Logo DBNL
De bijencorf der H. Roomsche Kercke (1858)

De bijencorf der H. Roomsche Kercke

(1858)–Philips van Marnix van Sint Aldegonde–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

De uytlegginghe des byencorfs der H. Roomscher Kercken.

Nu volght voorts de wtlegginghe ende verclaringhe des byencorfs ende beschrijvinghe der byen, des honichs ende honichraets, met alle datter toebehoort.

Dat eerste capittel.

Van den Byencorf, waer van hy ghemaeckt wordt.

 

De Byencorf dan, daer onse byen in woonen, swermen ende hare honich maken, wordt met taye ende stercke Lovensche of Parisische horden ende teenen onder een ghevlochten: sy noemense ghemeynlijck te Loven Sophismata oft Quotlibeta, ende men vindtse by de corfmakers der Roomscher Kercken veyl, als by Joannem Scotum, Thomam de Aquino, Albertum Magnum ende andere dierghelijcke, die seer subtijl in deser conste gheweest zijn. Dese horden alsoo ghevlochten, moet men noch tot meerder dichticheyt te samen binden, met grove Joodtsche oft thalmudische kabelen, ende dan daer over een clevende mortel plaester trecken, ghemaeckt van oude puyne oft kalckscherven (daer de oude vervallen Concilien [hier] voortijdts

mede ghemetselt waren) wel cleyn tot pulver ghestooten ende dunne ghewrocht, met ghecapt stroy, dat de aptekers noemen Palea Decretorum, begietende het t'elcken met schuym der oude leeraers; ende daer onder oock wat nieuwe calcks van Trenten vermengt, ende alsoo t'samen ghewrocht met zant, dat uyt de gheborste putten * der menschelijcker superstitien ghegraven is, of van dat zant, daer de oude ketters hare snoerkens mede pleghen te binden. Ghy moeght hier in oock wat jodenlijms oft Bitumen vermenghen, welck is een seer taye clevende materie, daer de stadt ende thoren van Babylon hier voortijden mede ghemetselt waren, ende wordt ghehaelt uyt den poel oft doode meyr van Sodoma ende Gomorra: want hier mede sult ghy een alsoo stercke mortel hebben, dat het met gheene hitte der sonne noch natticheyt des reghens weycken noch splijten en sal. De meesters van dese byencorven, die wat schoons in de ooghen willen hebben, die maken daerenboven noch sneeuwitte Gypsus of plaesteringhe, van witten bybelschen marbersteen, wel cleyne ghemaelt in een Lovenschen of Parijsschen molen, ende met stercken dreckedick ende drecketalen ghewrocht, ende alsoo met een witquispel oft quast overghestreken, ende daer op allerley lustighe figueren ende beeldekens ghemaeckt: want dat is seer schoon ende lieffelijck in de ooghe, ende maeckt datter de byekens dies te liever in comen.

Dat II. capittel.

Van den eersten oorspronck deser byen.

 

Van den eersten oorspronck der byen, zijn seer verscheyden ghevoelen by de gheleerden. Sommighe onder de poëten, als Higinius ende andere, segghen, datter een [uytnemende seer schoone] vrouwe was, ghenaemt Melissa, welcke Jupiter in een bye veranderde. Ende het schijnt oock wel eensdeels, dat onse byen van vrouwen aert zijn, [want sy hebben een eeuwigh overeen-kominghe oft sympathie met de vrouwen]. De andere, als Evhemerus, segghen, dat sy van de horselen ende bremmen [door de kracht der sonnen] souden hercomen zijn, [ende zijn van de joffroukens oft Nimphen van Phrion opghetoghen,] ende hebben den afgodt Jupiter opgevoedt, in een kuyl, int eylandt van Creta, ende dat hyse daerom met honich begaeft heeft. Welcke fabel daer in met der waerheyt over een comt, als dat [onse byen oock de joffroukens wonderlijck lief hebben, ende dat] de afgodt Jupiter ende andere afgoden met onser byenhonich opghetoghen, ende in de kennisse der menschen gebracht zijn. Sommige meynen, dat sy eerst in Thessalia (welcke is een lant seer vruchtbaer, van allerley fenijn ende tooverische gereedtschap) gevonden

