De omgekeerde wereld

[p. 118]

Hoofdstuk XXIV De achterkant van het dekor / Een schaduwtekst

Toendertijd scheen alleen de troon of het schavot iemand boven de anonieme massa uit te tillen. Maar de tijden zijn veranderd. Tronen wankelen en schavotten zijn verdwenen. Het podium is van vorm veranderd, maar is er nog steeds. Helden of anti-helden blijken onontbeerlijk. Alleen, het hoeven geen vorsten of boeven meer te zijn. Filmsterren, voetballers, schilders, zangers en tv-idolen houden ons nu in de ban. /Wie zich vandaag als held wil handhaven (president, politikus, predikant) moet zich gedragen als filmster./ Het heden wordt steeds belangrijker, zoals ook het besef dat alles vergankelijk is. De held van vandaag kan morgen gekelderd zijn. (‘Gaat de geschiedenis sneller dan iemands hersens kunnen bijhouden?’)

Dergelijke vragen leidden onder meer tot de konklusie dat ons publiek niet of nauwelijks weet hoe mensen vroeger en nu maatschappelijke verbeteringen tot stand brachten/brengen. Zowel uit het verleden als uit deze tijd willen wij voorbeelden laten zien, die demonstreren dat juist gewone mensen (met elkaar) in staat zijn te bepalen wat er met hun leven gebeurt. Deze voorbeelden spelen wij zó dat ze histories juist zijn en toch begrijpelijk voor het tegenwoordige publiek. (Ook dat klinkt eenvoudiger dan het is.)

Sommige ervaringen zijn onbeschrijflijk maar niettemin reëel. Bijvoorbeeld: het moment waarop de gordijnen worden opengetrokken.

Ze beseft dat er een andere manier bestaat om zichzelf en haar hele omgeving te bekijken en te begrijpen. Het valt alleen te omschrijven als de manier waarop ze nooit heeft kunnen kijken. Het zweet breekt haar uit, ze krijgt een droge mond. Haar beha, haar rok, haar halssnoer, haar schoenen, haar horlogebandje, haar ringen - alles begint te knellen. Alles kantelt om haar heen. Terwijl de dingen toch helder en duidelijk zichtbaar blijven. Ze merkt nergens iets dat scheef hangt,

[p. 119]

maar ze is er op hetzelfde moment van overtuigd, heel zeker van, dat alles een paar graden gekanteld is. De wereld is niet zoals wij erin zijn weggezakt.

Oppositie.

De aktie van de dummies vertoont de stijfheid die ledepoppen betaamt.

Regisseur tussen de koulissen: ‘Ik heb nooit kritiek op mijn personages, alleen op de omstandigheden waarin ze leven.’

Iedereen zwijgt opeens. Van de rangeerterreinen achter de muren klinkt gehamer en, dichterbij, regelmatig als het geluid van een pendule (de belofte van schijnbaar eindeloze tijd wiegt haar in slaap, maar de wijze waarop het tikken haar kamer vult en tegelijk het verstrijken van die tijd registreert, benauwt haar opeens ontzettend)

het geluid van marcherende voeten. ‘La Rivoluzione o la Morte!’ Een man met spierwit haar loopt roepend voorop. ‘Zingen, verdomme, zingen! Ze moeten ons horen zíngen!’

De feesten van angst en pijn.

Voorbeelden dus:

1566 - Bij de eerste hagepreek zijn slechts vier gewapende mannen aanwezig. Van de vijfde preek keren de mannelijke toehoorders in gesloten gelederen naar de stad terug, maar zij zijn ogenschijnlijk niet bewapend. Bij de achtste bijeenkomst verschijnen voor de eerste keer bereden patrouilles die de samenkomst moeten beschermen tegen een eventuele overval. Voor zo'n overval wordt bij de negende vergaring niet zonder reden gevreesd; hier is dan ook voor het eerst een groot gedeelte van de aanwezigen met degens, hellebaarden, haakbussen en pistolen bewapend. Bij de tiende hagepreek verschijnen ook de ruiters met pistolen en de elfde wordt besloten met een soort parade. Bij de twaalfde samenscholing zijn bijna alle mannelijke toehoorders van wapens voorzien en er verschijnen dan ook boeren met hooivorken en dorsvlegels. In de omgeving patrouilleren zo'n dertig ruiters, bij de dertiende vergadering zijn dat er zelfs vijftig en bij de veertiende telt men er zestig. Twee weken later trekken de hage-

[p. 120]

preekwachters, na de subversieve predikatie, de stad binnen en houden op het marktplein hun demonstratieve ronde. En zo gaat het in het hele land toe. Volgens een officieel rapport wordt de beweging ‘nog elke dag versterkt met de slechtste elementen uit het volk’.

1969 - Ruim twintig man zijn gebleven en hebben de fabriek bezet. Ongeveer negenhonderd man hebben zich intussen bij de bezetters aangesloten. Van deze negenhonderd jongens zijn er zeker achthonderd die vijf tot tien jaren in dezelfde fabriek werken zonder elkaar ooit te hebben gezien. Door deze gebeurtenissen ontstaat er nu iets waardoor ze met elkaar gaan praten, diskussiëren en beslissingen nemen. Er wordt heftig over politiek gesproken, en niet alleen over de eis het wc-raam van werkplaats 45 te vernieuwen. Maandag zullen de direkteuren en stakingsbrekers komen en rondschreeuwen dat ze in naam van de vrijheid de fabriek weer willen laten draaien. Dat roepen ze nu al acht weken, maar de eisen van de bezetters moeten nog steeds worden ingewilligd.

(Zó snel gaat de geschiedenis nu ook weer niet.)

/ De sneeuw, het late licht in het water, de stilte, een glimlach, een geur - verbinden zich tot een amalgaam dat als een lens van de verbeelding werkt, zelfs voor degenen die het gewoonlijk aan verbeeldingskracht ontbreekt: de lens laat hun een glimp zien van de ruimte die hun eigen levens omgeeft.