28 interviews

[p. 85]

Kees Ouwens: | ‘Ik probeer vat te krijgen op de chaos.’

1.2.69

‘Ik gebruik de taal als code. Die taal is voor mij niet problematisch. De kloof tussen het woord en het ding is volgens mij niet opportuun. Het is een schijnprobleem. Men komt er absoluut van terug. Het is een soort filosofische impuls, een abstract probleem over de onmogelijkheid van de taal om de werkelijkheid weer te geven. Ik vind het niet correct. De taal is het medium van de literatuur. De beperktheid van de taal is een gegeven, waar je je niet op moet blindstaren. Literatuur stelt nu eenmaal bepaalde eisen. Zo moet men zich volgens mij ook neerleggen bij de romanvorm. Het gaat in de literatuur alleen om kennis, informatie en begrip.’

Kees Ouwens is 24 jaar. In 1968 debuteerde hij als dichter met ‘Arcadia’ en daarna als schrijver met ‘De strategie’. De roman is bekroond met een eervolle vermelding van de Reina Prinsen Geerligsstichting, overigens niet zonder de uitdrukkelijke distantie van jury-voorzitter Willem Brandt (‘Ik weet niet waarom, hoor. Er komt geen sex in voor’).

Ouwens is in Zeist geboren. Hij begon pas gedichten en verhalen te schrijven toen hij achttien jaar was. Hij heeft ooit het plan gehad psychologie te studeren. Toen hij één college had gevolgd, begon hij aan de roman ‘De strategie’. Sindsdien wordt hij ‘volledig beziggehouden’ door de literatuur. Hij heeft een stipendium aangevraagd bij het ministerie van Cultuur.

Over het verschil tussen hem en schrijvers die van de taal-alsmaterie en de roman-als-vorm problemen maken (Joyce, Beckett, Vogelaar) zegt Kees Ouwens:

‘De wereld moet bedwongen worden, op wat voor kleine schaal ook. Anders zie ik geen mogelijkheid om te leven. De mens probeert de wereld te veroveren. Er is een wilsakt nodig, een actief ingrijpen, géén verslaving aan de gewaarwording. Ik geloof dat de mens houvast zoekt, structureert, de wereld codificeert, een greep op de werkelijkheid tracht te krijgen.

Het gaat juist om die greep. Eén van de zeer belangrijke problemen is de strijd, of eh... het vinden van de greep en het verlie-

[p. 86]

zen van die greep op de werkelijkheid. Het is eigenlijk een strijd tussen beheersing en verlies, tussen orde en chaos, tussen verovering en nederlaag, integratie en desintegratie, noem maar op. Men is vrij als men de werkelijkheid beheerst en onvrij als men onder druk staat van de chaos.

Dat komt tot uitdrukking in mijn werkwijze: het voortdurend vat proberen te krijgen op de chaos, het aanbrengen van hiërarchie in de handeling. De opvatting van Vogelaar en anderen is niet dat de mens verovert maar ondergáát. Hij is slachtoffer van de chaos. Dat is een zeer essentieel verschil. Ik probeer een geestelijke activiteit weer te geven, terwijl Vogelaar en Joyce de zintuigelijke gewaarwording van de werkelijkheid weergeven. Doordat zij zeer weinig structureren in hun boeken is die realiteit tegelijk chaos. Het blijft materie. Het komt niet verder dan de dingen op zich.

Volgens mij staat de mens niet stil bij de materie, maar legt hij een bepaalde zin in de dingen, een bepaalde orde, opbouw, structuur. Hij verricht een zingevende arbeid. Hij ondergáát de dingen niet maar verovert ze. Vogelaar geeft een zintuiglijke chaotische wereld, terwijl de roman een structurele wereld is, een wereld van de geest. Doordat zijn personages niet boven die zintuig-lijkheid uitkomen ontbreekt bij hen identiteit als energie om de chaos te bedwingen.’

Over de invloed van anderen op zijn werkwijze zegt hij:

‘Wat stijl betreft ben ik beïnvloed door Van het Reve. Wat schrijftechniek betreft - via een vriend - door Gombrowicz. Toen ik met “De strategie” bezig was, las ik “Pornografie” van Gombrowicz. Dat materiaal kon ik prachtig gebruiken. Gombrowicz reikte mij als het ware de helpende hand. Zijn opvattingen van werkelijkheidsbenadering sloegen precies aan bij dat waar ik mee bezig was in mijn roman.

Het stilstaan bij een bepaald moment en daar zoveel mogelijk informatie over geven, zodat het drama gestalte krijgt in een stopgezet moment. Het gaat mij niet meer om de traditionele actie en handeling in de roman, maar om het inzicht in een bepaald gebeuren. In “De strategie” gebeurt vrijwel niets. Het is een zuiver geestelijk drama, een volledig stopgezette handeling. Het toch eigenlijk klein aspectje bij Gombrowicz bood mij opeens

[p. 87]

enorme mogelijkheden. Zonder die stoot had ik “De strategie” niet geschreven.’