zijn geweest; de andere seggen, in een eylandt ghenaemt Quea; de andere op eenen bergh Hymettus. In somma, watter van zy, soo veel ist ymmers, dat onse byen seer oudt zijn: want Moses vermeldt, dat in Egypten alsulck byen-gheslachte te sijnen tijde was. David vermelt ooc van een swerm alsulcker byen, die hem omringelt hadden (1). Ende Esaias spreect van de byen uyt het landt van Assyrien ende Chaldeen (2). Doch evenwel zijn onse byen wat verschillende van de selve. Want dese zijn aldereerst te Romen opgevoedt geweest, in de tijden van Numa Pompilius, ende hebbender menige hondert jaren daer nae gheduert, ende zijn seer vermenichfuldicht gheweest; doch daer nae zijnde bynae het gheslachte heel vergaen, soo zijn sy naederhandt op een ander aert wederom opghestaen, ontrent de tijden Phoce des Keysers van Romen. Maer dit willen wy onder het gericht der historischrijvers laten staen, ende vervolghen onse materie.

Dat III. capittel.

Van den aert ende verscheydene soorten der byen.

 

Dese byen dan zijn van menigherley aert, maer worden bynae alle ghelijck op twee deelen, specien ofte soorten gebracht, nae de beschrijvinge Plinii (1). Want de eene zijn huysbyen ende verkeeren altijdt onder de menschen, de andere zijn vreemdt ende seltsaem, eysselijck int ghelaet, veel toorniger, ende met scherperen anghel, maer oock veel neerstigher in haren byecorf. Ende hoewel sy oock onder de menschen verkeeren, ende hare honich ten besten geven, nochtans zijn sy eensamer ende meer afgesondert dan de eerste, ende worden derhalven ghenoemt met een Griecx woordeken, Monachi, dat is te segghen, woonende alleen, oft eensaem; ende men canse daer uyt onderscheyden, dat sy als een capken oft covelken op het hooft hebben. Wy sullen de eerste noemen, tamme byen, ende dese, wilde byen.

Nu worden sy beyde wederom ghedeylt in vierderley soorten of specien, nae de beschrijvinghe Aristotelis ende Columelle. Waer van de alderbeste zijn dick ende rondt, sy maken den meesten honich, ende verkeeren aldernaest by haren Coninck, onder welcke de excellenste van allen zijn roodtverwich,

als of sy roode scharlaken vleughelen hadden. Dese slaen den Coninck gade, ende blijven ghemeynlijck aen sijn zijde, ende zijn van beyder aert, wilde ende tamme. De andere zijn veelerley ende seer verscheyden, maer hoe naerder dat sy by den Coninck verkeeren, hoe ronder ende dicker dat sy ghemeynlijck worden.

De tweede specie oft soorte, is den wespen, horselen ende bremmen seer ghelijck. Sy en maken soo veel honichs niet als de eerste, om dat sy van soo goeden aert niet en zijn. Doch arbeyden sy seer neerstelijck, ende brengen oock veel honichs in den corf. Sy zijn bynae van aert ende natuere den peertsvliegen ende bremmen gelijck, behalven dat sy niet soo seer op de peerden ende koeyen, als op de schapen gheerne vlieghen: waer in sy een contrarie aert hebben van de ghemeyne honich-byen, welcke de schapen seer vermijden, van vreese dat sy in de wolle verwert mochten blijven. Maer dese weten goeden raedt daer toe. Want sy bijten haer eerst de wolle af, ende daer nae het vel, ende ten laetsten suygen sy het bloedt uyt, daer sy wonderlijck op verleckert zijn, ende worden derhalven bijtschapen van sommighe ghenoemt, oft om de cortheyt der sprake, Bisschoppen; [hoewel dat sommige gheleerde meynen dat zy Bisschoppen ghenoemt worden, als of men seyde visch-coppen, om dat zy soo veel verstants gemeynlijc hebben als een visch in zijnen kop.] Daer zijnder oock wel onder dese, die soo nuttich zijn in den Byecorf, als eenighe andere, om haerder felheyt halven, midts dat sy seer felle ende moordadighe anghelen hebben, soo dat men qualijck de doodt ontgaen can, als men van haer ghesteken is. Want de wonde en can sonder gulden salve gheensins ghenesen worden. Sy zijn van het gheslachte der wespen, die Aristoteles ende Plinius met een Griecx woordt noemen Ichneumones, dat is soo veel te segghen als ondersoeckers, oft soo men het int latijn wil uytlegghen, Inquisitores, [ghenomen van dit woordeken Ichneno, dat is de spoor van de wagen neerstelijck ondersoecken;] ende worden alsoo ghenoemt, nae het segghen Plinii,

