Het boeck der psalmen Davids

[p. XIII]

Bijdrage tot de Marnix-bibliografie

Het Boeck der Psalmen Davids
door Prosper Arents

De eerste bibliografische mededelingen over Het Boeck der Psalmen Davids, door Marnix van Sint Aldegonde uit het Hebreeuws in het Nederlands vertaald, verschenen in veilingskatalogi en bio-bibliografische woordenboeken. Over het algemeen zijn deze gegevens uiterst summair, zelfs af en toe foutief.

De veiling van Marnix' bibliotheek had plaats een halfjaar na zijn dood. In deCatalogvs Librorvm Bibliothecae... Philippi Marnixii Sancto-Aldegondij... Lvgdvni Batavorvm, 1599, gaat onze belangstelling onvrijwillig naar volgende opgave: Cantilenae tesdudini accomodatae & conscriptae à Philip Marnixio, en Psalmi & cantilenae variae à Ph. Marnixio conscriptae testudini accomodatae.

Opvallend is het, dat de opsteller van deze katalogus geen belangstelling toont voor een juiste opgave voor Marnix' eigen werk. Vermoedelijk wordt met Psalmi de eerste en tweede uitgave van Het Boeck der Psalmen Davids bedoeld.

Jacobus Verheiden, rector aan de Latijnse school teNijmegen, laat in 1602 een verzameling van levensbeschrijvingen verschijnen: Praestantium aliquot theologorum, qui Rom. antichristum precipue oppugnarunt, effigies: quibus addita Elogia, librorumq[ue] Catalogi, waarin Marnix' psalmberijming als volgt wordt vermeld: Psalmi ex Hebraea in Belgica[m] linguam translati: deinde ad Rhythmos Belgicos ab eodem revocati. Het is een opgave uit het geheugen en slaat wellicht op beide uitgaven.

Johannes Meursius (1613), Jan Janszoon Orlers(1614), Melchior Adamas (1620) - in dit laatste jaar waren reeds vier drukken verschenen - nemen bijna letterlijk de woorden van Jacobus Verheiden over. Onvollediger is Louys Morery in Le grand dictionnaire historique... Amsterdam, 1674. De Franse geleerde stelt zich tevreden met de mededeling: Il traduisit les pseaumes.

De veilingskatalogi - hoe beknopt ook de opgave - vermelden in het algemeen de plaats van uitgave en het jaar van verschijning: om welke uitgave het gaat wordt nooit aangestipt.

Een voorbeeld van foutieve beschrijving geeft de Bibliotheca Oizeliana... Lug. Batavorum, 1690: De psalmen Davids, in dicht gestelt uit den Francoischen van P. Marnix door Petr. Dathenus, tot Leyden 1617.

[p. XIV]

Isaac Le Long bespreekt in Boek-zaal der Nederduytsche bybels..., Amsterdam, 1732 de 1^e, 2^e en 3^e uitgave vanHet Boeck der Psalmen Davids. De 4^e druk behandelt hij niet als een afzonderlijke uitgave, maar als een onderdeel van 't Nieuwe Testament onses Heeren Jesu Christi. Middelburg, Adriaen vande Vivere, 1617.

Eigenaardig is het, dat de vierde uitgave van Marnix' psalmberijming hetzelfde bibliografisch adres vertoont als 't Nieuwe Testament onses Heeren Jesu Christi. Het is dus niet uitgesloten dat deze vierde druk deel uitmaakt van genoemd Nieuw Testament, en terzelfder tijd als een afzonderlijk geheel werd uitgegeven.

In veilingskatalogi en bibliografische aantekeningen komt de vierde uitgave van Het Boeck der Psalmen Davids, als afzonderlijk boekje niet voor. Nochtans bezit de Universiteits-Bibliotheek te Amsterdam verschillende exemplaren ervan, en wordt er ook een exemplaar bewaard in het British Museum te Londen.

Een volledige bibliografie over Het Boeck der Psalmen Davidswerd nog niet gepubliceerd.

Philipp Wackernagel gaf in Lieder der niederländischen Reformierten aus der Zeit der Verfolgung im 16. Jahrhundert, Frankfurt a. M., 1867, een nauwkeurige en degelijke beschrijving van de eerste en tweede uitgave. De derde uitgave werd beschreven in Les Elzeviers, door A. Willems, Bruxelles, 1880.

In de Bibliotheca Belgica, Brussel, 1879-1939, kwam het omvangrijke werk van Marnix van Sint Aldegonde nog niet aan de beurt, met uitzondering van: Oratie der Ambassadeuren vanden doorluchtighen Prince Matthias... Rhetorijckelicke in ons Nederlantsche tale ouerghestelt, door Jean Baptista Houwaert, [naar de Latijnse tekst van Marnix van Sint Aldegonde]... t'Antwerpen, 1578, en Chanson Composée à la loüange, & hon[n]eur de Monseigneur le Prince d'Orange... [Traduction en vers français du Wilhelmuslied, par G. Fourmennois]. Chartre, [1582?].

In menig boek of bijdrage over de auteur van De Biëncorf werd de aandacht gevestigd op het feit, dat de exemplaren van de verschillende uitgaven vanHet Boeck der psalmen Davids zeldzaam geworden zijn.