Over zijn ontwikkeling als schrijver:

‘Tussen mijn eerste verhalen en het boek “De strategie” is een verschil van dag en nacht. Ik kwam in die verhalen niet aan mijzelf toe. In “De strategie” kon ik ontzaglijk veel doen via die ontdekte methode: de informatie is meteen het drama. Er gebeurt iets en vervolgens wordt het onderzocht. Alles wordt nagegaan en op de juiste waarde geschat. Op deze verstandelijke manier geef ik een mogelijkheid tot inzicht in de werkelijkheid.’

Over de roman waar hij nu mee bezig is:

‘Het is nog onduidelijk wat het gaat worden. Mijn werkwijze is weinig intuïtief. Het komt bijzonder weinig aan op inspiratie, maar het is bijna een volledig cerebrale activiteit. Het moeizaam uitwerken van gegevens. Het probleem van de metende arbeid. Er wordt naar een zeer nauw begrensd doel toegewerkt. Alles wat daarvoor ligt moet nauwkeurig worden onderzocht. Het gevaar is dat je in een droog wetenschappelijk essay terecht komt. Er moet toch voldoende handeling, drama, beweging blijven bestaan.

Hoe verder ik kom des te gecompliceerder wordt het. Ik heb volstrekt geen houvast aan een bepaalde intrige. Het plot is ondergeschikt, zeer onbelangrijk. Die opzet maakt het wel moeilijker. Toch moet er in feite evenveel spanning blijven als in een James-Bondverhaal of in een detective. Het verhaal gaat bij mij in de diepte. Ik zou geen intrige-roman kunnen schrijven omdat het mij niet hetzelfde totale beeld geeft van de werkelijkheid. Nee, de titel weet ik nog niet. Ik hoop de komende zomer met het boek klaar te zijn.’

Over de enige schrijver met wie hij zich verwant voelt:

‘Dat is mijn vriend Wessel te Gussinklo. Hij is 28. In “De Gids” verschijnt een romanfragment van hem. Verder is er nog niets van hem gepubliceerd. Hij is de enige schrijver die met hetzelfde bezig is als ik.’

Over de Nederlandse literatuur:

‘Laat ik zeggen wie ik waardeer. Dat is hoofdzakelijk Van het Reve. Vroeger was ik een bewonderaar van Hermans. Maar Hermans is te eenzijdig in zijn werkelijkheidsbenadering. Hij gaat

[p. 88]

eindeloos door over de mens die een grote schoft is. Daar gaat eigenlijk alles over. En dat vind ik een bezwaar omdat het maar ten dele waar is.’

Niet helemaal gelukkig met deze formulering voegt hij er aan toe:

‘Laat ik zeggen, de figuren van Hermans vinden altijd allemaal schoften tegenover zich. De mens is hoogstens slachtoffer van zijn mens-zijn en dat vind je bij Hermans niet terug. Bij hem is de mens altijd slachtoffer van de buitenwereld. Wat dat betreft is hij eigenlijk niet te pruimen. Hermans is een chagrijnig schrijver. Hermans geeft een persoonlijke mening, terwijl ik daarnaast in mijn romans toch een objectivering, een nuancering probeer te geven. Dat laatste wordt eigenlijk door niemand gedaan.’

Over Van het Reve:

‘Mijn waardering wisselt wel. Soms hangt-ie me de keel uit, maar gemiddeld vind ik hem de beste in Nederland. Hij streeft uiteindelijk hetzelfde beeld na als ik, alleen de benadering is anders. Van het Reve is puur emotioneel, puur intuïtief. Ik vind hem ook als dichter de beste. Ik heb door hem mijn definitieve vorm gevonden wat de poëzie betreft. Zijn invloed is in de bundel “Arcadia” merkbaar. Hoewel... het zijn maar een páár gedichten van Van het Reve die dát hebben waar het mij ook om gaat. Misschien maar drie.’

Over zijn motieven:

‘Tja, waarom schrijf je? Het is een mengeling van banale en minder banale motieven. De reden waarom je er mee begint is een snobistische: je houdt van literatuur. Later ontstaat er een beeld dat het werk gaat bepalen. Als dat draaipunt er is, is een schrijver rijp. Pas dan is de kans groot dat er redelijk werk uit zijn handen komt.

Vroeger zat ik in het wilde weg te schrijven,’ zegt Kees Ouwens. ‘Nu ben ik zeer gericht en doelbewust aan het werk. Ik weet nu hoe het allemaal gebeuren moet.’