om dat sy met groote neersticheyt ende ruste * weten de vlieghen te soecken ende te vanghen, ende bijten haer het hooft af, ende voorts leven sy van 't ghene datter over blijft; hoewel dat dese onse Ichneumones veel liever het bloedt ende de wolle der schapen ondersoecken, ende zijn seer bloedtdorstich. Sy zijn oock van beyde aert, sommighe tamme, sommige wildt, maer de wilde zijn altijdt feller ende moordadigher. Sy worden gheteelt oft ghegenereert, effen ghelijck als Aristoteles van sijne Ichneumones verhaelt, namelijck, als dat sy nemen seer fenijnighe spinnecoppen, ghenaemt Phalangia, (welcke men seer veel in Spaengien vindt aen de oude Inquisitie mueren ende balcken) die draghen sy in hare holen, ende nae dat syse met dreck oft vuylicheyt (waer toe de onse ghemeynlijck papensmeer ghebruycken) wel ghesmeert hebben, soo broeden sy daer over, ende brenghen hare gheslachte alsoo voort.

De derde aert wordt van Aristotele ** genaemt Phekes, welck soo veel te segghen is, als dieven ende roovers, om dat sy van seer diefachtighen aert zijn, ende hebben eenen grooten breeden buyck, ghemeynlijck swert int ghelaet. Dese eten machtich veel honichs, ende moghen insonderheyt seer wel van den prebenden of vette proven honich, die de byen-aptekers int latijn noemen Venefitia, ende worden dieshalven gheheeten Veneficiati oft Beneficianten. Sy zijn meestendeel tamme, doch vindtmender ooc niet weynich, die van den wilden ende seldtsamen aert zijn. Ende sy worden onder malcanderen onderscheyden, een yeghelijck nae den ampt ende staet daer hy van den Coninck over ghestelt is. Want sommighe en hebben anders niet te doen, dan met een eysselijck ghedommel in den Byecorf te swermen, by nacht ende by daghe; maer sy weten haren sekeren reghel, hoe ende wanneer dat sy swermen sullen, ende worden derhalven genoemt Regulieren, oft met een Griecx woordeken Canonici. Sommighe zijn elck over sijne honichraet bysonder ghestelt, die sy noemen prochien,

ende heeten om dier oorsaken halven prochi-byen. De andere zijn als presidenten * int capittel, ende hebben elcx ontrent thien byen onder haer bevel, waer van sy met een Griecksche woordt genoemt worden Decani, dwelcke in onse sprake luydt soo veel als thiendemans, oft rotmeesters over thien.

Aengaende de wilde, sommighe worden ghenoemt vaders, oft met een Chaldeeus woordeken Abbas, om dat sy de andere byen regeeren, als een vader sijne kinderen; sommighe, bewaerders, oft op sijn Italiaens ende Fransoys Gardianen; sommighe worden ghenoemt de Eerste, oft in latijn Priores; sommighe, landtvoochden oft in latijn, Provinciales: een yegelijck nae sijnen staet ende ampt, die sy over de andere ghemeyne byen voeren. Welcke ghemeyne byen maken den vierden ende laetsten hoop oft aert van byen, nae Aristotelis getuyghenisse, ende worden int griecx ghenaemt Cephenes, ende int latijn Fungi **, dat is op onse sprake, bommelen oft holmen te segghen. Dese zijn de alderonnutste onder de byen, ende nochtans de aldermeeste int ghetal. Sy en hebben gheenen anghel, ende en willen niet wercken, maer leven slechts op den arbeydt van de andere, ende in sonderheyt de wilde, onder de welcke sommighe vlieghen ende swermen van deure tot deure om haer aes te crijghen, daer sy haren sack mede vullen, ende worden derhalven ghenoemt Mendicantes, dat is te seggen, bedelaers, oft Goybyen, om dat sy zijn de biddende ordene der byen. Maer de tamme bommelen en vlieghen soo van huys te huys niet bedelen, maer blijven in haren Byecorf, ende daer crijghen sy den cost met swermen, sonder arbeyden of yet goets te doen. Want als sy yet goets doen willen, soo missen sy gemeynlijck, ende worden daerom oock ghenaemt Misbyen.

