De omgekeerde wereld

[p. 31]

Hoofdstuk IV Seismogrammen: Hoe innerlijke roerselen worden vastgelegd

-	Mijn dagelijkse leven is gevuld met dingen die mij boeien.
-	Vaak is het net of er een prop in mijn keel zit.
-	Een mens zou moeten proberen zijn dromen te begrijpen en er zich door laten leiden of laten waarschuwen.
-	Soms denk ik wel eens aan dingen die te slecht zijn om over te praten.
-	Ik wou dat ik even gelukkig was als anderen schijnen te zijn.
-	Bij het aanvaarden van een nieuwe betrekking wil ik graag van iemand vernemen wie ik te vriend zal moeten houden.
-	Hadden de mensen niets tegen mij gehad, dan zou ik meer bereikt hebben.
-	Soms heb ik zin om iets kapot te slaan.
-	Ik heb dikwijls bevelen moeten opvolgen van mensen, die er minder van afwisten dan ikzelf.
-	Bij wijze van spel plaag ik soms dieren.
-	De laatste tijd vind ik het moeilijk om niet alle hoop op te geven nog ooit iets te bereiken.
-	Soms voel ik mij zo sterk aangetrokken door persoonlijke voorwerpen van anderen, zoals schoenen, tassen, zakdoeken en dergelijke, dat ik ze zou willen aanraken of meenemen, ook al kan ik er niets mee beginnen.
-	Meestal is er heel wat overredingskracht nodig om mensen van de waarheid te overtuigen.

E. neemt de sigaret aan, steekt hem in een mondhoek, zakt onderuit en legt zijn rechtervoet over zijn linkerknie. Dan steekt hij zijn duimen tussen zijn broekriem en wipt met zijn voet, terwijl hij naar de muur vlak boven het hoofd van zijn tafelgenote staart - die de bandrekorder heeft aangezet en ook minutenlang zwijgt./     / Het doel van deze technieken is het doen verminderen van de angst van de kliënt. a) Geïnteresseerde en sympatiserende houding van de maat-

[p. 32]

schappelijk werker. Deze komt bijvoorbeeld tot uiting in de mimiek, lichaamshouding en intonatie. b) Geruststellen. Deze techniek mag alleen dan gebruikt worden als het terecht is. Een voorwaarde is dat de kliënt de helper vertrouwt. c) Aanmoediging. Ook deze techniek mag alleen worden gebruikt als het terecht is; als de maatschappelijk werker vertrouwen heeft in gedragingen en bedoelingen van de kliënt. d) Blijken van genegenheid. Iets geven aan of doen voor de kliënt om zijn vertrouwen te winnen. Belangrijke konditie om gedragsverandering te bewerkstelligen: de helper moet zich volgens de waarden en normen van de heersende kultuur gedragen, dwz beleefd en vriendelijk zijn en de houding van de kliënt dmv negatieve en positieve prikkels (straf en beloning) hanteren./     / E. schiet recht overeind. Zijn handen klemmen zich om de leuning en zijn linker mondhoek vertrekt. Hij buigt zich voorover, zodat zijn kin bijna op het buro ligt. D. zegt niets; zij houdt haar blik strak op het gezicht van de man tegenover haar gericht en ziet de angst groeien in de wijd opengesperde ogen. Als hij eindelijk begint te praten, slaat zijn stem over. Zij biedt hem weer een sigaret aan.

-	Ik denk dat de meeste mensen een leugen zouden vertellen om vooruit te komen.
-	Soms voel ik een sterke neiging iets te doen wat schade of leed berokkent of aanstoot geeft.
-	Ik ga graag naar partijtjes en dergelijke, waar veel lawaai en plezier wordt gemaakt.
-	Ik heb te kampen met problemen, die zó veel mogelijkheden bevatten dat ik niet in staat ben een beslissing te nemen.
-	Het lijkt wel of ik er niets om geef wat er met mij gebeurt.
-	Meestal heb ik het gevoel dat mijn hoofd of neus als het ware volgestopt zit.

Persoonlijkheidsinventarisatie. Probeer bij iedere stelling volkomen eerlijk te antwoorden, anders heeft dit onderzoek geen enkele zin. Zet zo vlot mogelijk, dus zonder al te lang bij een of andere zin stil te staan, een kruisje in het hokje juist of onjuist.

-	Sommige mensen spelen zo erg de baas dat ik zin heb het tegenovergestelde te doen van wat zij vragen, ook al weet ik dat zij ge-

[p. 33]

	lijk hebben.
-	Iemand (Iedereen) heeft het op mij gemunt.
-	Ik geloof dat alle goede daden eens beloond worden.
-	Soms gaan mijn gedachten vlugger dan ik ze kan verwoorden.
-	Als ik een bioskoop binnen kan komen zonder te betalen, zeker wetend dat ze het niet zouden merken, zou ik het waarschijnlijk doen.
-	Soms heb ik zin om een vechtpartij uit te lokken.
-	Ik begrijp tegenwoordig niet zo goed meer wat ik lees als vroeger.
-	De kruin van mijn hoofd is soms zacht en erg gevoelig.
-	Het zit mij dwars als iemand mij zó handig beetneemt dat ik moet toegeven dat ik erin gelopen ben.
-	Ik ben bang als ik vanaf een hoog punt naar beneden kijk.
-	Ik moet dikwijls moeite doen om niet te laten merken dat ik verlegen ben.
-	Soms klets of babbel ik maar wat.
-	Men heeft mij verteld dat ik slaapwandel.