Een rondschrijven aan de wetenschappelijke bibliotheken in België, Nederland, Duitsland en Frankrijk, verder het naslaan van de Catalogue of the British Museum, bracht het aantal gevonden exemplaren op zeven en dertig:

1^e	uitg. 1580 10 ex., waarvan 4 in België.
2^e	uitg. 1591 13 ex., waarvan 3 in België.
3^e	uitg. 1617 6 ex., waarvan 1 in België.
4^e	uitg. 1617 2 ex., waarvan geen ex. in België.

5^e uitg. 1646 6 ex., waarvan 2 in België.

De bibliografie van en over Het Boeck der psalmen Davids bevat twee rubrieken:

[p. XV]

I.	Uitgaven van Het Boeck der psalmen Davids. a. verschenen tijdens Marnix' leven. b. verschenen na Marnix' dood.
II.	Geschriften over Het Boek der Psalmen.

In de II^e rubriek werden de biografische studies over Marnix en de literatuurgeschiedenissen der Nederlandse letterkunde, op enkele uitzonderingen na, onverlet gelaten.

In het Memoriam. Tafereelen uit Hollands tachtigjarigen strijd, Haarlem, 1872, komt een prent voor met het onderschrift: Marnix van St. Aldegonde in de gevangenis de psalmen vertalende. Zij is getekend door Ch. Rochussen en gesneden door W. Unger. Een reproductie van deze afbeelding werd opgenomen in het Marnix gedenkboek, uitgegeven in 1939. Atlas van Stolk vermeldt een proefstuk van deze prent in 4^e op Chinees papier (nr. 816).

I. Uitgaven van Het Boeck der Psalmen

1^e uitg. 1580

Die uitgave is al lang zeer zeldzaam geweest. A. IJpeij. 1812.

1. Het Boeck der || Psalmen || Dauids. || Wt de Hebreische spraecke in Neder- || duytschen dichte, op de ghewoonlijcke Fran- || coische wyse ouerghesett, || Door || Philips Van Marnix || Heere van St. Aldegonde, etc. || [Drukkersm. met zinspr.:Consilio Nvminis] || t'Antvverpen, || By Gillis vanden Rade, op 't Vleminxvelt inden || gulden Rinck. 1580. || Met Privilegie. || 14.5 x 9, 8^o,

2^e uitg. 1591

2. Het Boeck Der || Psalmen. || Wt der Hebreisscher sprake in ne- || derduytschen dichte, op de ghewoon- || licke oude wijsen van singen, || ouergeset. || Mitgaders de heylige schriftuerlicke lof- || sangen, uyt den ouden ende nieuwen Testa- || mente by een getogen, en[de] oock in neder- || lantschen dichte, na der Hebreisscher || en[de] Grieckscher waerheyt, || Mit elck sijnen text van woirde te woirde daer || tegen ouer, int duytsche gestelt, || Doir Philips van Marnix genaemt, van || Sint Aldegonde. || [Vignet] ||Middelbvrgh, || By Richard Schilders, Drucker der Staten || s'Landts van Zeelandt. 1591. || Met toelantinge der voorsz. Heeren. || 14.5 x 9.5, 8^o,

[p. XVI]

3^e uitg. 1617

3. De CL || Psalmen Davids, || overgeset ende in dichte gestelt, || uyt den Hebreischen door || Philips van Marnix, || Heere van S^te Aldegonde; voor zijn doot || van hem selven overgesien, ende op ontal- || licke plaetsen verbetert: || Ende uyt den Francoischen in dichte || gestelt door || Petrvs Dathenvs: || Bequamelijck tegen malcanderen overgedruckt, om beyde de || dichten te mogen vergelijcken, ende singen het een of || het ander, nae een ygelycx behagen. || [Drukkersm.: Arend, met zinspr.: Concordia res parvae crescvnt] || Tot Leyden, || By Lowijs Elzevier, 1617. || [Streep] || Met Privilegie voor ses Iaeren. || 18 x 11, 8^o)

4^e uitg. 1617.

4. De CL.|| Psalmen Davids, uyt || den Fransoyschen, in Neder- || landtschen dichte overgheset, Door Petrum Dathenum. || Midtsgaden Christelicken Cate- || chismo, ende de Bekentenisse des gheloofs der || Nederlandtscher Kercken, etc. || Item, || hier is by ghevoecht op de cant den Duytschen || Text, overgeset uyt den Hebreeuschen: doorPhilip van Marnix, || ghenaemt van S. Aldegonde. || [Drukkersm.] || TotMiddelbvrch, || [Streep] || By Adriaen vande Vivere, Boeck-vercooper. || Anno M.DC.XVJJ. || 17.5 x 11.5, 8^o,

5^e uitg. 1646.

5. De CL || Psalmen || Davids, || Ende de Heylige Schriftuer- || licke Lof-sangen. || In Nederlantschen Dichte na de He- || breische ende Griecksche vvaerheydt trou- || vvelick overgeset: || Door || Philips van Marnix, Heere van || S. Aldegonde; voor zijn doot van hem || selven overgesien, ende op ontal- || licke plaetsen verbetert. || Oock is hierby gevoeght || Den Christelicken Catechismus, Ce- || remonien ende Gebeden der Kercke. || [Ornament] || Tot Leyden, || [Streep] || Gedruckt by Paulus van Ravesteyn, || [Streepje] || Anna cI . I . cxvi || 11.5 x 6.8, 8^o,