Ende dit zijn de vier voornemelijckste specien ende soorten van onse byen, comende seer wel over een met de beschrijvinghe

Aristotelis ende Plinii. Want aengaende een sekere ghewormte (daer sy van vermelden) het welcke in de byencorven wast, ende wordt van haer met een Griecx woordt ghenaemt Cleros, ende heeft oock anders geenen naem in latijn noch in onse sprake, dan Clerus, dat en is gheen seker bysonderde aert van byen, maer is een naem van alle de byen te ghelijck, als sy eerst voort comen, soo als Plinius int 16 capittel des 11 boecx beschreven heeft. Want hy seght, dat soo wanneer de byen niet volmaect en worden, maer blijven altijt wormkens, soo worden sy genoemt Clerus *: het welcke effen alsoo toegaet met onse byen. Want onder haer en wordender gheene Clerici genoemt, dan die eerst beginnen te sweven, ende hebben een wit plecxken op het hooft, soo dat het schijnt een witte worm te wesen, als Plinius seght. Ende blijven sy dan in dien staet, sonder voort op te comen tot de andere ordenen ende gheslachten der byen, dan worden sy gheacht voor een onvolmaeckte gheboorte, ende hebben anders gheenen naem dan Clerici, ende het witte plecxken 't welck sy op het hooft draghen, Tonsura Clericalis.

Dat IV. capittel.

Van de natuere deser byen, van hare genereringhe ende voortcominghe.

 

Nu voorts, aengaende de natuere van dese byen, daer is wel een onderscheyt van manneken ende wijfken, in sonderheyt onder de wilde; ende sy gaen seer gheerne te samen, doch en genereren d'een van den anderen hare gheslachte niet, maer sy moeten alle gelijck van haren Coninck ghegenereert ende gheteelt worden, soo als Aristoteles ende Plinius merckelijck beschrijven. Want sonder desen Coninck en connen sy haers gelijc niet voortbrengen, hoewel dat sy het voorgemelde gewormte genaemt Clerus, als het van den Coninc gheteelt is, wel voort connen uytbroeyen, so ymmers als Plinius getuygt int sesthiende capittel des voorschreven boecx sijner Historie.

Dat V. capittel.

Welcke zy het regiment ende wesen deser byen, aengaende haren Coninck.

 

In haer regiment zijn sy den ghemeynen honich-byen seer ghelijck, want sy hebben alle eenen Coninck, jae en connen sonder Coninck niet geherden: welcken sy noemen Papam, ghelijck als oft men segghen wilde, Pater Apum, dat is te seggen, de Vader der byen, waer van wy oock hebben, dat wy alle dese byen te ghelijck noemen Papen: want men in latijn een bye Apem noemt.

Dese Coninck heeft wel eenen anghel, maer hy en stelt hem niet veel te wercke, om dat alle andere byen altijdt gereedt zijn om hem te dienen in het ghene dat hem ghelieft. Ende gelijckerwijs als de Coninck der honich-byen een [extraordinarise] plecke op het hooft heeft, soo draeght dese Coninck oock een teecken op het hooft, als een drydobbelde croone; hoewel dat alle andere byen, soo gheseyt is, oock een ronde witte plecke midden op 't hooft draghen, bynae gelijck een cruyne. Sy vliegen alle ghelijck om desen Coninck her, ende zijn hem wonderlick gehoorsaem ende dienstich. Hy gaet selden uyt, maer als hy uyt wil, dat mach men langhe te vooren ghewaer worden aen het gheswerm, oft aen het ghedommel der voorloopers. Want soo wanneer hy uyt gaet, daer vlieght den

heelen swerm rondtsom her, ende dickmael dragen sy hem op de schouderen, gelijck als de honichbyen haren Coninck dragen. Hy heeft ooc etlijcke trauwanten by hem, ende dienaers die hem bewaren; ende sommighe andere van de alderbeste rootverwighe blijven altijdt naest sijne zijde, ende worden derhalven genoemt Laterales oft Latere. In summa, een yeghelijck soude geerne de naeste wesen, want dat achten sy voor een groote eere. Daer hy blijft sitten, daer is * de legher van den gantschen swerm, ende de stapel van den honich ende honichraet; ende die veel hondert mijlen van daer woonen, hebben nochtans aldaer haren toevlucht. Die hem te sijnen besten heeft, die heeft het gheheele swerm ten besten. Als sy hem verliesen, dan is het kranck werck: want dan gaen sy al treurende in hare cellekens sluypen, ende dommelen oft swermen daer soo lange ende so veel, tot dat sy eenen anderen Coninck hebben ghecreghen. Ende soo het by ongheval gheschiet, datter twee of dry Coninghen zijn (ghelijck als het dickmael gesien is) dan isser een groote scheuringhe ende Scisma voorhanden, ende sy voeren eenen swaren strijdt d'een teghen den anderen, jae houden niet op, tot dat sy den eenen oft den anderen hebben ommeghebracht: ghelijck als Vergilius seer aerdich beschreven heeft.

Dat VI. capittel.

