De omgekeerde wereld

[p. 90]

Hoofdstuk XVIII Operatie Brandewijn / Beelden achter Luxaflex

De zeven militairen nuttigen een fruitsalade en kalfsvlees met erwten, ze laten zich de wijnen goed smaken en ze spreken in het Engels over het enige wat de drie gasten op dit moment schijnt te interesseren: de naderende presidentsverkiezing. Aan het dessert vraagt een van de Amerikaanse gastheren, generaal W., wat ze denken te doen wanneer de kommunistiese kandidaat wint. De generaal met het zware aksent tegenover hem heeft zijn antwoord klaar: ‘Al moeten we er de brand in steken, we nemen het presidentiële paleis binnen een half uur.’

Recept: Nu flink roeren / met een knuppel bijvoorbeeld / Niet het ijs vergeten en een paar druppels van de wereldberoemde saus Wij verdedigen de christelijke beschaving / Valt deze cocktail bitter uit? Dat went wel / Vraag, waar je ook bent, soldaat, in Noord-Oost of Zuid-West - vraag in het Hilton Hotel naar deze versterkende drank / En betaal met het bekende briefje, zo'n mooi biljet met de beeltenis van Washington /

De komplotten achter de schermen, waar we het over hadden in verband met de maatschappelijke verhoudingen die in het algemeen slechts gedacht en niet zintuigelijk waargenomen kunnen worden. En i.v.m. de behoefte de wereld herkenbaar, de vijand zichtbaar te maken. I.v.m. het verlangen naar vereenvoudiging van de voorstelling van de maatschappelijke relaties. Die komplotten zijn door de kieren in elk geval wel te ontdekken. Als symptomen van een systeem. Als ongeveer het enige wat aan de andere kant konkréét te zien valt.

Zo is het niet moeilijk zich de vertegenwoordigers van 's werelds grootste koncern voor te stellen, gezeten in een weelderige suite van het hotel, terwijl zij - in gezelschap van geheime politie en spionnen - ongestoord praten over de politieke hindernissen die moeten worden genomen.

[p. 91]

Lid van de ambassade-staf: ‘We gebruiken het woord pacifikatie om niet de term zoek en vernietig te hoeven gebruiken.’

Uit geheime dokumenten blijkt wie de sleutelfiguren zijn. In volgorde van opkomst: E., president-kommissaris van de grootste dagbladuitgeverij van het land; G., president-direkteur van de oliemaatschappij; J., vice-president van dezelfde oliemaatschappij, belast met publiciteit en voorlichting; M., assistent van de minister van buitenlandse zaken; V., eerste adviseur van de minister van ekonomiese zaken.

Zo vinden binnenskamers onderhandelingen plaats over staatsgrepen en industriële intriges - met de messen op tafel en een woordvoerder voor de deur om mee te delen dat de heren het eens zijn geworden.

Een lid van de ambassade-staf:

Een pers-chef:

Een woordvoerder:

Een voorlichtingsambtenaar:

Een public-relations-officer:

Een minister:

de moderne politikus op z'n gemak voor de tv - hij legt zijn gevouwen handen ontspannen op het tafelblad en buigt zich voorover naar de kamera/de kijker/ de huiskamer (neigt zijn hoofd in onze richting is ons toegenegen) - terwijl hij zo vertrouwenwekkend en ongedwongen mogelijk glimlacht. ‘De problemen die op ons afkomen kunnen immers alleen beheerst worden door een politiek systeem dat berust op openheid en stabiliteit,’ glimlacht hij, glimlacht hij, glimlacht hij.

Vertrouwelijk stuk. Het plan Alfa: Als de linkse beweging er in slaagt hier of in een van de buurlanden de macht in handen te krijgen, zullen de strijdkrachten de volgende middelen toepassen.

Dit zijn beelden van de sporen die het leger heeft achtergelaten. Artistieke opnamen van afgebrande huizen en bomen. Bijzonder fraai gelukt is een foto van een opgehangen gezin: een jongetje, de vader en de moeder. Twee soldaten houden met de bajonet op het geweer de wacht bij deze boom met terechtgestelden. Op de voorgrond staat

[p. 92]

een officier als een overwinnaar glimlachend een sigaret te roken. Op de achtergrond ziet men een veldmis en de bedrijvigheid daaromheen.

Persoonlijk stuk. Operatie 24-uur. De Permanente Groep van Industriële Mobilisatie (PGIM) draagt er zorg voor dat de bestaande industrie binnen een etmaal in een oorlogsindustrie kan worden omgezet.