Zijn gevoelens waren als een fornuis, dat slechts langzaam warm wordt. Soms zei hij, op lange autotochten, een heel uur lang geen woord. Als men zijn hewustzijn had kunnen registreren, zou men daarin geen gedachten gevonden hebben maar toestanden: klonten: zijn gezondheid, het weer, de auto, zijn bankrekeningen, zijn zoon (een vaag besef als ‘hij is flink en gezond en later zal hij alles bezitten wat ik nu verdien en hij zal mijn voetspoor volgen - behalve dat hij diezelfde lelijke fouten zal maken, hij zal verstandig zijn en volmaakt en alles doen wat ik zeg’).

-	Mijn manier van doen geeft gemakkelijk aanleiding tot misverstand.
-	Als ik van huis wegga, pieker ik er nooit over of deuren en ramen wel gesloten zijn.
-	Vaak heb ik het gevoel dat vreemden mij krities bekijken.
-	De meeste mensen maken vrienden omdat vrienden wel eens van nut kunnen zijn.
-	Ik moet gewoonlijk goed nadenken vóór ik handel, zelfs in onbenullige situaties.
-	Ik heb dikwijls het gevoel dat de dingen niet werkelijk zijn.

[p. 34]

-	De enige wonderen die ik ken zijn maar truukjes of handigheidjes van slimme mensen.
-	De toekomst is te onzeker om ernstig plannen te kunnen maken.
-	Als ik de kans maar eens kreeg zou ik dingen doen, die de wereld veel voordeel zouden bezorgen.
-	Dikwijls steek ik de straat over om iemand, die ik zie aankomen, te ontlopen.
-	Vroeger had ik kameraden die alleen in mijn verbeelding bestonden.

Uiteraard onthoofd ik een paar voorbijgangers, als ik walg van alles, als ik zelf genoeg, méér dan genoeg heb van het leven. De hoofden vliegen om me heen, en zonder er verder veel aandacht aan te schenken loop ik door. Wanneer 't gebeurd is, is 't gebeurd. Ik loop door, veeg hoogstens m'n handen even langs m'n jas of pluk een verloren haar van m'n mouw. Met een uitdrukkingloos gezicht. Wat kan mij hun leven schelen, ik sla alleen hun hoofden eraf, die onuitstaanbare koppen. Laten ze het maar zonder doen.

Het publiek brulde van het lachen! Doordat ik zo vlak bij hem zat kon ik zien hoe de snelheid van zijn gedachte en de hilariteit die erop volgde, hém - voor een tiende sekonde - verbaasden. Toen stak hij rustig een sigaar in zijn mond en wachtte tot men uitgelachen was.

-	Het is heerlijk te leven in deze tijd waarin zoveel gebeurt.
-	Ik vind het vervelend als mensen op straat, in de tram, in winkels en zo, mij bekijken.
-	Een eenzaam leven in een woning in het bos of in de bergen zou mij gelukkig kunnen maken.
-	Als een man met een vrouw samen is, denkt hij gewoonlijk aan dingen die verband houden met haar geslacht.
-	Ik heb een wereld van dagdromen, waarover ik niemand iets vertel.
-	Ik houd van vrouwen met een mannelijk karakter.
-	Meerdere malen per week heb ik een gevoel alsof er iets vreselijks gaat gebeuren.
-	Ik ben niet bang dat ik bij het vastpakken van deurklinken besmettelijke ziekten of mikroben op zal doen.
-	Ik zou graag dure kleren dragen.

[p. 35]

-	Soms ben ik er zeker van dat anderen weten wat ik denk.
-	Ik houd van liefdesscènes in de film.
-	Een deurklink repareren vind ik een prettig karweitje.
-	Als ik een kunstenaar was, zou ik graag kinderen tekenen.*
-	Ik voel de neiging naar beneden te springen als ik op een hoge plaats sta.

* Daarom zijn er twee soorten dichters.

1.	Mensen, die getroffen worden door iets moois. Iedereen overkomt dit wel eens. Je wordt opeens ‘gepakt’ door een brok schoonheid: een zonsondergang bijvoorbeeld waarbij de wolken rood of paars geverfd lijken. Of je ziet in het voorjaar opeens in een wei een lammetje drinken bij de moeder. Zelfs als je dit op de televisie ziet, kun je erdoor ‘ontroerd’ worden.
2.	Mensen, die ditzelfde ondergaan maar die het óók nog kunnen opschrijven. Deze mensen kunnen hun ontroering omzetten in woorden. Zij kunnen deze schoonheid verpakken in mooie zinnen en uitdrukkingen.

Reklasseringsrapport.