Van hare wtvaerden.

 

Sy houden seer neerstelic de wtvaerden, gelijck als de gemeyne honich-byen oock doen, ende maken een groot ghedommel, so wanneer sy een van de byen uytdraghen. Men canse met gheluydt van ghedoopte clocken ende schellen seer vertroosten: want met alsulck gheclanck zijn sy seer vermaeckt, ende dan swermen sy alle gelijck, ende vergaderen sich in haren byencorf met groot gedommel. Maer in sonderheyt canmense grootelijcx vertroosten, soo wanneer sy treurich zijn ende qualijck te passe, met brandtreuck van goede cruyden, als Argentina ende Nummularia: want dien reuck riecken sy seer gheerne, ghelijck als Vergilius beschrijft, dat de ghemeyne honichbyen seer vermaect zijn met brantreuck van Casia, Thymus, ende andere welrieckende cruyden. Sy houden hare wake ende Vigilien, ghelijck als alle andere byen: want daer zijnder die by nachte met een gedommel opstaen, ende swermen d'een den anderen toe, ghelijck als oft sy de Mettenen oft een De profundis singhen wilden.

Dat VII. capittel.

Hoe dese byen wercken, ende in haer werck ghehouden worden.

 

Dese byen zijn den ghemeynen honichbyen int wercken seer ghelijck, want sy schuylen oock des winters, ende alst quaet weer is. Sy en bestaeu niet te wercken, oft de boonen beginnen te bloeyen; ende als sy eenmael begonnen hebben, soo houden sy niet op, soo langhe alst goet weer is, effen ghelijck als Plinius van de andere byen ghetuyght. Maer daer in * zijn zy den anderen onghelijck, dat sy gheenen nieuwen honichraet en connen maken: maer hy moet haer te vooren bereydt worden van sekere apotekers, die goet verstandt daer van hebben, ende maken den honichraet aldus: sy nemen twee oft dry loodt honichdau, dat uyt den hemel valt op de prophetische ende apostolische boomen, ende wordt ghemeynlijck ghenaemt Manna coeleste oft Drosomeli. Het plach in Calabria veel ghevonden te zijn, maer nu is het oock in Duytslandt, Vrancrijck, Enghelandt, jae oock in onse Nederlanden seer ghemeyn.

Maer dit moghen sy by namen niet rouwe in den Corf setten:

want het soude de byen den loop des buycx doen crijghen, ende sy soudender alle ghelijck van sterven. Daeromme haten sy dit so seer, dat * al waer sy seer verkeeren, daer can men qualijck van dit hemels-dau ghecrijghen. Derhalven so moeten de apotekers dit honichdau eerst aldus bereyden: sy latent by een heet vyer van sophistische smecolen heel smelten, ende daer nae laten sy het noch meer dan op de helfte versieden, in een turbel ende onclare water, dat sy of uyt den Tiber te Romen, oft uyt de Seyne te Parijs, oft oock wel uyt de Dilie te Loven scheppen. Ende dan zijnde alsoo versoden, distileren sy het in een clocke oft doctoors covel, soo lange ende soo veel, dat de natuerlijcke substantie heel wech zy, ende dat sy daer de Quintam Essentiam uyt ghetrocken hebben.

Desen Quintam Essentiam vermenghen sy met een plaesterkoeck die sy aldus bereyden: Recipe een half pondt blauwe Concilien, die sult ghy dry dagen ende dry nachten laten weycken in stercken romenye oft bastaert; of cont ghy gheenen romenye noch bastaert crijghen, soo neemt van den besten Vinum Theologicum die ghy vinden cont, oft van den wijn daer de Babelsche hoere den Coninghen ende Vorsten plach van te tappen. Dese Concilie alsoo geweyckt, ende de stelen met de kernen fijn uytghedaen, sult ghy wel cleyn stooten in eenen Parijsschen mortier, ende t'elckens begieten met stercke Roomsche dreckedick ende drecketalen, ende door eenen dunnen Spaenschen doeck oft stromijn der Inquisitie doorgedaen, ende met wat seevers van de oude leeraers vermengt ende onder een geroert, sult ghy het met wasch, daer men de Bullen van Romen mede beseghelt (soo veel alst noodich is) tot een plaester-koeck maken: welcke plaester-koeck van de apotekers genaemt wordt Pastillus, oft Bolus Fidei Romanae; ende desen koeck een weynich begoten met de voorsz. Quinta Essentia van het honichdau, sult ghy in den

Byencorf setten: want dit is de honichraet ende het fondatment daer de byen op wercken. Soo ghy het selve niet condt ghemaken, ghy sult het te Trenten te coop vinden: want daer hebben de byen-apotekers, over een jaer oft twee herwaerts, langen tijdt vergadert geweest, om van desen honichraet soo veel te maken, dat het allen den byen in Europa ghenoech zijn can; ende wordt seer goeden coop vercocht. Ghy meucht het u doen van daer brenghen by de muylstooters, die ghemeynlijcken in het gheberghte van Italien hare muylen drijven.