Volgens de aktiegroep sijpelt veel geheim nieuws van de gemeentelijke diensten naar de buurt door. Op een bijzondere manier, die volgens de groep de gespletenheid van het gemeentelijk apparaat aantoont. Het zijn geen bevriende en bekende ambtenaren, die de stukken wegmoffelen en naar buiten smokkelen, maar ze zijn anoniem. Er vallen regelmatig enveloppen met geheime stukken zonder afzender, zonder begeleidend briefje, in de bus. ‘Er zijn konflikten, maar die moeten intern blijven. En er komen plannen naar buiten alsof er volledige overeenstemming zou bestaan binnen het apparaat. Maar de mensen hier merken toch gauw genoeg waar het werkelijk om gaat: een beleid dat met politiehulp moet worden uitgevoerd.’

Waar is de vijand? Hij duikt in deze reportage steeds slechts aan de rand van het gezichtsveld op: een bewegende vlek achter een machinegeweer aan het raam, een schaduw aan de andere kant van de straat, een schim van een man in de lift, een heer met een hoed op achter het stuur, een bepoederde vrouw naast de brandkast, een silhouet in de loopgraaf. De vijand blijft vrijwel altijd anoniem (zonder gezicht), maar is tegelijkertijd overal aanwezig.

Ongetwijfeld is ook de dokumentaire film bij het zichtbaar maken van het niet-zichtbare aan een bepaalde grens gebonden. Ongetwijfeld is een beeld niet meer dan een beeld, maar een beeld werkt sterker dan een geschreven woord (wat overigens uiteindelijk óók een beeld is, maar veel indirekter, dachten wij).

Deze uiteraard gechargeerde informatie, waarvan men de harde kern intussen terug kan vinden in de meeste studies over dit onderwerp, behalve wanneer ze geschreven zijn in opdracht van de multinationals zelf (en dat is dikwijls het geval)

[p. 93]

‘Ze zouden het roer graag omgooien, maar dat is niet mogelijk. De partij is namelijk verstrikt in een spinneweb van medeplichtigheid en chantage, en wel op het hoogste nivo...’ De neo-fascistiese partij zou nooit op zo grote schaal deze anti-grondwettelijke rol hebben kunnen spelen en de huidige situatie zou nooit zó rampzalig zijn geweest als niet juist de grootste regeringspartij (de christen-demokratiese) de fascisten had gesteund. De fascistiese partij werd indertijd immers opgericht met officiële goedkeuring van de christen-demokraten en met de zegen van het Vatikaan, konkreet uitgedrukt in een forse financiële bijdrage, als een bolwerk tegen het oprukkende kommunisme. ‘Ik wil niet zeggen dat de christen-demokraten persoonlijk hier en daar bommen hebben gelegd, maar ze zijn er wel mede-verantwoordelijk voor.’

In Pruisen begeleidde een predikant de beklagenswaardige naar de bijl, in Oostenrijk werd dat door een katolieke priester gedaan, maar dan naar de galg - in Frankrijk doet hij dat nog steeds naar de guillotine. In Amerika wordt de ter dood veroordeelde misdadiger door een geestelijke naar de elektriese stoel geleid, en in Spanje naar een zetel waarop hij met behulp van een vernuftig instrument wordt gewurgd. In Rusland werden de revolutionairen tijdens hun laatste kwartier vergezeld door een baardige pope, en ga zo maar door. Ook de grote slachtbank van de Wereldoorlog kon de priesterlijke zegen natuurlijk niet ontberen. De aalmoezeniers van alle legers baden en celebreerden veldmissen om de overwinning af te smeken voor die partij wiens brood zij aten. (Uit: De kerk door de eeuwen heen. Deel II: Het kruis in de ene, het zwaard in de andere hand.)

Oorlogsinvalide: ‘Kerk en staat, twee handen op één geldbuidel.’

$$-profiel. De bankier (De officier) (De bisschop) kijkt recht voor zich uit, met een gezichtsuitdrukking die noch een ontkenning, noch een bevestiging inhoudt van wat er aan zijn voeten gebeurd is. De doodgeslagen dwarsligger - een student dit keer - valt letterlijk en figuurlijk buiten zijn blikveld. Op zijn mouw zijn een paar kleine vlekken te zien; het kan stof of bloed zijn.

Een lid van de ambassade-staf:

[p. 94]

Een pers-chef:

Een woordvoerder:

Een voorlichtingsambtenaar:

Een public-relations-officer:

Een minister:

Let maar eens op bij de volgende tv-uitzending. Voor elk openbaar optreden weet hij dat zijn woorden alleen voor hen zijn die erdoor overtuigd kunnen worden, en dat er andere manieren zijn om af te rekenen met degenen die niet (meer) door woorden overtuigd willen worden.

