oostersche Zee henen tot aen Dantzick toe, Ia oock selue noch in vele plaetsen van Hollandt ende Zeelandt gebruyckelijck sijn) wie sal ons met recht connen straffen, dat wy datgene dat goet ende van onse vaderen van oudtsherco- | |
| |
men is, gehouden hebben, om God sijne eere te geuen ende in goeden duytsche, de meyninghe des H. Gheestes eygentlijck ende duydelijck uyt te drucken? Bidde derhaluen dat my dit selue ten besten werde afgenomen. Nochtans indien yemandt tot Godt ofte tot eenen persoon sprekende lieuer heeft te seggen, Ghy hebt, ghy doet, ghy sult, om daernae sprekende tot vele, ghedronghen te sijn, sick te behelpen met dat by-woirt lieden, die mach synen sin daerinne volgen, ende so hem dese maniere van spreken niet aen en staet, ende wilt Godes eenicheyt van smenschen pluymstrijckende dobbelheyden niet afsonderen, die mach dese onse Psalmen ende Lofsanghen naelaten, ende de Psalmen Datheni singen ofte andere op sijn eyghen handt dichten.
Wy hebben enckelijck ghesocht de woirden des Prophetes, ende den sin des H. Geestes blootelijck ende slechtelijck uyt te legghen, dwelck wy hopen nae de waerheyt des Hebreischen texts ghedaen te hebben, so vele als het den dicht heeft kennen lijden, oft ons verstandt begrijpen ende uyt drucken. Wy hopen dat Godes gemeynte hier uyt sal moghen stichtinghe ende onderwysinghe ontfanghen. Indien sulcx gheschiet, hem sy dies lof ende eere: So niet, ick bidde dat een yeghelijck wil aennemen het tgene dat hem dunct alder bequaemste te wesen, om de ooghen sijns verstandts te openen ende sijn herte tot Godes liefde en dienst te verwecken. Ons sal ghenoech wesen, dat Gode den Heere alleen lof ende prijs ghegheuen werde. Dit en hebbe ick u Christelijcke Lesers ende Broeders inden Heere uyt goede ende Christelijcke meyninghe niet willen verswijghen, u hier mede des almoghenden beschuttinghe van gantschen herten bevelende. Datum tot Westersoubourgh, desen xv. in Iulio 1591.
uwe dienstwillige Philips van Marnix.
|
|
Auteursrechtvrij