Dat VIII. capittel.

Wt wat bloemen ende cruyderen dat dese byen wercken.

 

Dese byen wercken bynae uyt allerley bloemen ende cruyderen: dan Plinius verhaelt dat sy uyt een cruydt niet en connen wercken, dat int latijn genoemt wordt Rumex, ende by ons wordt het gheheeten Patientie, noch oock van een ander dat hy noemt Chenopodium, ende wort van de Duytschen genaemt Swijnendoot. Aen dese twee cruyderen hebben onse byen oock gheenen lust. Maer in sonderheyt haten sy twee andere cruyden, daer van het eene genoemt wordt in de apoteken, Gratia Dei, oft Gods ghenade, het ander, Palma Christi: want soo yemandt dese cruyden by haren Corf wilde setten, sy souden hen * ghelijck overvallen, ende met hare anghelen doot steken. Daerom wie desen Byencorf houden wil, moet alsulcke cruyden uyt sijnen hof weeren. Maer hy sal in sijnen, hof saeyen ende planten dese naevolghende cruyden, daer sy een sonderlinghe behagen aen hebben: als namelijck, weechbree, koeckoecks-bloemen, ezels comcommeren, hondtstonge ende hondtsribbe, calfsneuse, cattensteert, wolfs-clauwe, gansendijstel, geytenbaert, bocksboonen, verckens-gras, paddenbloemen, lupaerts-clauwen,

dulcruyt, guychelheyl, manneken ende wijfken. Ende recht naest by den Byencorf sal hy setten papencruydt, papenhout, drakenbloet, sevengetijdencruyt, monicxkapkens, somersottekens, Roomsche bete, Roomsche malloten oft meliloten (soo mense noemen wil), wolfs besien, witte ratelen ende roode ratelen; item een weynich voorder van den Byencorf, daer de byen gemeynlijcken gaen spaceren, sal staen joffroumerck, jonckvrouwen hayr, Capillus Veneris, want daer mede zijn zy wonderlijck seer wermaeckt; item, cannen-cruyt ende croesbesien, want dese hebben sy dickmael liever, dan sevenghetijden cruyt oft papen-cruyt die naest haren Byecorf staen. Ende soo ghy de gheleghentheyt hebt om een loopende waterken daer by te hebben, oft een gracht, dat sal seer nut wesen, ende daer in sult ghy setten de cruyder ghenaemt Umbilicus Veneris ende Restum Merionis, d'welck in hooghduyts gheheeten wordt Narrenkolben. Sult oock niet vergeten niet verre van den Byecorf boonen te hebben die in hare bloetsel staen. Ende soo ghy ymmers condt, sult maken datter een molen niet verre van daer stae: want sy vlieghen seer nae by de meulen.

Dat IX. capittel.

Van de kranckheyden deser byen, ende remedien daer toe.

 

Dese byen hebben oock hare kranckheyden, ghelijck als de gemeyne honich-byen, ende zijn in sonderheyt gequelt met den loop des buydels ende met gheltsucht. Want dan en hebben sy gheenen moedt: daerenteghen sal men haren Byecorf dickmael beroocken met de voorghenoemde cruyden, als namelijck, met Argentina, Nummularia, gouwortel ende andere dierghelijcke. De aptekers weten oock een syroop te maken, dat seer goet is teghen alle hare kranckheyden, het welcke is alsulcx: Recipe een handtvol wortelen van * sevengetijden cruydt, van ratebloemen ende van guychelheyl manneken, ende stoot die met Duyvels melck, ende begiet het met de Quinte Essentie van somersottekens; ende voorts een bolus van witte terwemeel, met hondesmeer fijn rondt ghebacken, ende dat met veel cruysdoren ende cruyscruydt, ende met negen bladeren van Alleluya opgesoden, ende daer na in wijngaert-syroop geweyckt, ende dan met vijf vingeren-cruydt gesegent; doet daer soo veel honichs in, tot dat het dicken syroop werde: dese syroop wordt ghenaemt van de byenaptekers