Ongetwijfeld is ook een beeld - bij het zichtbaar maken van abstrakte machtsverhoudingen - slechts een beeld, maar zegt het beeld niet meer dan de bijbehorende tekst?

Leesles. Een dwarsligger is eigenlijk een dwarsliggende onderbalk, waarop de rails van een spoorbaan rusten. We noemen iemand een dwarsligger als hij dwars tegen anderen ingaat. Iedereen is het met een plan eens, maar eentje gaat er tegen in. Je kunt dan zeggen: ‘Hè, daar heb je die vervelende dwarsligger ook weer.’

De stakende spoorwegarbeiders breken de spoorrails op: Een krantekop. De knapste van de klas: ‘De dwarsliggers breken de dwarsliggers op!’ Hilariteit en gestommel, de meester glundert om zo'n bolleboos.

De grijsheid van de foto's suggereert smerigheid. De kreukels in de grijze uniformen, de schimmelige kontouren van de konfererende heren, de halfschaduwen op de bleke gezichten onder de gedeukte hoeden, de vale witte jassen, de gerafelde toga's, de scheve glimlach van de dames met gebarsten kalkwangen en gehavende veren, alles ziet er besmeurd uit, zelfs hun brilleglazen zijn beslagen.

Deze smerigheid is geen bevestiging van het abstrakte vooroordeel Macht is altijd korrupt, maar van de stelling dat met de demokratiese mogelijkheden gemanipuleerd wordt door bezittersgroepen die bij het handhaven van achterhaalde toestanden alle belang hebben. Die macht is smerig omdat die politici demokratiese gebaren maken terwijl ze in werkelijkheid slechts beslissen ten gunste van de nieuwe aristokratie, de industriële elite. De stelling dat de macht ook in de parlementaire demokratie smerig is komt voort uit de ervaring van de

[p. 95]

tegenspraak (de leugen) tussen de doelstelling die een politikus voor de tv-kamera's beweert te hebben en de daden waartoe hij binnenskamers al besloten heeft. Met de bankiers, de officieren, de bisschoppen.

Wat de werklozen betreft, zij zien er iedere keer verwaarloosder en magerder uit. De leuzen op hun spandoeken worden steeds heftiger, maar men is daar zo aan gewend geraakt dat men geen aandacht meer schenkt aan de beledigingen aan het adres van de fabrikanten.

En laten we nu de president-direkteur van het wereldkoncern zelf aan het woord. In een degelijk streepjespak, bescheiden en zeer ernstig knikkend, verschijnt hij op het scherm (komt hij achter het scherm vandaan). ‘Per slot van rekening,’ zegt hij als goed ekonoom. ‘Per slot van rekening hebben de regeringen alle macht in handen. Zij maken de wetten, heffen belastingen, kunnen de multinationale maatschappijen allerlei, állerlei beperkingen opleggen en zelfs met onteigening dreigen.’ Hij neemt een slokje water, langzaam, en kijkt zijn interviewer aan, die met gepaste distantie met z'n pen speelt en afwacht of de president-direkteur inderdaad is uitgesproken. Nee. ‘De kritiek van idealisten en doodgewone dwarsliggers bestaat vooral uit vooringenomen beweringen en ongestaafde verdachtmakingen. Uit beschuldigingen zonder een schijn van bewijs,’ zegt de industrieel nu grimmig. Hij kijkt recht in de kamera om te tonen dat hij met zijn tegenstanders op de vuist durft, en draait zich dan weer naar de knikkende interviewer. ‘Ik hoop dat gezond verstand zal zegevieren over emoties. De macht van multinationals wordt schromelijk overschat. Ik kan véél gevallen noemen waarin ons bedrijf zéér onredelijk is behandeld door regeringen van grote en kleine staten.’ En plotseling losbarstend schreeuwt hij: ‘Wáár is onze macht wanneer de regering van Birma botweg zonder enige vergoeding onze fabriek nationaliseert, ondanks, ondanks een garantie, een garantie in het kontrakt jázeker, dat dit de eerste twintig jaar NIET zou gebeuren?! Buitenlandse investe/’ De kamera maakt een zwaai, zodat de opgewonden heer uit het beeld verdwijnt - we horen nog een glas op de grond kletteren en we zien de geschrokken interviewer, op zijn pen bijtend, sprakeloos. Snel neemt de omroepster zijn taak over. Alsof er niets gebeurd is kondigt ze het volgende programma aan.