‘Zoals reeds gezegd, mijn gevoel is op alle gebied zeer oppermachtig en toen zij op de morgen van de 18e januari in grote angst zat, omdat de politie haar wilde weghalen, toen kreeg ik groot medelijden met haar, ofschoon ik nu geloof dat er veel komedie bij was... Er is veel voorgevallen voordat het met de politie tot een botsing kwam. Toen de politie tenslotte verscheen om Annie bij mij weg te halen, welde er dan ook een geweldige drift en woede in mij op, tegen de mannen die de vrouw waarop ik meende recht te hebben, van mij wilde afnemen. Dit was het kritieke moment. De wil die nog wanhopige pogingen deed om het evenwicht te bewaren onder leiding van het verstand, moest het - moedeloos geworden na de jarenlange tegenstand op allerlei gebied - afleggen. De boze demon in ons wezen was toen oppermachtig geworden, greep naar de wapenen en voltooide met grote zekerheid haar lugubere werk. Daarna keerde deze kwade macht terug naar haar duister gebied en herstelde zich de goede zijde van ons wezen. Het zag de smartelijke nederlaag en de radeloze chaos en begreep tegelijkertijd dat dit niet meer ongedaan kon worden gemaakt.’

[p. 36]

Tegenstrijdige berichten.

Eerst krijg je iemand namens hem aan de telefoon die zegt: ja, kom maar langs. Een paar dagen later komt hij zelf aan het toestel en roept in de hoorn: ik betwijfel of het zin heeft, blijf liever weg!

Men ziet: de jongen slaat spontaan zijn arm om de schouders van zijn moeder, de moeder verstart, hij trekt snel zijn arm terug en de moeder zegt: ‘Hou je niet meer van me?’ De jongen bloost. Zij schokt even met haar schouders: ‘Je moet niet zo bang zijn voor je gevoelens.’

Bij de deur pakt hij mijn hand en schudt hem heen en weer alsof hij me tegelijk vast wil houden en zich van me wil ontdoen.

Zodra ik de trap afloop gaat boven de deur achter me dicht en hoor ik de vrouw opgewonden haar monoloog voortzetten of ze het belangrijkste was vergeten te vertellen.

Wat verzwegen wordt zegt meer dan wat gezegd wordt.

Terwijl hij spreekt kloppen zijn handen af en toe nerveus op zijn mouwen, het enige waarmee hij emotie en spanning verraadt. Hij praat vriendelijk ingehouden, of hij een verklaring aflegt op een vergadering.

Een jongen in een regenjas loopt door de stille, donkere straat en roept (het lijkt meer op luid praten): Help, help, politie. Hij loopt stevig door, voortdurend kalm voor zich uit roepend: Help, mensen, ik eis bescherming, help. Hij stapt doelgericht door. Er is niemand te zien, behalve een eenzame voetganger aan de overkant die hem nakijkt. Aan een enkel raam verschijnt even een hoofd, de jongen is al voorbij, men hoort alleen nog zijn omroepersstem die regelmatig herhaalt: Help, help, politie, ik eis bescherming. Mensen, ik word bedreigd.

Wat denkt iemand die gedachtenloos in een auto zit?

[p. 37]

Nog één seismogram: Dit is uw leven.

‘De man twee of drie dagen in de studio zetten en op hem in praten... Dat is toch een unieke kans! Láát hij maar dichtklappen en een zenuwinzinking krijgen - je pakt alles met de kamera's, je laat hem niet los, je blijft er bovenop zitten. Je kunt zo tot op zijn bot doordringen en wij gooien alles direkt op ampeks!’

Ik vraag hem of ik de apparaten mag aanzetten, waarop hij verstard in de deuropening blijft staan - als een akteur die wacht op het teken om op te komen.

Hij loopt naar de mikrofoon waar hij voor gaat zitten of hij een belangrijke mededeling voor de radio wil voorlezen. Hij spreekt langzaam en zo beschaafd mogelijk over zijn jeugdherinneringen.

Interviewer: ‘Ik vond zijn inzichten weerzinwekkend en ik maakte dat - dacht ik - ook duidelijk genoeg, maar ik zou het nóg duidelijker hebben gemaakt als ik niet voor de leugenachtige kamera had gezeten. Hij drukte zich onomwonden uit, maar hij leek zeer geagiteerd. Hij zweette flink en zijn handen trilden zó dat ik bang was dat zijn sigaret het publiek naast hem in brand zou steken en over zijn wangen speelde een zichtbaar zenuwtrekje. Omdat ik het gevoel kreeg dat dat misschien mijn schuld was, kwam er een zekere sympatie voor hem in mij op en ook een lichte angst dat het publiek zou denken dat ik hem tot slachtoffer maakte. Toen ik later de opname terugzag bleek dat hij listig en koel overkwam, van de trilling in zijn handen was niets te zien en ook zijn gezicht leek onaangedaan. Het geheel wekte de indruk dat ik het hem veel te gemakkelijk had gemaakt. De kamera is geen leugendetektor, integendeel, de kamera vertelt zelf halve waarheden: perst steeds een gebeurtenis samen (plat) in een beeld van de voorkant.’