Syrupus Missaticus, ende is seer goet ende costelijck in den Byencorf gelegt. Want soo de byen des morghens nuchter daer van eten, sy en sullen dien dach niet sterven eer sy veege zijn; ende soo sy quamen te sterven, so sullen sy recht in den byen-hemel varen. Het mochte oock wel by grooten onghelucke geschieden, dat het gantsche gheslachte der byen verginck, soo als men wel in sommige landen ghesien heeft, als in Engelandt ende Schotlandt; daer toe gheeft u Vergilius eenen goeden raedt, die ghy in alles sult navolgen: wel verstaende nochtans, dat ghy in stede van een kalf, oock wel een vercken oft een ezel moeght nemen, ende stoppen hem sijnen mondt ende neusgaten, soo als Vergilius beschrijft: hoewel dat ghy hem niet en derft doot slaen, maer stroyt slechts etlijcke cruyden daer onder van de voornemelijckste die wy in den Byecorf ghenoemt hebben, als papencruydt ende sevengetijden-cruyt, ende laet hen een wijle tijdts op dese cruyden in verckens-mest ligghen, ghy sult wat wonders sien, want uyt desen ezel oft uyt dit vercken salder een swerm byen ontstaen: ende alsoo moeght ghy het gheslachte onderhouden.

Dat X. capittel.

Van het wasch ende den honich deser byen.

 

Het wasch dat dese byen wercken, werdt ghenaemt bullenwasch, ende wordt seer hooghe gheacht ende duyre vercocht, jae veel duyrder, dan of het tegen gout ghewegen werde. Maer het is seer crachtich: want wie van dit wasch heeft, die heeft veel voordeels, want hy mach in de Vasten vleesch eten sonder schade. Hy mach trouwen ende byslapen die hy wil, jae al waert sijn eyghen suster [oft moeder], sonder daerom voor * een ketter gherekent te worden. Hy is oock voor het Vagevyer alsoo wel bewaert, als die teghen den donder eet mostaert. Want men seght, dat soo yemandt met dit wasch voor Lucifers deure quame, hy soude een paer zielkens of twee uyt het Vagevyer los laten gaen, spijt sijne tanden: nochtans wel ghenomen ende verstaen, by dien dat het wasch niet en smeltte, door de hitte des vyers, want daer moet eene gheheele zegel staen opgedruckt met een rinck, ghenaemt Annulus Piscatoris. Aengaende den honich, daer zijn sommighe landen daer men geenen anderen honich en ghebruyckt, dan van dese byen, ende wordt daer seer groot gheacht, als in sonderheyt

in Spaengien. Men plach het oock seer * te ghebruycken in Duytslandt ende in Vranckrijck, maer het is daer seer afgegaen, gelijck als het oock in de Nederlanden was, maer de Spaengiaerts hebbents onlancx heele schepen uyt Spaengien ghebracht, soo dat het wederom seer gebruyckelijc is. Doch evenwel heeft men met ervarentheyt bevonden, dat het is onnatuerlijck ende ongesont, jae seer schadelijck ende vergiftich ghegh'eten. Want het is van den selven aert, daer Plinius van vermeldt (1), sprekende van het fenijnige honich, ende segghende dat men het daer uyt kennen can, dat het niet dick noch vast en wert, dat het rootverwich is met een vreemde reuck, die haest int hooft slaet, ende verweckt tot niesen; die het ghegh'eten hebben worpen sich om leegh teghen de aerde, ende soecken vercoelinghe, etc.

Dit is de beschrijvinghe waer mede de natuere ende aert van onser byen honich seer wel over een comt. Want hy is oock bloetverwich, ende en wordt nemmermeer dick noch vast, maer blijft altijt ongestadichlijck vloeyende. Het heeft oock eenen seer vreemden reuck, want het rieckt seer sterck nae den honichraet, die meest van de stinckende Roomsche drecketen ende drecketalen gemaeckt is, ende met vuyl stinckende water versoden. Het slaet oock haest int hooft, ende doet niet alleenlijck niesen, maer berooft de mensche oock van sijne sinnen ende verstandt. Het is oock seer swaer int ghewichte ende lastich, ende daerom de gene die het gebruycken, hebben meestendeel een swaer gemoedt, als of sy een meulensteen op het herte gheladen hadden. Het verhit alle de leden, ende blaest de menschen seer op, ende maeckt hem seer hittich ende toornich, doch blijven altijdt op der aerden cruypende, ende willen qualijck opwaert na den Hemel sien. Sy soecken altijt vercoelinghe, ende loopen als rasende menschen van d'een plaetse op d'ander, ende werpen sich neder op

hare knyen teghen houte blocken, ende steene of metale beelden, om wat vercoelt te worden; maer hoe meer dat sy sich hierin misdragen, hoe krancker van hoofde ende van ghemoedt dat sy werden. Sy snacken seer nae den voorseyden syroop, ghenaemt Syropus Missaticus; maer hoe meer dat sy daer van nutten, hoe meer dat sy worden opgheblasen met eyghen heylicheyt, soo dat sy ten laetsten wel mochten bersten. Sy worden bywijlen flauhertich, ende verliesen den moedt; hare oogen worden verduystert, de ooren verstopt, alle de leden ghekrenckt ende verslaghen. Ende noch laten sy sich duncken, dat sy wel sterck ende frisch zijn, ende haren vrijen wille ten besten hebben, om alle hare leden, verstandt ende sinnen te gebruycken. Men vindter sommige, die effen alsulcke accidenten oft Symptomata hebben, als of sy van een dullen hondt verbeten * waren. Hare gantsche lichaem is bloetverwich. Sy zijn walgich, ende schuwen het licht. Sy hebben een eeuwichduerende pijne, als een knaghende worm op 't herte. Sy schuymen uyt den mondt, jae sy bassen ende blaffen, ende verbijten oock de gene diese ghemoeten, al waert hare eyghen vader oft moeder, suster oft broeder, behalven slechts, so sy met de selve kranckheyt bevanghen zijn: want den alsoodanighen doen sy hinder noch schade. Sommighe onder hen, loopen te bedevaerde tot S. Hubrecht, of te Ghele, of oock wel tot onse Liefvrouwe te Hal, jae sy loopen wel nae Italien tot onse Liefvrouwe van Loretto, oft nae Spaengien te Montserrato, ende te Compostellen, ende nae Jerusalem, ende in andere plaetsen meer, verhopende wat verlichtinghe te crijghen van de Sancten of Sanctinnen, maer ten can haer t'samen niet baten.

Dat XI. capittel.

Remedien voor de ghene die van den honich deser byen kranck zijn.

 

Het eenich remedie is, datmense sal doen overgheven al wat sy hebben inghenomen (maer * daer willen sy seer qualijck aen). Ende daer nae salmense alle morghenstondt een syrope van het hemelsche honichdauwe, daer wy te vooren van ghesproken hebben, heel rouwe ende onversoden ingheven, ende nae dat sy dit een wijle tijdts ghebruyckt hebben, ende dat hare lichaem daer mede bereydt is ende wel gesuyvert, soo sullen sy eenen dranck innemen van het sap van Gratia Dei ende van Palma Christi, ende alsoo met der hulpe Gods, sullen sy lichtelijck tot goede gesontheyt gheraken.

Dat XII. capittel.

Hoe dat het te nemen is, t'ghene dat Aristoteles schrijft, dat de byen sterven, soo wanneer mense met olye bestrijckt.

 

Aengaende voorts de reste van t'ghene dat men noch mochte segghen op den aert ende natuere onser byen, dat meugt ghy by Aristotelem, of Plinium, of Columellam gaen lesen, want onse byen comen met hare byen bynae in alles over een. Dan ghy moet in sonderheyt mercken, dat het ghene dat Aristoteles ende Plinius beschrijven van de andere ghemeyne honichbyen, als dat sy moeten sterven, so wanneermense met olye bestrijckt, dat wort verstaen van een sekere aert van olye oft smeer, datmen heylich oly noemt, want als onse byen daer mede bestreken worden, soo zijn sy veegh, dat is ghewis, ende selden staen sy daer nae op. Maer aengaende de anderen oly, daer hebben sy een sonderlinghe behaghen in, want sy en connen niet te deghe in den Byencorf wercken, of sy moeten eerst met olye bestreken zijn. Ende so wanneer ghy van een ezel, kalf ofte vercken het gheslachte wilt verwecken, soo als tehans gheseyt is, soo moet ghy dat selve met olye wel besmeeren, oft anders en soude het gheen deghe hebben. Men maekt oock een compost van olye, sout, witte maeghdenwasch

ende speecsel, daermense het hooft mede smeert, eer sy noch uytghebroedt zijn, ende soo sy noch niet wel willen aerden, men smeertse wederom met olye, want daermede worden sy ghevormt oft gheformeert, ende als sy tot volmaeckte byen worden, dan moeten sy noch voor de derde mael met olye ghesmeert worden, ende daer mede worden sy gantsch natuerlijck ende volcomen nae haren aert.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs